HALIN RAYUWA

1


NA

07035586299

HAJ.  HAFSAT C. SODANGI

(Mrs Yunus Abdullahi Dabai)

1



Hakkin Mallaka [m]
Hakkin Mallakar littafin na Haj. Hafsat C. Sodangi ne

GODIYA
Godiyata har kullum ga Allah take Subhanahu
ta'ala mai kowa mai komai, Makadaici, Mahalicci wanda a ke nufa da dukkan bukatu gwani mai hikima wanda yayi halittarsa bisa tsari na aure wato mace da namiji.
Tsira da aminci su kara tabbata ga cikamakin
Annabawa, shugaban Manzanni Annabin karshe
Muhammad (S.A.W) da alayensa da sahabbansa da
wadanda suka bi ma tafarkinsa na gaskiya har zuwa
ranar karshe, wato ranar rarrabewa tsakanin karya da
gaskiya (AIkiyama), Ubangiji yasa mu dace.
Har wayau ina mika godiyata ta musamman ga
daukacin makaranta littattafaee cikin kasa da waje,
Ubangiji ya saka da alheri ya kuma kara karfafa
zumuncin da ke tsakaninmu.

Na gode, Haj. Hafsat C. Sodangi
6/7/1434

GODIYA

Godiya mai dumbin yawa gare ki.
Rabi'atu Faruk Jauro (Ministry of Commerce and
Industry Yola, Adamawa State) Da Zainab Sunusi Kofar
Gabas Danbatta, Zainab Abarshi Yawuri
2

HALIN RAYUWA
A duk sanda naci karo da wata kalma da
ta danganci rayuwa gabana kan fadi in
tsinci kaina cikin wani matsayi na tsoro da
razana, wani lokaci ma in ji na samu kaina cikin
halin da zuciyata kan samu kanta cikin yanayi na
kaikawo saboda tunawa da al'amuran da suka
shafi jiyana da yau dina, in suke jin wani
mummunan faduwar gaban idan na tunan ba ni
da tabbatas ko masu niya bisa gobena.
A mafi yawancin lokaci kuma in har nayi irin
wannan tunanin to nakan samu kaina ne da yiwa
gwanin halitta godiya da bai sanya mana wani
tabbataccen al'amari ba in dai cikin wannann
rayuwar tamu ne ta wannan dunyar, duk abinda
ka gani zai wuce.
Farin ciki ko bakin ciki yana da lokaci, komai
yayi farko wata rana zai yi karshe. Wani karin
maganar ma sai ya ce abin da ya baka tsoro a yau
babu mamaki gobe ya baka tausayi, wasu ma da
suka yi wa rayuwa irin fahimtar da suka yi wwa
rayuwa irin fahimtar da suka yi mata sai suka ce
wai ita din tamfar hawainiya ta ke, ta kan iya
canza launinta a kowane lokaci.
Al'amuran da na gani a shekaruna na
kuruciya sun sanya ni son bayar da labarina ga
na kasa dani ba don wani labarin dadin bayarwa

3



ke gare shi ba, a'a sai dai don ya zamo hannunka
mai sanda a gare su. Ya zamo musu wani darasi
da za su rika don su kauce daga aikata kurarai
irin na kuruciya kurarai da kan zamo tanfar na
tsalle daya mai jefa mai shi rijiya.
Wannan labari da nake nufin bayarwa a yau
labari ne da ya danganci halin da rayuwata ta
kasance shekaru talatin baya da suka wuce a
lokacin da na ke da shekaru tara kacal a duniya.
Ni Maryam Abubakar, na taso ne a gidanmu
gaban iyayena uwa da uba cikin gata kulawa da
kuma tarbiya, a wantcan lokacin da nake magana
a kai iyayena uwa da uha suna matukar sona
musamman ma Babana wanda Sunan
Mahaifiyarshi ke gare ni bisa hakanne ma bai
fadin sunan nawa sai yake kirana da kalma ta
Yacuwuna' kalmar da ke nufin ohaifiva ko
uwa cikin harshen barbarci.
Wani dalilin da ya kara tsananin soyayyarshi
gare ni ko in ce muni da Yayata Khadija wacce
take ta girme ni da yawa, don a lokacin da nake
da shekaru. taranne a ka yi bukinta da wani
saurayinta da suka so juna tun suna 'yan yara,
Ibrahim shi ne din bai da kowa sai mu, nai da
dangi ko kuma in ce ya dade rabonshi da yayi
mu'amalla da su ba ya ma maganarsu.
4


Nasha jin Innata a wancan lokacin tana ce
mishi Mallam ko ba don mu ba kai ni wurin 'yan
uwannan namu in gano su saboda yaran nan su
gansu su ban iyayensu da danginsu saboda in mu
ne yau ba mu ne gobe ba, su kuwa dangi
musamman na uba ko don maganin gori a neme
su.
A mafi yawancin lokaci ta kan yi irin
wadannan maganganunne har ta gama ba tare da
ya tanka mata ko ya ce mata uffan ba. Sai dai
wannan bayani da nayi a kan Babana bai hana
shi zamowa daga cikin mutanen kirki ba, mutumn
ne mai tsananin hakuri mai gudun bacin ran
wani, mai girmama makwabci wanda ba ya shiga
harkar da ba tashi ba, ba mai yawan magana ba
ne mafi yawancin lokaci hirarshi takan yi nisa ne
kawai da makwabcinshi Mallam Hodijo wanda
suka zama tanfar yan uwa shi da shi ga shi
kuma sai aka yi dace Babana Babarbare ne
wanda ko zanen da ke fuskarshi ya isa ya
bayyanar da asalinshi.
Haka shima Mallam Hodijo Bafulatani ne da
bai bukatar sain an tsaya bayani a kan shi, don
haka sai abin nasu ya kara zamowa gwanin
sha'awa kullum a cikin zolayar junansu suke
suna raha tare da barkwancin wasan fulani da

5

Barebari, haka kuma alaka take tsakanin Innata
da matar Mallam Hodijo mai suna sumaye.
Wani dalilin da ya karawa Babana sonmu ni
da 'yar uwar tawa shine, kasancewar matarshi
mata mai wabin 'ya'ya cikin haihuwa bakwai da
aka yi ne aka samu mu biyun muka rayu.
Rashin sanin dangin Babana ko rashin
mu'amallar da su bai hana gidanmu zamo wa
gidana Jama'a ba Innata mai 'yan uwa ce ban da
haka kuma mata ce da ta iya mu'amalla da
mutane da ke kuma iyakacin kokarinta wajen
kiyaye hakkin makwabtanta.
Ita din kuma mata ce da yawan mu'amallarta
da 'ya'yan da ba nata ba, ya zamo dalilin da ta
zamo uwar yara da yawa maza kuma da mata
kanana da kuma 'yan samari.
Gwanar kitson ce da kuma lalle bata laima da
kwiya kan hakan sannan bata taba damuwa dayi
don a biya ta ba, don haka kullum ta zaunar da ni
da nufin yi min kitso ko lalle to zata hada ne da
duk yaran da muke wasa da su a wannan lokacin
tayi mana kitso da lallen tare da wannan dalili sai
tayi sabo da iyaye da yawa na yaran da take yi
mana kitson nan ko lallen tare wasu daga uwa
godiya bayan sun aiko mata da abin hasafi ta
mayar su biyo baya.

6

Wasu yaran da ta zamo uwa gare su kuma
musamman yan mazan daga yawan ciyarwarta
ne tana ganin yaro cikin wani zata zaunar da shi
ta zuba mishi abinci in har ya yarda yaci zata
gaya mishi gobe ma kazo daga haka har sai zuwaa
wurin nata ya zame mishi jiki ko kuma dabi'a,
don haka a ko ina yara suka ga Inna za ka ji suna
Mama' Mama ina za ki? Mama kin dawo?
Mama kin ga wane ko? Hatta wasu iyayen yaran
da suka san Inna uwa ce a wurin 'ya'yansu, za ka
ji suna gaya mata laifin yaran nasu don nufin ta
taya su yi musu fada kan laifuffukan nasu kko
kuma kin da suke yi wa makaranta.
Cikin yaran da Inna ke yin mu'amallah mai
karfi da su akwai Mubarak da Mansur wadanda
su ba suna zuwa wurinta don cin tuwonta bane
a'a sukam ma yan gata ne a gidajensu
musamman Mubarak wanda shi shi kadai ne da
namiji a gidansu a wurin kuma ubanshi Alhaji
Mühammadu wanda a unguwar tamu duka babu
maigidan da ya kai nashi girma da kuma kyau.
To haka shima Mansur ko da suke da yawa a
gidansu gidan nasu na rufin asiri ne, su suna
zuwa wurin Inna ne kawai saboda gidannata ya
zamo wurin zuwan yaran unguwar har kuma sai
ka ji suna tambayarta Mama da wani abu ne mai
dan dumi in akwai ta ce akwai in babu ta ce sai
7


garin rogo, wani lokacin ma har sai ka ji tana yi
musu fada kan abin da tasan suna yi musamman
Mubarak, kusan kullum ya shigo za ka ji tana
tambayarshi kaje Makarantar ko yau ma ba ka je
ba? In yaje ya ce yaje in bai je ba ya dan tsuke
fuska yana yi mata bayani Mama ke ba za ki
gane ba ne? ta ce Eh, ba zan gane ba in ba ka
gaya min damuwarka ba amma in har za ka bude
baki ka gaya min ai zanfahimci daidai
gwargwado, tayi mishi nasiha
lyayena ba masu hali ba ne, amma a cikin
rufin asiri muke rayuwarmu, sana'ar Babana
sana'a ce ta rufin asii, kayañ miya yake sayarwa
a saman layinmu ba sni da tsawwalawa.kan
kayanshi, don haka wurin nashi matattara ce ta
cinikin yara.
Mallam ban tumatir, Mallatu han attarugu,
Mallam ban alayyaho, aikin ke nan. Don naka
inhar ban je Makaranta ko gidan Yaya Dijah ba
to yawanci na kan je wurinshi ne in rinka taya
shi in yana bada kaya in rinka karbar mishi kudi
saboda wasu yaran da tarbiya bata ishe su ba
sukan karbi kayan miyan su tafi ba tare da sun
ba shi kudin ba saboda ganin hankalinsi ya tafi
wajen masu kokarin ya ba su nasu.
Babana ba mutum ba ne mai dogon buri ko
mako game da kudi, don hakan kullum ya dawo

8

daga kasuwarshi ya kan tattara duk cinikin nashi
ne ya mika mata ko kuma ni ya miko min in
shirya su in je in ajiye su a inda nasan tana adana
kudi.
Shi kuma ba mai yawan sa ido kan abubuwa
ba ne, balle ka ji shi yana kididdiga ko tuhuma,
don haka kusan komai Inna ce take tafiyarwa
tana ganin wani rami a çikin gidanmu za ka ji ta
kira wani daga cikin samarin da suke shigowa
wurinta ta basu kudi ta ce maza suyo siminti ka
toshe mnin wannan wurin.
In kwata ce take nema ia cika zata sa su nemo
mai kwasheta ya gyara suyi ciniki ya kwashe ta
basu kudin suje su biya haka nan rufin kwano in
ta hango alamar zuwan damina zata basu kudin
foti su sayo su nemo mata mai hawa kwanon ya
kara bin kusoshi da fotin din maganin yoyo.
Haka nan kuma ko wata hidima ce ta taso
bata jiran Babana sai dai ta ce mishi an yi kaza
an yi kaza ko da kuwa ta sallah ce ko azumi ya
ce mata to, ko da kuwa a kan shi ne zata yi tayi
mishi tuni musamman da sallah, Mallam in fa
baka sayi yadi ka bada dinkinka yanzu ba zaka
rasa dinki, ya ce mata to don na rasa dinki
menene tunda dai ke da yaran kun samu ai shi ke
nan.

9


Tayi murmushi ta ce, Haba Mallam ana
hidimar sallah ai zan so nima in ga mijina fes in
Rara jin dadi da yiwa Ubangiji godiya, yayi
kamar bai ji ta ba. Inna da makwabciyarta Babah
Sumaye wani irin zama suke yi da yafi na 'yan
uwan da babu fahimta da kauna ta zumunci a
tsakaninsu dadi. 
Kusan kullum sai wata fa shigo wurin wata
duk abin da suka girka sai sun aikewa juna, wata
rana ma ka ji daya tana cewa dayar in za ki yi
girki kiyi tare da nan gidan, don kasala nake ji ko
kuma aiki zai yi min yawa-za a yi abu kaza da
kaza su ce to.
To haka Babana yake da mallam Hodijo
ko'ina za su suna tare ko da kuwa Masallaci ne
kullum kuma naje karbo cefanen gidanmu, to
nakan hado ne da na gidan su Babah Sumaye.
Innata ba wata jaruma ba ce in dai a kan
neman kudi ne bata da wata sana'a da take yi ta
maida taro ya zama sisi anima tana cikin wadata
saboda halin mijinta na komai nashi a wurinta
yake ajiye shi bai da kuma matsala don ta ce
mishi ta kashe kaza kan abu kaza na hidima da
ya taso haka nan ita din gwana ce kwarai ta
shirya abinci mai dadi aci shima Baban nawa
mai son cin dadin ne.

10


Sannan ta iya zama da shi ta iya tarairayarshi
da tattalinshi duk da shi ba mai yawan magana
ba ne, ko yawan dariya amma in suna tare shi da
ita fuskarshi bata rabo da murnmushi, bini-bini
kuma za ka ji shi yana yawan ambaton sunanta
Ramatu.
Gidanmu karamin gida ne dan madaidaici,
dakuna hudu ne a ciki, ciki da falo guda daya
wanda ni da Inna muke ciki, sai dai-dai guda
biyu, daya Babana daya kuma tarkace na
kwandunan tumatir din Babana da sauran
kayayyakin Inna na aiki, kullum ka shigo
gidanmu daga zauren gidan ka ke soma shakar
kamshin turaren Innata.
Ana cikin hakanne aka wayi gari a gidan
namu Inna tana wani irin rashin lafiya da Babana
yayi ta zarya yayi ta zirga-zirga da dawainiya
mai yawa a kai, cikin wani irin farin ciki da
zumudi mai yawa.
Haka nan itama Babah Sumaye tayi ta hidima
aikin gidanmu gaba daya ya zama nata, ta rinka
kai kawo tana ta faman murna ashe, ashe wai
Innar tawa wani cikin ne da ita, ni kam nayi farin
ciki saboda ganin zan samu kani wata kila mace
watakila namiji, wanda dama nasan Babana yana
Son samunshi.

11

Sai dai kuma gabana ya fadi da na tuna da
irin haihuwar da Innan tayi shekara guda da ya
wuce inda ta kubuta da kyar.
Kankana, abarba, lemo da ayaba basa
yankewa a gidanmu, saboda kullum sai Mallam
Hodijo ya kawo ya ce a kawo mata saboda abin
sana'arshi ke nan a bakin asibitin garinmu.
Haka a ka yi ta fama da ita har dai ta samu
sauki ta wartsake ta koma kan al'amuranta.
Muna nan a haka har cikin Inna ya bayyana
ya fito sosai, dama kuma ita din mai katon ciki
ne ina jin ta rannan a hirar da suke yi tana gaya
mishi ni dai ban taba jin ciki irin wannan ba
Mallam, ko kuma don mutum ya fara girma ne
yake jin hakan oho.
Yayi murmushi ya ce, "Ramatu ke nan, kina
yar shekaru talatin da biyar kina gayawa kanki
girma da kuma ni ne nayi kuskuren ba ki nace
miki kin girma da kin ce.na hango wata yarinyar
ne a waje yáa sani kiranki tsohuwa."
Tayi murmushi ta ce, "Uhun! Mallam ke nan,
to tunda a ka yi auren yarinyar nan kuwa har
gata yanzu da juna biyu ai dole in kirawa kaina
girma ni da kaina."
Ya tayata murmushin kafin ya sake kallonta
Cikin natsuwa ya ce mata, ai ba Dija ce mizanin
da za ki rinka dubawa wajen gane girmanki ba,

12

ni za ki rinka dubawa ai ni ne ma'aurinki ya ya
ki ke a wurina? Shi ne maganarki, ya ya nake
kallonki? Shi ya kamata ya zama abin lurarki,to
in kuwa ni ne ban taba kallonki na gane
canzawarki ko bambancin da ke tsakaninki a yau
da na ranar da mahaifinki ya kira ni ya ce min in
dawo da yamma inga 'yar da yake da ita in tayi
min in kawo sadaki a daura min aure da ita babu
wata rana da nake wayar gari ko zan wayi gari
ban yi wa wannan mutumin kirki addu'a ba
Ramatu."
Ta kalle shi ta dan yi murmushi ta ce, Uhun
kai Mallam babu halin in kawo maka wata
magana sai ka kawo wannan zancen ya ce, Eh ai
bana gajiya da bada labarin ne saboda ya bani
abin da ban taba tsammanin samu ba na kar6i
aurenki cikin tsananin tsoro saboda nayi zaton za
ki bijire sai kuma ki ka zamo yarinya mai
albarka mai ladabi da biyayya, mai sanin darajar
iyaye da aurenki.
Tunda ki ka zo wurina ban taba ganin wani
al'amari daga gare ki ba sai na alheri." Shiru
Inna tayi tana sauraronshi sai da ya gaji ya canza
zancen don kanshi ni nafi zaton canjin da kike ji
din wata kila da namiji ne ai kin san gaba daya
haihuwar nan da a ka yi in ban da na farin sauran

13

shidan duk mata ne amma tunda kin ce kina da
damuwa to tashi kawai muje asibiti."
Tayi maza ta ce ka ji Mallam kuma shekaran
jiya ne fa naje awo suka kuma ce min babu
matsala, iyaka dai in dan rage cin gishiri da
barkono."
Haka rayuwar Inna da Babana take kullum a
cikin ganin alherinta yake, bai daga ido ya kalli
wani al'amarinta ba balle ya gano kuskurenta
baida wani labari wanda ya wuce na fadin
alherin mahaifinta saboda ba shi ita da yayi ba
tare da shi din ya neme ta ba ya kuma ba shi ita
tana da shekaru goma sha biyar a duniya, bayan
kuma gata da manema masu yawa da suke fatan
ganin an ba su aurenta.
Kullum Babana a cikin sayayyar haihuwar
Inna yake komai ya gani ya bashi sha'awa zai
sayo yazo da shi gida, rannan ina jin ta tana ce
mishi wannan kayan fa Mallam yawansu ya isa
haka.
Kuma ma ni sai nafi son a hakura da sayayyar
haka sai an ga an yi haihuwar tukuna saboda ni
dai Mallam zuciyata a tsinke take game da
haihuwar nan.
Yayi maza ya dago ido ya kalleta za ki fara
ko Ramatu? Kin san irin fadar min da gaban da
kike yi kuwa idan kina furta irin wadannan

14
kalaman? Kin sani sarai ai kin uma san abinda
kike yi in yi kike yi don in ji dadi kin sani, in ma
don me kike yi kin sani.
Kin sani sarai bani da kowa bani kuma da
yan 'ya'yannan naki amma sai ki rinka gaya
min maganganun da zan rinka hawa gadona da
daddare ina kasa yin bacci saboda lissafe-
lissafen al'amura. Tayi murmushi ta ce, "To kayi
hakuri Mallam bari in je in kawo maka
abincinka."
Bai saki fuska ba ya ce, To wane abinci kumna
zan ci ni yanzu bayan kin gaya min wannan
maganar."
Ta sake yin wani murmushin ta ce, "Kayi
hakuri Mallam ba zan sake yin ba amma da
wannan katon cikin nawa da wannan kwalliyar
da nayi don ka ji dadi in girka abinci don kai ka
ce ba za ka ci ba ai kai ma kasan in na soma
fushi zan dade ban huce ba, burabusko fa nayi
maka da miyar yakuwa, ta kuma sha kashi da
tantakwashin ga kuma nama ka gani?"
Ta zauna kusa da shi tana nuna mishi in zuba
maka? Ya ce To ko don tsoron kar kiyi fushi ai
zan ci Ramatu amma in don yunwar da na dawo
da ita ne ai ta tafi tunda taji irin kalaman ki tayi
maza ta ce ai ba zan sake ba kayi hakuri ya ce ya
wuce Ramatu.

15

Anyi hakan bai dauki wasu kwanaki da suka
zamo masu yawa ba na farka cikin dare naga
kofar dakin Innata a bude alhalin sanda zamu
kwanta ni da hannuna ne na rufe kofar har na
sanya mata salanta nayi kamar in gyara ruhuwata
da na fahimci zamewanta ne yayi dalilin
farkawar tawa saboda tsananin sanyin da a ke yi
har na juya da nufin komawa baccina sai kuma
na tuna ai ban ga Innata a wurin kwanciyarta ba
da sauri naji baccin ya sake ni nayi mika na bude
idanuwa sosai a kasa na ganta a durkushe da
gwiwoyinta a kasa ta dafa wata kujera 'yar
tsugune wacce dama ta zamanta ne a kicin
nantake na karan wartsakewa ina kara bude ido
don in ganta da kyau har nayi nufin saukowa in
da take sai ga Babana ya shigo dakin cikin sauri
rike da kwanon sha karami a hannunshi alamar
rubutu yaje ya yiwo mata daga wannan rubutun
dai Ramatu in bai yi ba sai kawai mu tafi asibiti
kin ga nakudar tayi tsawo kar muzo muyi irin na
wancan karon shima asibitin yana da amfaninshi
ai duk rama ce ta Ubangiji ta kawomasu bata dai
tanka ba.
Ya isa gare ta ya durkusa a gabanta shi ma
kan gwiwoyinshi karbi ki sha rubutun nan
Ramatu, bata motsa ba daga yanayin ta na

16

sunkuyar da kan da tayi tana kallon 'yan
yatsunta.
A hankali cikin matsananciyar taushi da
laushin murya ta ce mishi ka yafe min abubuwan
da nayi maka Mallama.
Ya kara zuba mata ido watakila ba wannan
ne karo na farko da tayi mishi irin wannan rokon
ba saboda jin da nayi ya ce mata, To ni wai me
kika yi min ne Ramatu da ki ke ta nanata min
wannan maganar? Ai ni ban san komai ba game
da ke in ban da alherinki shekaru ashirin din
aurena da ke sune shekaruna na jin dadi da
samun farin cikin rayuwa in ban da ke da wata
kila ban taba sanin jin dadi ba, na zauna da ke
kina yi mini biyayya kina tattalin farin cikina,
kina kyautata min, ban taba yi miki umarni kin
ki bi ba, ban taba cewa ga yanda za ki yi kin ce
a'a ba.

A kullum ckin kiyaye bacin raina ki ke, to me
zan ce miki? In har akwai abin da ki ke yi min da
ki ke kuntatawa rayuwata ai bai wuce irin
wadannan kalmomin naki ba, tunda kin san me
suke nufi a gare ni, kina yi min nuni ne da zan
iya komawa in da na baro har gara ma wancan
lokacin ban taba danddanar wani madandani da
ya kwadaitar da ni son rayuwar duniya ba kamar
yanzu, to suma na yafe miki tunda nasan kina

17

cikin wani hali ne yasa ki ke yi mini hakan.
Ubangiji ya raba ki da wannan ciki lafiya.
Ni da nake kwance shiru a kan gado nake ta
faman kukan sharbe na kasa saukowa daga kan
gadon saboda tsoron kar a ce min in fita waje ba
wai don tsoron daren ba sai don tsoron kar a
hana ni ganin halin da Innata ke ciki saboda
nasan a duk lokacin da Babana ya shigo dakin
Innata ba a barina in shiga in ma ina ciki zan yi
sauri in tashi in fita tunda nasan ko ban yi hakan
ba ita Innan zata sani ni ce cikin zuciyata na
amsa addu' ar tashi na ce amin.
Mallam yayi maza ya ce na' am Ramatu me ki
ke son 6aya min? me ki ke so in yi miki? A
hankali ta ce mishi Mama ce. Gabana ya yanke
ya fadi jin ta ambaci sunana. Cikin natsuwa ya
ce mata "Eh, me Maman nawa tayi?
Ta sake rage murya kafin ta ce mishi, ka
baiwa Innata rikonta zata rike maka ita kamar
ina raye.
Cikin nutsuwa ya ce mata, In har ina raye to
a'a duk inda zan shiga zan shiga ne tare da ita,
zata rage min kewarki yayi maza ya share wasu
zafafan hawaye da suka zubo daga idonshi. Ita
din ai kama da ke take yi, kina raye ma nakan
kalle ta in yi mamakin kamanninta da ke balle
kuma in kin tafi kin bar ni.

18

Wasu hawayen suka ci gaba da zubowa daga
idanunshi har suna jika rigarshi, ban taba yi miki
karya ba, ba zan yi miki a wannan lokacin ba,
zan dai yi miki alkawari a duk lokacin da na
hango wata alama ta katsewar rayuwata, to cikin
taimakon Ubangiji zan mika mata ita.
Yana gama fadin hakan yayi maza yà miko
wata Jaka ya dauko wacce yasan nan Inna take
tara kayan haihuwarta yana cikin haka sai ga
Babah Sumaye da Baba Hodijo sun shigo alamar
kofar gidanmu ma a bude take sun kuma san da
abinda Inna ke ciki.
Mallam Bukar ga motar nan fa a waje mun
samota, da sauri Babana ya ce, To mu tafi."
Yasa hannu ya daga Inna ya tsaida ita, Babah
Sumaye ta daura mata zani tana fadin "Iko sai
mai shi." Gaba daya cikin ya tattara ya dawo
kirjinta.
Tuni na sauko daga kan gadon ina ta faman
kuka ina rike da hannun Innata wacce itama ta
kama nawa hannun ta kankame a cikin nata.
"Sake ta mu tafi, muje ki shiga gida ki samu
Jumare ku kwanta tare tazo tana nan a ciki, ki
kuma daina wannan kukan da ki ke yi, kiyi mata
addu'a kawai in Ubangiji ya kawo saukin
lamarin da sassafe sai ki ga mun dawo tare da

19

sabon yaronmu ko yarinya. Ki samu wata 'yar
uwar.
Wadannan duka kalaman Mama Sumaye ne
don haka na dan samu natsuwa har na wuce na
shiga cikin gidan nasu naje na samu Jumare
muka kwanta mu kuma namu gidan aka sa
kwado a ka kulle shi.
Jumare 'yar kanwar Babah Sumaye ce da ke
yawan zuwa wurinta, ta girme ni da shekarun da
suka kai hudu, don haka ta fini wayo tana ganina
ta ce min ke share hawayenki kizo muyi
kwanciyarmu haka ake yi in za a haihu gobe za
ki ga sun dawo da sabon yaro ko mace ko namiji,
wanne ki ka fi so?
Na dan yi shiru wai zan yi zabi, nan da nan
kuma naji bani da wani zabi bana ma dokin
abinda za a haifan tunda naga wahalar da take
ciki, bukatata kawai in ganta ne ta dawo gida
lafiya.
Duk da kalaman da aka yi min na Inna
haihuwa zata yi ba daga kwanciyata nayi bacci
ba saboda na riga na tsorata da abinda na gani,
daga baya ne kawai da yake shi bacci 6arawo ne
ya sadado yazo ya dauke ni.
Farkawa nayi daga baccin nawa a dalilin nayi
ya ishe ni ga kuma hasken rana da ya cika dakin
da sauri na diro daga kan gadon na fito dakin da

20

gudu, gidanmu nake nufin zuwa inga o zanga
Inna da sabon yaron da aka ce kan safiya zata
haife shi Jumare na gani a zauren gidan ta rabe
tana leke.
Nima na tayata yin leken don in ga abin da
take gani, cincirindon jama'a ne gaba dayansu
kuma maza babu mace ko daya gashi kuma
yawan nasu yakai inda ya kai.
Can gefe ga yara 'yan saffa suma maza mafi
yawancinsu kuka suke yi. Da sauri na kalli
Jumare meye a ke yi? Ta kara lekawa tana
kokarin tantancewa kamar fa rasuwa a ka yi
amma ban sani ba.
Muna cikin haka sai ga makara an fito da itaa
daga cikin gidanmu da mutum shimfide a ciki,
ina kallo a ka yi sahuana sallar amma wai ban
gane Innata ce a ciki ba, ina ji Jumare tana gaya
min wanda ya rasunne a ciki, na kuma ga zanin
Innata lullube kan likafanin amma kwata-kwata
ban kawowa kaina cewar ni ce na rasa Innata ba
saboda ban taba zaton zan rasata a wannan
lokacin ba, ban taba zaton zata daukan min
mahaifiyata ta raba ni da ita kamar yanda tayi wa
daruruwan yaran da ba za su kidayu ba.
"Waye ne ya rasu Jumare? nayi tambayar
cikin tsananin tsoro da firgita ba wai don ina
zaton abin ya kasance ne a kan Innata ba, sai dai

21

kawai don naga abin da ban taba gani ba, wanda
kuma yayi matukar tsorata ni.
Na sake yi mata tambayar mai yawa na sake
yi mata tambayar da sauri ta ce min, "Ke ban
sani ba. Saboda itama ta shiga wani yanayi na
kuma yarda har a yau dinnan na yarda Jumare
bata san Innata ake sallata ba.

Ban san yanda aka yi ba ina ganin an dauki
makarar nan an tafi da ita din, bin Jama'a sun bi
bayanta cincirindon yara suka yi ta dalewa kan
manyan motoči za su bi don yi mata rakiya na
kama kuka sosai da sosai Jumare tana bani
hakuri.
Daga baya ne kawai na soma jin matan da ke
wucewa ta bayangidan za su shiga gidanmu,
suna fadin "Ikon sai Ubangiji! Ashe Ramatu ce
ta rasu?
Ban san yadda a ka yi ba, ganina kawai nayi a
cikin gidanmu Yaya Dijah tana kankame dani a
jikinta tana ta faman kuka, bai yiwuwa in tsaya
kwatance ko bada labarin abinda ya faru. illa
iyaka dai kawai an yi zaman makokin Ina na
kwana uku cikin matsananciyar kewa da jimam
da addu'o'i ba daga wurin mu ya'yanta ko
mijinta ko danginta ba kawai. Har daga wurin
Jama'a masu yawa da suka santa ko suka Ji

22

labarinta wurin kira da mutanen da suka san
rayuwarta.
An watse daga zaman makokin Inna, 'yan
uwa da abokan arziki duk suka watse aka bar mu
daga mu sai mu a gidanmu, ina nufin daga
Babana sai ni sai ko Yaya Dijah da take nan bata
koma dakinta ba.
Muna zaune gaban Babanmu ni da Yaya
Dijah da take tashe da tsohon cikinta in ban da
kuka babu abinda take yi, ni kam nayi kukan na
gaji na bari watakila don ban gama fahimta ba
ko gama gane girman abinda ya same ni shi yasa
na hakyra da kuka na koma zare ido.
To yaya za ayi ai sai hakuri kawai, ita kam ai
ta huta wajen haihuwa.ta rasu banda haka kowa
alherinta yake fada, dubi kuma irin mutanen da
ta samu, kiyi hakuri kawai ki bar kukan muyi ta
addu'a Ubangiji ya gafarta mata, muka ce
Amin.
Duk da hakurin da Babana ke ta bayarwa na
muyi hakuri sau biyu ina ganinshi ya buya a
dakinshi yana nashi kukan.
Rannan da safe Yaya Ibahim yazo gaishe mu
dama kuma tunda a ka watse zaman makokin bai
taba fashin zuwa gaisuwar ba, suna gama
gaisawa da Babana yayi tasa mishi albarka. Da
zai tafi kuwa sai ya ce mishi in ka taso daga

23

kasuwar ka biyo ta nan ka tafi da matarka taie
gida ta huta a dakinta, sai kayi ta hakuri da ita.
Ya ce, To Baba yayi mishi godiya ya tashi ya
tafi, rannan da yamma Yaya Dijah ta koma
dakinta ba a wani dade ba kuwa ta haihu, ya
mace ta haifa, Yaya Ibrahim ya sanya mata
sunan Innarmu daga mu har Babanmu muka yi
murnar alherin da yayi mana.
Babah Sumaye ce taje ta zauna mata tayi
mata biki har tayi arba'in saboda Yaya Ibrahim
da iyayenshi sun ki yarda da dawowanta gida
suka ce tunda babu, Inna to me za ta dawo gida
kuma tayi?
Sannu a hankali sai mutuwar Inna ta rinka
shigarmu tana ratsa tsoka da kashi da bargo da
zukatanmu, gaba daya ta makurkusa mu ta canza
mu daga yanayin da duk muke tun ma dai ba
Babana ba.
A farkon al'amarin ni kam ma gani na rinka
yi tamfar karya ne tana can asibitin. ne kawai
watarana zata dawo wani lokaci kuma in rinka
jin tanfar wani mummunan mafarki ne da zan
farka in ga al'amarin ya sauya in da duk abin ba
haka ba ne amma ina?
Sannu a hankali sai kwanakin suka fara tafiya
daga daya har a ka je uku a ka yi bakwai har aka
kwana arba'in ban ga Inna ta dawo ba, babu ita

24


babu dalilintà sai dai yan uwanta da abokan
arzikinta su dan zagayo su duba mu a duk sanda
za su tafi kuma hakuri ne dai suke ba mu tare da
fadin Ubangiji ya jikan Ramatu da rahamarsa, ya
kuma sa alherinta ya bita, amma ita kam shiru
kake ji.
Wannan shi ne abinda yafi komai ba ni tsoro,
a wannan lokacin sai na zama babu abinda nafi
so irin in zauna in yi ta kuka saboda na riga na
fidda ran sake ganinta tunda ban taba ganin
randa tayi tafiyar da ta wuni ta kwana ba tare da
ta tasa ni a gaba ta tafi dani ba.
In ban da kewarta da kadaicin babu abin da
yafi komai damuna, ko ina yayi min fadi gani
nake tanfar ni.kadai ce a raye babu wani abinda
nake ji in ji na gani su balle in ji dadinshi in
tsaya bayani, na kewar da Inna ta bar mu a ciki
ma to na 6ata bakina ne na kuma san duk yanda
nakai da jin wani abu' kan rasata da aka yi to
Babana yafi ni, illa iyaka dai kawai shi baya
cewa komai.
In bani nayi mishi maganarta ba, ba ya yi
mini. In na cika kawo mishi zancenta ma sai ya
ce min yawaita yi mata addu'a zai fi yawaita
hirarta amfani in ce mishi to.
Tunda Inna ta rasu ba mu taba dora tukunya a
gidanmu da sunan yin girki ba, Babah Sumaye
25

ke sanya mana abinci rana da dare kamar yanda
ta rinka yi sanda Innarmu ke rashin lafiya.
Abin karyawa kuwa sayo mana nake yi wata
rana koko da kosai, wata rana waina da miya
wata rana shayi da burodi.
Kullum dai ni Babana yake tambaya me nake
so? In gaya mishi ya ce in je in da kudin suke in
dauko inje in saya, in na tati kan in dawo sai in
samu yayi sharar tsakar gida da kicin har da
wankin bayan gida muna gama karyawar sai in
tattara kwanukan da muka yi amfani da su in
wanke su in kife in uye ruwan wanka in je in yi.
Innata ma mata ce mai matukar tsabta, don
haka har bayan bata nan din ma ba ma iya barin
gidanmu da datti, kullum ka shigo tšab zaka
ganshi, kamshin turarenta ne dai a yanzu babu
shi a gidan.
Gidanmu gida ne na Jama, 8, kafin rasuwar
Inna amma a yanzu da bata nan wuni muke yi a
ciki babu wanda ya leko mu har yaran ma sun
daina zuwa dan gara gara ma Mansur jifa-jifa ya
kan shigo ya gaida Babana, ni kuma ya kawo
min dan wani abin lasawa.
Don haka nima ban cika zaman cikin gidan
ba in Jumare tana nan in shiga gidan Babah
Sumaye in bata nan in je wajen Babana in taya
shi sai da kayanshi sai ya taso in debo mishi

26

kwanduna mu dawo gida in shiga wurin Babah
Sumaye in karbo mana abincinmu mu zauna
muci tare a kwano daya ni da shi.
A duk ranar Juma'a kuma yakan sani in
shirya in je in gaida dangin Innata mafi yawanci
nafi zuwa gidan Yakunbo Halima wacce ita ce
yar Inna da take bi in naje wurinta wannan
Juma'ar sai wata Juma'ar, kuma in je wajen
Yaya Dijah.
Babana yana mutunta Yakunbo saboda sona
da take yi, sai dai duk da haka bai yarda ya bata
rikona ba duk da har turowa tayi a rokar mata
shi ya bata ni.
Sai ya ce a bata hakuri gani nan dai a tsakani
ai duk na ishe su. Tunda Yaya Dijah tayi arba'in
kusan duk sati sai tazo gidanmu sau biyu in zata
zo kuma takan zo mana da lafiyayyar miya
wacce take yi mana da naman kaji ko kayan
cikin saniya wata ran har ta kirbo mana sakwara
wai mijinta ne yake yin cefanen ya ce tayi ta
kawo mana mu rinka ajiyewa ko biredi ma rinka
ci da ita shima zuwanshi biyu wurin Babana kan
maganar ya basu ni.
Ya kalle shi yayi murmushi ya ce to in baku
ita Ibrahim kai da matarka ga kuma 'yarku sai in
kara muku da ita ni fa? In zauna ni kadai? Ai ba
zan iya ba.

27

Surukuta mai dadi Babana yake yi da Ibrahim
da kawai ya maida shi saboda yayi sa'a shima
Ibrahim din mutumin kirki ne ga sanin darajar
surukuta.
Don haka Baba yana sonshi yana kuma son
diyarshi da ya yi wa Innarmu takwara da ita ba
kadan ba har ma sai yayi mata lakani yake
kiranta da suna.
Rannan ina jin Babana yana cewa Ibrahim
din ka gayawa Dijah ta daina zirga-zirga da
yarinyar nan a kan hanya tana diban mata sanyi,
ya dan yi murmushi cikin girmamawa ya ce, Ai
ba komai Baba, Babana ya ce a'a ta zauna aa
dakinta kawai zuwan nata ba wani dadi ne da shi
ba tunda maimakon tazo ayi wata magana da ita
sai tazo ta wuni tana kuka gara ta hakura kawai
ta zauna a dakinta ya ce to Baba, ya tashi ya tafi
tun daga nan sai ya zama kannenshi ne suka
kawo mana duk wani abin da za su aiko mana da
shi ita kuwa ta koma zuwa jifa-jifa.
Inna ta rasu ne cikin watan Jimadah Thani,
sannu a hankali sai gamu mun iso cikin watan
Sha'aban har shima ya kusa zuwa karshe mutane
sai shirye-shirye da dokin isowar Ramadan suke
yi mukam a gidanmu ba a shirin komai.
Da Inna tana nan da mu ma muna nan muna
ta shirye-shirye abinda zuciyata take ta gaya min

28

kenan sai dai ban gayawa Babana ba saboda
yawan ce min da yake yi mata addu'a yafi yawan
hirarta amfani.
Ana gobe za a fara Azumi Babana ya bani
sugar mudu bibbiyu da madarar (Peak) dozin
dai-dai ya sani na bi yayun Inna mata da ke
gidan aurensu na kaiwa kowacce nata na gidan
Babanta kuwa shi da kanshi yaje ya kai musu
haka nan gidan Baba Hodijo.
Yaya Dijah kuma mu ma ta aiko mana da
abubuwa masu yawa kala-kala kuma masu dadi
na kamun Azumi.
Washegari kuwa mai alfarma Sarkin Musulmni
ya bada sanarwar ganin watan Ramadana mai
albarka don daukacin Musulmi maza da mata
suka yi niyyar daukan Azumi.
Sanda Inna ke raye na kan yi Azumin amma
ba mai yawa ba, ban san dalili ba a wannan
lokacin sai Babana ya ki yarda sai da nayi tayi
mishi kuka ya bar ni na dauka har watan ya kai
ashirin kuwa ban yi abin da yafi guda bakwai ba.
Shiga goman karshe da aka yi ne ya nuna
gabatowar sallah karama daga ko'ina sai aiken
kayan sallah ake yi min dangin Inna maza da
mata zai wuya a ce ga wanda bai yi min ba, sai
dai kawai na wani yafi na wani haka kawayen
Inna da Iyayen 'ya'yan da ta saba yi wa kitson

29


sallah da lalle kyauta, Babah Sumaye ma Yaya
Dijah da mijinta kam ba a maganarsu ga kuma
Yakunbo.
Babana ya tara kayan a gabanshi yana
dubawa, idanuwanshi suka cicciko da hawaye ya
ce, Wannan duk arzikin Ramatu ne Ubangiji ya
gafarta mata na ce mishi amin Baba.
Mun wayi gari a gidanmu ranar sallah kamar
yanda ta kasance a gidajen sauran Musulmi baki
daya, sai dai mu kam maimakon walwala da
farin ciki irin na sallah samun kanmu muka yi
cikin matsananciyar kewa.
Mutuwar Inna ta zamo mana sabuwa saboda
ganin babu kowa cikin kicin din gidanmu, da
yanzu tana nan tana fama da cincirindon yaran
dake karbar abincin sallah a kofar kicin dinta
wanda yawanci burabuskon gero take yi da
miyar yakuwa saboda shi ne mafi soyuwar abinci
a wurin Babana, sai kuma tayi masar shinkafa da
miya don rabo na sosai da sosai wanda ni zata yi
ta aika ina mikawa sai wadanda suka san da
burabuskon nata ne zaka ji suna aiko ni ki
gayawa Ramatu ta fa sanmun burabuskon nan
ina so, in ce musu to.
Yau kicin dinmu shiru babu kowa a cikinshi,
na shiga cikinshi har na gaji ina ganin kamar zan

30

ganta a mazauninta ban ganta ba, babu ita babu
dalilinta.
Ga fa kwanukan abinci nan an tara mana zo
ki zabar mana wanda zamu ci ki fitar da saura ki
samu masu ci ki basu don kar ya lalace nayi
maza na ce to Baba.
Nazo na dudduba na dauko kwanon
Yakunbo, tuwon shinkafa ne miyar kuka da man
shanu da yaji, ga kuma naman da nayi zaton na
Talo-Talo ne a ciki na ce mu ci wannan Baba ga
kuma masa da miya.
Mansur ya kawo na Yaya Dijah, kwan doya
ne da cincin mai nama da gasasshiyar kaza, sai
miya a wani kwano su na adana mana sauran
zan fitar in baiwa yaran da suke so ya ce, To.
Duk da lodin kayan sallar da ke gare ni ban
wani yi kwalliya ba,bayan wankan da nayi sai da
Babana ya ce min to gyara jikinki mana
Yahcuwuna kiyi kwalliya kamar sauran yara,
sannan naje nayi. 
Nayi kyau ba kadan ba, ga kitsona da Babah
Sumaye tasa a ka yi min sun sauka har kafadata
na shiga gidan taga kwalliyata ta kuma aike ni
gidan su Jumare na kai musu abincin da tayi har
da gidan Yakunbo saboda mu'amallah sosai suke
yi a tsakaninsu.

31


Kwalliyar sallah sosai na rinka yi muka kuma
yi yawon sallah ni da Jumare wacce take ganin
ita din budurwa ce tunda 'yanmata a wancan
lokacin sha hudu ne sha biyar in an yi tsanani
sha shida wacce ta makara sosai sha bakwai.
Har gidan zoo Jumare ta kai mu muka kuma
samu goron sallah, osai wurin dangi da kuma
masu son Jumare.
Tun sanda Innata ta rasu ban sake zuwa
Makarantar boko ba, ko kuma ta Alkur'ani, ina
zaune ne kawai a gida bana komai tanfar dai a ce
da gani har Babana nawa mancewa muka yi da
ana zuwa Makarantar sallah da sati guda.
Ina tare da Babana, labarin yawon sallarmu
da Jumare nake ba shi yana jinjina kai cikin
yanayi na nuna alamar murna da gamsuwa don
dai ya kara min jin dadi da na gama sai ya kalle
ni ya ce min, gobe kuma ina za ku ke nan?
Nayi dariya na ce babu, ai hidimar sallah ta
Kare tunda yau sallah na da kwana bakwai.
Ya sake kallona ai kuwa dai haka ne hidimar
sallah ta kare kenan, na ce eh Baba. Ya ce, To ai
ina ganin sai kiyi shiri ki soma zuwa
Makarantarki, kin ga kin dade ba ki je ba, in ma
kin ga ba za ki ta bokon ba shi ke nan amma ta
allo kam da ta Asuba sai ki rinka zuwa na sake
ce mishi to Baba.

32


Jimawa can ya sake kallona cikin natsuwa ni
a ta bokon aji nawa ki ke ne? a wancan lokacin
da ba a cika sanya yara a Makaranta kafin
cikarsu shekaru bakwai ba, saboda bin ka'idar
hannun dama ya taba kunnen hagu kafin a dauki
yaro a Makaranta sai na ce mishi aji uku.
Yayi maza'ya ce, A'a to ashe ma kin fara nisa
ina ganin har ita sai ki koma don ki samu ki
gama aji shidan ki koyi karatu da rubutu da dan
turancin kai yara asibiti.
Ban amsa ba saboda jin nauyi a dalilin gane
in da maganar tashi ta dosa, iyaka dai nayi shiru
don komawa kan karatuna da na bari nima yafi
min don zai rage min zaman kadaicin da nake
ciki.
Kwana biyu bayan nan na soma zuwa
Makarantar boko wanda sai da naje ta allo kafin
nayi hakan gab ake da fara jarrabawar canjin aji,
a lokacin da na koman sai, dai da yake dama can
ina cikin yaran ajin masų fahimta gashi kuma ina
da kawata da muke benci daya Hasiya Jibrin, sai
na samu hayewa zuwa aji hudu.
Rannan na dawo daga Makaranta na shiga
wajen Babah Sumaye karbar abincina na zauna a
nan wurinta ina ci muna hira tana bani labarin
al'amuran da take ganin ya kamata in sani, na
gama na mike na kai kwanon gun wanke-wanke

33

na hada da kwanukan da na samu a wurin na
wanke su tas, na kife na wuce bandaki nayi
wanka na fito na wanke uniform dna na shanya.
Na shiga dakinta na shafa mai na dauki
kayana da ke wurinta na fito ina rungume da
allona, na ce mata za ni Makaranta Babah, ta ce
a'a sai kin karbo min cefane, ajiye allon anan
kiyi gudu ki karbo min cefane ki kawo min sai ki
tafi, na ce mata to. Nayi yanda ta ce din kafin na
tafi makarantar.

Mu'amallah ta uwa da 'yartga Babah Sumaye
take yi dani, yanda take tafiyar da ni sanda
Innata take raye haka a!'amarin yake, har yanzu
sai dai ma kari.
Don yanzu tana sa ido sosai a kaina hada
kayanki kiyi wanki, in ce to. Dauki kibiya ki
tsefe kanki, tunda ba wani son kits ake yi ba
in ce mata ban iya ba ta ce in gama abinda nake
yi in kawo kibiyata tayi min tsifan kowane
lokaci a cikin yi min fada take, sai dai in bata ga
nayi laifi ba ko da kuwa a gaban waye.
Ina ganin har dan hakanne yasa Yakunbo bata
dadewa bata zo wurinta ba, in tazo kuwa ta rinka
yi mata godiya ke nan, ita kuwa Yay. Dijah
kusan kullum in zata zo zata riko mata wani
abun hasafi ko dai sabulun wanka dana wanki ko
kayan tea.

34
A wannan lokacin a gida na daina barin
Babana yana sharar tsakar gida da kicin, ina idar
da sallah nake fita in yi komai in gama abin da
ke bukatar wanki in wanke na gyarawa in gyara
tunda ba wani kwanannen datti ba ne a gidan.
Sai kaga nan da nan nayi na gama na shiga
wankana, yawan abubuwan da Yaya Dijah kke
kawo mana kwana da yawan maganar da take yi
min kan fita kullum aje sayen abin karyawa
kowa yana gani yasa na rage sai in ce Baba muci
abu kazan da muke da shi kawai ya ce min to.
Kullum na gama shiri zan tafi Makaranta sai
Babana ya ce min matso nan in gyara miki hodar
nan taki, in ce to. In matsa yasa gefen rigarshi ya
goge min fuskata kafin ya umarce ni dasa hannu
in dauki Naira daya a cikin kudin da suke dakin,
lokacin nan kuwa Naiara daya ba karamin kudi
ba ne a wurin yara, don kuwa tana iya sayen
waina ta sayi biskit har ta hada da kwalbar lemo
wani lokaci ma har da alawa don haka kudi sosai
nake zuwa da su Makaranta.
Ina tare da Babana a gida duk da Innata ta
rasu yana matukar kula da ni, wai abin da yake
yi min din ma sanda Inna take nan bana samu,
don kuwa ita mai kwaba ce mai kulawa kuma da
tarbiya, iyaka dai kawai zama kusa da Inna da

35

yunwa yafi zama a inda bata nan cikin daula da

da na sha.
, Babana ya dawo daga Masallaci sallar asuba
ya zauna ya gama laziminshi da addu'ar da zai yi
ya gama ya shafa nima na shafa tunda a kusa da
Sinl nake zaune na soma gaishe shi kasancewar
ranar ta Lahadi ce ya sani gyara zama kusa dashi
tunda ba Makarantar boko zani ba.
Zan gama abin da zan yi ne in tafi makarantar
allo wannan kuwa sai wajen tara. Daga ido nayi
na kalli Babana cikin natsuwa na ce mishi Baba,
ya ce Na' am Mamana, na tambaye shi yanzu duk
addu'o'in da muke yiwa Inna suna zuwa inda
take?
Yayi maza ya gyada kai tare da fadin da
yardar Ubangiji kuwa, kin san ai akwai wasa
ayyuka na sadakatul jariya masu gudana da dan
Adam kan bari a duniya ladar ta rinka kaiwa a
gare shi a bayan rayuwarshi daga cikin irin
wadannan ayyuka da ladansu bata yankewa
akwai 'ya'ya na gari.
Ba kina sallolinki a kan kari ba? Nayi maza
na ce mishi eh babu, ba kya kuma sabon
Ubangiji da gangan, na girgiza kai nuna lamar
a'a, ya ce To in sha Allahu in kin yi addu'a ladan
zai kai gareta ga kuma Yayarki da take zaune a
dakin aurenta, tunda a ka yi aurenta ba'a taba jin

36

wani abu na rashin jin dadin game da ita ba, kin
gani? Cikin yardar Ubangiji addu'o'inku za su1
rinka kawai gare ta.
Na sake kallon shi a hankali na ce mishi
menene sabo Baba? Ya zuba min ido kafin ya
gano ta inda zai Bullowa lamarin, irin su karya,
gulma da shiga harkar da ba taka ba, da
bijirewa iyaye ko zina da makamantansu kin
gane?
Nayi maza na ce na gane, kusan kullum sai na
lissafawa kaina laifuffukan da Babana ya lissafa
min a matsayin zunubi ko sabo, don kar in aikata
su saboda kar in aikata su su zama sanadin da
addu'o'ina za su daina kaiwa ga Innata.
Kusan kullum na zauna tare da Babana muna
hira zai yi min nasiha da cewar in kasance mai
gaskiyaa kan al'amurana in kuma tsare
mutuncina kar in yarda wani yayi min wayo duk
abin da na gani naji ina so in gaya mishi ban da
karbar abin hannun wani ita mace bata da wata
daraja komai kyanta in har bata zama mai kamun
kal da tsare mutuncin rayüwarta ba, in ce mishi
to din ba tare da na san mé maganar tashi take
nufi ba har na gane komai. 
Rannan na idar da sallar Asuba ina ta doki da
zumudin Babana ya shigo in ba shi labarin da ke

37

Cina a raina, yana shigowa na soma gaishe shi ba
tare da na jira ya kai mazauninshi.
Cikin natsuwa na kalle shi na ce mishi Baba
zan yi sadaka yau, ya kalle ni cikin natsuwa ya
ce sadakan me kike son yi uwata? Na ce ko na
meye ma Baba jiya da daddare nayi mafarkin
Inna wai tazo gidannan na ganta lullube da
fararen kaya tana kallona tana ta faman
murmushi ni kuma sai tambayarta nake yi Inna
dama ashe za ki iya zuwa wurinmu shi ne tunda
kika tafi baki taba zuwa kin duba mu ba, ni da
Babana?
Ina maganar tana kallona murimushinta kawai
take yi ni kuma ina kurarin matsawa kusa da ita
don in taba ta ina cewa Inna kiyi mini magana
mana har zan taba tan sai kawai naga ta 6ace sai
kuma kawai naga ra farka daga baccina.
Cikin natsuwa ya zuba min ido a allona
lokaci mai tsawo bai kawar da idamuwanshi daga
gare ni ba har na fara jin tsoro ko yayi fushi ne
saboda maganarta da nayi mishi tunda ya sha ce
min in an tunata ayi mata addu'a kawai basai an
yi zancenta wani ba har zan buda baki in bashi
hakuri tare da alkawarin ba zan sake yi mishi
hirarta ba sai naji ya ce min jiyan da kika yi
mafarkinta ai jiyan ta shekara.

38

Nayi maza na daga ido na kalle shi a firgice
saboda razanar da nayi sai ya ce min kin gani in
ha ki manta ba ta rasu ne ranar sha tara ga waran
Jimada Thani, to yau ma ai shataran ne ko
ashirin ga watan.
Na ce Haka ne Baba, lokaci mai tsawo ya
dauka yana yi mata addu'a tare da sauran
Jama'ar Musulmi da suka rigaye mu baki daya
in kuma tamu cikawar tazo to Ubangiji ya
azurtamu cikawa da kyau da Imani.
Nayi maza na ce amin Baba tsawon lokaci
muna zaune shiru babu wanda ya sake furta wata
magana sai na bude baki da nufin fadin abinda
ke kai kawo cikin raina a hankali na soma yin
maganar cikin yanayin girmamawa da tsoro don
kar ya hana ni abin da nake nufin fadin tunda
yasha gaya min cewar maimakon yawan
ambaton Inna da yawan maganarta mu rinka
yawan yi mata addu'a kawai.
Zuba min idon da yayi yana kallona shi ne ya
kara tabbatar min da cewar ni yake sauraro, don
haka cikin natsuwa da ladabi sai na buda baki
nace mishi Baba tafiyar ta Inna ta fara nisa duk
da a lissafi ne kawai Inna ke da shekara guda a
yanzu in a kewa da kadaicinta ne mun kai wani
matsayi da ba zai yiwu mu kwatanta ba. 


39

Duk da haka shekara gudan lisafin ma lokaci
ne mai tsawo da yawa in ban da tafiyar tata bata
dawowa ba ce da yanzu ta dawo ko kuma damun
soma sa rai da dawowan nata.
Cikin natsuwa ya ce min eh, Maryam ai tafiya
taia wata irin tafiya ce da dadewa bai sawa a
dawo da dadewa kansa a dawo ai da mu ma
iyayenmu sun dade da dawowa.
Nayi maza na ce haka ne Baba, kamar in yi
mishi wata maganar sai kuma naga to bari kawai
in ja bakina in yi shiru.
Kamar in sake yin wata maganar sa kawai
naga bari kawai in ja bakına in yi shiru.
A wannan lokacinne na shiga aji shida na
Makarantar Primary na fara girmia har Babana ya
fara barina ina tafiya gidan Yayc Dijah ni kadai
don yi mata wuni. Ina matukar son awa gidanta
saboda yanda na lura na gane bata da wani
wanda take so da kyautatawa irina.
Kullum naje gidanta to bata gajiya da tattalina
da tarairayata komai na ce mai kyau ne cewa
take yi in dauka tana ganin na kwana biyu ban je
ba zata shiga aiko kanen mijinta suzo su ga
lafiyata, in kuwa naje bayan aiken nata zan
gamu da fushinta kan dadewan da nayi ban je ba
kullum a cikin yi min nasiha take tana ganin zani
aikata kuskure zata yi maza ta gyara min.

40


Yanda Yaya Dijah ke sona da ji da ni haka
shima mijinta yana ganina zai fara murmushi ina
Inna take? Zo maza ga Mamanki tazo.
Sanin da yayi kullum naje gidan Yaya Dijah
zata tasa ni a gaba da aikace-aikace har da su
hidimar girki wai kar in girma ban iya aikin
mace a gidanta ba, yasa yana ganina zai je yayi
sabon cefane ya kawo ko da kuwa ba a ranar
suke bukatar cefanen ba sai ya ce in na girka in
tafi mana dashi gida muyi amfani da shi ni da
Baba.
Ina son Yaya Dijah da mijinta ina kuma
matukar son 'ya'yanta Inna da Abbati, ina son su
irin son da ba zai kwatantu ba, saboda gani nake
tamfar su din su kadai sune dangin da nake da su
sai kuma nake kallonta kallo irin na uwa, ganinta
nake tamfar ita ce madadin Innata da na rasa.
Dangin mijinta kuma 'yan uwa saboda suna
sonta kowane lokaci kaje'gian sunanan aurenta
aure ne na soyayya, fahimta da kuma kyautatawwa
juna, don haka gidanta gida ne na farin ciki da
kwanciyar hankali, kudi masu yawa ne kawai ba
su da su amma suna cikin rufin asiri.
Ni da Yaya Dijah kamannin da ke tsakaninmu
ba wasu masu yawa ba ne, ba su wuce wadanda
zaman ciki na kasancewa shakikai ke haddasawa

41

ba, yayin da nake matukar kama da Innarmu ita
kuma kama da Babanmu take yi.
Haka nan ko a halayenmu mun bambanta
mace ce mai matukar hakuri bata kuma da
kwaramniya.
A wannan lokacin saboda na riga na fara yin
wayo na fara fahimtar me nake ciki sai na zama
babu abin da nake so nake fata da buri irin in
ganni nayi haddar Alkur'ani mai girma a dalilin
kullum sai Malaminmu na Alkur'ani yayi mana
bayani kan falala, girma da kuma darajar
mahaddata Alkur'ani a ranar alkiyama su da
yayensu.
Sai na zamo ina matukar kwadayin nima
iyayena musamman ma Innata da nake rayuwa
cikin tsananin kewarta da begenta su samu irin
wannan matsayin a gobe kiyama.
Kowane lokaci a cikin taka tsan-tsan nake na
kauce wa aikata laifi musamman yin karya da
duk wani abin da Mallaminmu ya ambata cewwar
laifi ne don in samu in zama ya ta kwarai
saboda ya ce mana ya'ya na kwarai suna daga
cikin sadakatul jariya da mutum ke bari a duniya
wanda ladansu ba su yankewa a gare shi.
Rannan ina tare da Babana a cikin gidanmu
da daddare a kishingide yake a kan tabarma
yayin da yake jan carbinshi a hankali cikin

42

natsuwa idanuwanshi a kaina suke tare da
natsuwar shi saboda sauraron haddar da nake
kawowa na suratul 'ANKABUT".
Sai da na kai karshe na sake kallonshi cikin
natsuwa kan in gaya mishi abinda nake nufin
gaya mishin sai ya ce min kina da murya ta
karatun Alkur'ani Maryamu, kar ki yarda ki
daina, kar ki yarda kiyi wasa ta basirarki na ce
mishi to Baba, kan in yi wata magana sai ya sake
bani umarmi na in maimaita surar, ya ji ta dá
kyau.
Sau biyu na maimaita sannan yayi murmushi
ya ce a'a lalle hadda ta zauna sai kiyi ta tilawa
kar ki yarda kina yin sake don shi Alkur'ani
kana barinshi sai shima yayi nesa da kai, don
haka ki dage da tilawarshi. nayi maza na ce to
Baba. Yi mana addu'a, na sake cewa to nayi
muka shafa sannan muka je muka kwanta.
Rannan da safe muna aikace-aikacenmu a
gida ni da Babana kafin ya fita kasuwarshi nima
in tafi Islamiyyata tunda ranar ta Asabar sai naji
ya ce min ni Mero ba ki iya komai ba ne cikin
girke-girken da ki ke cewa 'yar uwarki tana nuna
miki?
Nayi maza na bar abinda nake yi na kalle shi
Cikin natsuwa da zumudi na ce mişhi Baba duk
abincin da nake zuwa da shi gidan nan fa ni nake
43

yi Yaya Dijah zama kawai take yi tana kallo in
taga zan yi wani abu ba daidai ba ta gyara min.
Shiru yayi yana kallon wuri guda nuna alamar
a cikin tunani yake, na bar abinda nake yi na
sake kallonshi tare da tambayarshi mene ya
faru Baba? Kaji miyar bata yi dadi ba ne?
Yayi maza ya gyada kai uh'uh ba haka ba ne
Mero tunani dai nake yi na in har ke ce da gaske
ki ke yiwo mana wannan girkin to ai gara in
hutar da wadannan yan uwa namu da suke ta
faman dawainiya damu shekara guda har da
wasu watanni tunda mahaifiyarku ta rasu ba su
taba hutawa da hidimarmu ba.
Don haka in har za ki iya to sai in sauke musu
nauyin girkinmu su rinka.yin nasa kawai in rinka
kawo cefanenmu kina yi mana.
Nayi maza na ce eh Baba gara kawai muyi
hakan can cikin zuciyata murna nake yi da
zumudi saboda babu abin da nake so nake kuma
sha'awa irin in ganni ina girki ni kadai ba tare da
ana nuna min ba wai ni a dole na iya.
Wannan maganar da muka yi da Babana bata
wani dade ba don ko kwana bakwai bata yi ba, 
naje karbo cefane kamar kullum yanda na saba
ni ke zuwa wurin shi in karbo cefanen kayan
miya gami da su manja ko man gyada da maggi

44
in kai ma Babah Sumaye shikuma Baba Hodijo
yayi abin da ya saura tare da hatsi.
Ina tsaye ina jiran ta gama hada min in dauka
in kawo mata sai kawai naga ya miko min ledoji
guda biyu, ungo ki kai mata daya ke kuma ki
girka mana daya.
Gabana ya yanke ya fadi tamfar dai' ba ni ce
na ce mishi na iya girkin ba. Zaro idanuwa nayi
ina kallonshi yayin da shi kuma ya ci gaba da yi
min bayani, na riga na yi wa Mallam Hodijo
bayanin komai, don haka kaiwa ita uwar taki
kunshi daya ki rike daya.
Kije ki girka mana abinda ki ka san shi ki ka
fi iyawa kin gane ko? Na ce mishi to Baba, na
kamo hanya ina dawowa gabana sai faduwa yake
yi ban taba yin girki ni kadai babu wani babba a
wuri ba hasalima kafin rasuwar Innata bana
shiga kicin da sunan ya yi girki ko da kuwa na
wasa ne.
Babah Sumaye ta zubawa cefanen ido tana
kallo yanzu nan bawan Allahn nan da gaske yake
yi sai ya raba girkin nan? Ta dan gyada kai tare
da fadin to ai shi kenan tunda haka ya gani
daya,
amma menene'? Ai mun riga mun zama
dan abincin da a ke sa mishi guda nawa yake?
Ban da haka ma kullumn fa cefanen nan a
wurinshi ake karbo shi amma ya ce wai

45
dawainiyar da ake yin tayi yawa, ni dai nafi
zaton ko subutan bakin da nayi na ce a gaya
mishi ga wata bazawara na saman mishi ne duk
ya kawo hakan.
Ni kuma ba nayi hakan ne don na gaji a sa
mishi tuwo ba a'a ko kadan ba haka ba ne nayi
mishi tallan bazawarar ne don ganin hankalinta
da natsuwarta shi kuma yana ta zaune a haka yau
kusan shekara daya da rabi da rasuwar Ramatu,
wanda wasu da kyar suke jira ayi arba'in sai
kawai ka ji sun daura aurensu.
Yanda dama ban san anyi wannan magana da
Babah Sumaye ta rattaba min ba haka a yanzun
ma da ta rattaba min ban nuna naji ko na gane
inda Zancen nata ya nufa ba, balle in furta wata
kalma.
Sa hannu kawai nayi na dauki leda guda daya
na juyå da nufin fita daga gidan saboda nima ban
san dalili ba sai naji maganar ta dan sosa min
zuciya ina fita daga gidan dai ina jinta tana cewa
bai fahimce ni ba ne, ban gaya mishi hakan don
ban damu da rashin da aka yi ba sai dai don
sanin da nayi cewar yanda duk muka kai da son
Ramatu to babu yanda za muyi tunda ta riga tayi
tafiyar da babu dawowa a cikinta sai dai kawai
muyi ta binta da addu'a.

46
Ina shiga gida na juye kayan cefane na kama
wankewa sai da na gama tsaf naja na tsaya ina
kallon kicin din wanda rabon da a girka wani
abinci mai muhimmanci a ciki har an, manta sai a
lokacin ne kuma naji na dibibice na rude na rasa
ta ina ne ma zan faro?
Na zubawa murhun ido ina tuñanin yanda ma
za a yi in hada itacen su kama su zama wutar da
zata kama ta girka abincin da zai nuna zama
tuwon da za a ci.
Tsawon lokaci ina tsaye a wurin nan ina
tunanin ta inda zan faro sai ga Jumare ta shigó da
saurinta. Babah Sumaye ce ta ce in zo in ga
abinda kike ciki da cefanen da ku ka zo da shi in
taya ki girkin da za ki yi.
Nayi maza na ce mata gashi nan saboda
taimakon nata yazo min ne a daidai lokacin da
nake bukatarshi.
Duk da taimakon da Jumare ta kawo min da
aiken da Babah Sumaye tayi-tayi na ayi kaza kar
ayi kaza abincin da muka girkan yawanshi ba
kadan ba ne, dandanonshi kuma ba wani mai
gamsarwa ba ne ko in da aiken nata da zuwan
Jumaren wane irin kwaba zan yi? Oho.
Duk da min karbi girkin abincinmu Babana
bai daina bada kayan miya a gidan Baba Hodijo
ba babu kuma wani abinda ya canza a tsakani ni

47

kam ma dai ban daina zuwa karban abincina ba
ina shiga gidan Babah Sumaye zata ce min ga
abinci can in za ki ci jeki ki diba in ce mata to
dama kuma hakan take yi min.
Haka nan duk wani abu na kulawa da take yi
min bai sauya ba, ina dawowa daga Makaranta
wurinta nake fara zuwa in tube kayana in canza
da wanda ke nan a wanke a goge in ci abinci in
yi wanka in yi sallah in yi shirin tafiya
Makarantar allo bayan na karbo cefane na kawo.
Zan iya cewa kwanon Babana ne kawai aka
cire shi ne kuma mai cin abincin da nake
kwabawa da sunan girki sai ko yaran da nake
turawa a cikin gidan wadanda rasa uwata da nayi
ya koya min lura da sa ido wajen sanin 'ya'yan
da ba Su da uwa a dalilin suma mutuwa ta
daukan musu ita kamar yanda ta daukan min
tawa kokuma a'a sakin uwar tasu aka yi aka bar
su watse a tsakar gida.
Duk.munin abin da na girka Babana bai cewa
komai, bayan sannu da kokari sai yayi bisimillah
yayi komai uku yayi hamdala ya ce in kawar ko
in nemi wadanda zan ba, in ce mishi to in je in
kawo mishi ruwa.
Zuwan da nayi gidan Yaya Dijah ne na bata
labarin dukkan abubuwan da suka faru har da
bayanin da Babah Sumaye tayi ina ji, shiru yayi

48

Dijan tayi cikin wani yanayi na nuna tsananin
tausayi ta ce uh'uhummn, Baba ina jin
tausayinshi in na tuna Inna na tuna halin da na
samu kaina a ciki a dalilin rasata da muka yi.
Sai in tambayi kaina to shi kuma fa yaya yake
ji? Ta dan yi shiru cikin wani irin nazari da
tunani mai zurfi, jimawa kadan sai ta dago ta
kalle ni idanuwanta sun kada sunyi jazur alamar
suna shirin fara zubar da hawayc, sai ta ce min
dama yayi auren kawai zata debe mishi kewa zai
samu abokiyar mu'amallah zai kuma huta da cin
wannan danyen abincin naki da ki ke kwabawa
bakya ci nayi maza na ce ina ci mana ai ba
danyen ba ne kuma kullum ya ci zai yi min
addu'a.
A wannan lokacin zan iya cewa bani da wata
matsala ko kuma damuwa da ta wuce ta bani da
uwa mahaifiya in ban da wannan ban rasa komai
ba, ban nemi wani abu na rasa ba, Babana yana
matukar sona yana kula da ni yana tattalina,
komai nake so yi min yake yi duk wani abinda
ya ba shi sha'awa saya min yake yi.
Fura da nono, kankana, gasasshen nama,
wannan kadan ne kusan kulllum zai saya min sai
in ni ce na ce ba zan ci ba.

49

Babah Sumaye ma a tsaye take a kan
al'amarina, kitso, wanki, kula da kai, tsaftace jiki
lura da tarbiya bata gaji ya min kan komai ba.
Ga dangin Innata da kusan kowane lokaci
hankalinsu a kaina yake, don haka ina yawan
tuna Innata ne a dalilin tsananin kauna da
shakuwar da ke gare mu amma ba don na samu
kaina cikin wani hali na wahala ba.
Rannan ina tare da Babana a gida yana
kishingide yana jan carbin shi a hankali cikin
natsuwa tare da sauraron kira'ar karatuna da
nake yi a gobe, sai da na kammala komai na
maida Alkur' anin nawa mazauninshi.
Bayan na gama addu'o'ina na shafa sai muka
shiga hira da Babana irin wadanda suka shafe
mu har na shirya zan tafi in kwanta sai naji ya ce
min ni fa da wata yar shawara na ce zan yi da
ke.
Da sauri na dawo na zauna cikin natsuwa ina
kallonshi cikin yanayin girmamawa da kuma
sauraro can cikin zuciyata kuma tunani nake yi
wacce shawara ce wannan da Baba bai da mai
bashi ita sai ni?
Ban sani ba ko ganin irin yanda na tattara
komai na mayar gare shi ne yasa shi mikewa ya
zauna ko kuma a'a shi ma hakanne yaga ya fiye
mishi daidai, kina jina ko Maryamu?

50

Nayi mazana ce mishi eh Baba can cikin
zuciyata kuma na kara girmama al'amarin da
Babana ke bukatar shawarar tawa a kai tunda
yayi dalilin da yasa shi ambaton sunana na
Maryamu' tunda nasan ba kasafai ya kan yi
hakan ba, saboda kasancewar sunan nawa suna
mai girma a wurinshi.
Mutane ne suka dame ni da maganar in yi
aure, nan da nan na tuna kalaman Yaya Dijah na
cewar duk randa ya sake yi min wata magana da
ta danganci aure in yi mishi in karfafa mishi
gwiwa kan yayi auren don shi ma ya samu
saukin al'amuranshi.
Bisa wannan dalili yasa nayi maza na ce
mishi to kayi auren mana Baba Inna fa wajen
shekararta uku ne yanzu da rasuwa kana ta zaune
kai kadai yin auren kuma zai rage maka wasu
damuwowin.
Ya bar abinda yake yi ya zuba min ido yana
kallona, kalamanki ne wadannan ko kalaman
yar uwarki? Don dai nasan ba ki da wannan
nisan tunanin, ban boye. mishi ba na kwashe
hirarrakin da muke yi ni da Yaya Dijah kan
rashin auren nashi. Yana ji na bai ce min komai
ba sai zuwa can naji ya ce min to bari dai kawai
in yi tunda kuma kuna ganin ya dace in yi amma

51

in ba haka ba ni bani da wata damuwa kan
hakan.
Tunda muka yi wannan maganar Babana bai
sake ce min komai a kan maganar ba, sai kwana
goma bayan nan na kammala wanke-wanke na
kife kwanukan nazo inda yakena zauna saboda
kiran da yayi, ga ni Baba.
Nayi mishi maganar cikin girmamawa, ya
kalle ni cikin wani yanayi da na kasa tantanc
wanne ne yafi rinjaye a ciki? Maganar nan tamu
ce nake ganin kamar zata tabbatą.
Nayi maza na tambaye shi wacce magana
Baba? Yayi maza ya rage fara'ar wace magana
kuma ki ke tambayata? Nayi sa'a cikin hanzari
maganar ta fado min, don haka nayi maza nace
mishi eh Baba na tuna ta na tuna kayi hakuri.
Ya dan yi shiru kadan kafin jimawa kadan ya
ce min, akwai wata yarinya nan da a ka nuna min
tana da dan fasali kadan an kuma ce wai tana da
ya'ya biyu da mijinta ya rasu ya barta da su, to
kin ga maganar ya'ya tunda marayu' he ai nima
ga ki sai tazo mu hadu mu rike ku musamman da
yake shi maraya rike shi ba karamin al'amari ba
ne akwai falala mai yawa a cikin al'amarinshi.
Na ce "Haka ne Baba."
Tun daga wannan lokaçin bai sake min wata
maganar ba sai a wata ranar Juma'a da safe
52

bayan na dawo daga Makarantar Asuba. Na
zauna kusa dashi na gaishe shi sai yarkalle ni ya
ce min to yi maza kije gidan "yar uwarki ki gaya
mata zancen nan ya tabbata an yi daurin auren
yau da asuban nan.
Nayi maza na ce "Lah, har an daura Baba?"
ya ce, Eh uwata an daura to me za a jira tunda
dai za ayi? Ai ita din na gaya miki yanda
al'amarinta yake, don haka da ta koka min
maganar aikin kafinta saina gaya mata tabi a
hankali da tayi shawara dani ma da bata sanya
kanta cikin dawainiya ba balle har taje tana
6acin rai, don haka ta tare kawai tazo ta fara
amfani da wadannan kayan har kafin kafintan ya
bata nata sai a kwashe wadannan din.
In har da wani lokacin da naji dar ko wani
faduwan gaba kan maganar auren na Babana to a
wannan lokacin ne ban san dalili ba sai naji ban
ji dadi ba, a ce amarya tazo ta shiga dakin Innata
tanana amfani da kayan Innar tawa da dai ace
yau ne yake neman shawarata to da na ce mishi a
gaya mata kawai ta jira kawai kafintan ya gama
mata aikin nata to amma babu halin in ce komai.
Yi sauri kije ki gayawa Dijah ki dawo sai mu
dan yi kwalimar da zamu yi wa gidan kar baki
su zo su ga kazantarmu ko kuwa? Na ce mishi
haka ne Baba.

53

Gidan Babah Sumaye na fara shiga tana
hidimarta cikin kwanciyar hankali iko sai
Ubangiji yau sai a ka wayi gari da maganar
daurin auren Mallam Bukar na ce haka al'amari
yake in kaga ba a yi abu ba to lokacinshine bai yi
ba Ubangji ya bada zaman lafiya na ce amin
Baba.
A maganar da muke yi ne nayi mata hirar
bayanin da Babana yayi min.
Cikin sauri ta dago ta kalle ni anya ayi haka
kuwa? To ko da yake dai duk yanda a ka yin
daidai ne fata dai a zauna lafiya amma kuma ai
ita Halima a sanina akwai akwatinanta da nasan
akwai muhimman al'amarinta a ciki a dakin an
fita da su ne? nayi maza na ce mata a'a suna ciki
ta ce, to maza je ki ki tito da su ki kawo nan in
Dijah tazo sai ta tafi muku da su gidanta.
Na ce, Mata to, da sauri na koma gida cikin
sa'a Babana ya zaga nayi maza na fitar da su na
kai mata, haduwa muka yi da shi zai shiga ni
kuma zan fita ina rungume da hotunan Innata
guda biyu a jikina, ina za ki kai wadannan?
Cikin natsuwa na ce mishi zan fitar ne a dakin,
tsawa ya daka min nayi maza naje na maida su
nazo na wuce shina tafi aiken da yayi min.
Dawowa gida nayi na samu tuni har Babana
ya gama kwalimar da ya ce zamu yi tare, dan

54

karamin gadon bonon Innata shi ya kawo min
daya dakin wanda da na baki ne dan akwatina
kuma yana karkashinshi.
Duk abubuwan da suke faruwa ina bi ne
kawai da kallo ba sosai suke yi min dadi ba, to
amma kuma har cikin zuciyata murna nake yi
Babana zai yi aure da za a tambaye ni abinda ke
SOsa min ran kuma ba zan iya vin wani cikakken
bayani ba.
Anyi hidima su girke-girke da dafe-dafe
saboda isowar amarya da 'yan rakiyarta Babah
Sumaye ce kuma ta jagoranci duk wani abinda a
ka yi tunda shi mijinta ne ma ya zamo wakilin1
Babana da ya karbar mishi auren itama Yaya
Dijah ba a barta a baya ba, don har da sayayya
tayi ta kawowa Babana wai a kara a cikin kayan
aure.
Yayi murmushi ya ce, wane kayan aure ne
ma? Ke dai tunda kin kawo wadannan din a bata
a ce mata 'yarta ce tayi kwalliya, to Baba ta fadi
tana murmushi, ya tayata murmushin tare da yi
mata addu'ar Ubangiji yayi mata albarka, ya
kuma jikan Mahaifiyarmu da rahamarsa muka yi
maza muka ce amin.
Ban fara gane irin fasalin auren da Babana
yayi ba sai bayan da 'yan buki suka watse mukai
saura daga ni sai Babana sai ko Amaryarshi a

55

gidan, lokacin ne na soma gane wani canji ya
same ni.
Dakin Innata dakin da nan ne a ka haife ni, a
cikinshi muka yi rayuwarnmu ni da uwata bayan
rasuwarta kuma nan ne wurin zamana komai zan
yi a cikinshi nake yi sai na zamo ba ni da halin
shiga cikinshi in zauna in sake ina shiga na dan
zauna sai a ce min to je ki waje ko.
Gashi kuma daga in da duk a fito nan nake
dosa saboda kwata-kwata ban ma saba da in da
aka maida ni din ba, ga shi kuma sai nake ganin
tanfar dakin da abinda ke cikinshi duka nawa ne
ko kuma na Innata amma a ka fitar da ni a ka
sanya wata a ciki.
An wayi gari da safe ina durkushe daga bakin
kofar dakin gaishe su nake yi a cikin barin jiki
saboda al 'amarin da idanuwana suka gani wanda
ba sabawa da ganin hakan suka yi ba.
Babana na gani kwance shame-shame kan
gadon Innata me rumfa da aka canzawa shimfida
a ka sanya sababbi, ita kuma zaune a gefen
gadon da daurin kirji a jikinta kanta babu dan
kwali jikinta babu riga sauri nayi na sunkuyar da
kaina kasa, ban lura naga halin da Babana yake
ciki ba balle in gane da rigar a jikinshi ko babu?.
Yana fita waje ya bar gidan naji ta kwalo min
kira, da sauri na amsa naje ina işa tayi maza ta

56

cafke kunnena ta rike bayan ta dirma min wani
nannauyan dundu da sai da yayi sanadin
gantsarewata.
Kina hauka ne ki ke shigo min da a fadi
sunan uwar miji gara na uwa mahaifiya. Da sauri.
Babana ya ce mata ko? Ta langabar da kai nuna
alamar girman maganar da zata yin, to wacce ta
haifan maka miji Mallam? Da wani abin da yafi
aure daraja ne?
Da sauri Babana ya ce mata babu shi babu shi
fa kam. Sai dai fa sanin hakan wurin mutane
kadanne a wannan lokacin, ta ce Uhun ai kuwa
dai wanda ya raina aure bai yi wa kanshi adalci
ba.
Bakuwar ta ce tayi sallama abinda yayi
dalilin katsewar hirar tasu, a ka shiga barka da
sannu da zuwa a'a ke Lantana 'yar taki ki ka tasa
a gaba nan za ki koya mata son miji? Amaryar
Babana da a yanzu naji an kirata da Lantana
nasan sunanta shi kam Babana Malama naji yana
kiranta.
Ta kyalkyale da dariya ta ce, to me zan jira
ita mace ai tun daga haihuwarta ake koya mata
tattalin miji da tarairayar aurenta, to ai shi ke
nan. Ta juyo gare ni da dariyarta ke 'yar amarya
bakinki da maiko.

57

Nayi maza na soma gaisheta tunda a jiya an
gaya min in rinka gaida mutane in na gansu
kafin nan ban damu da gaida kowa ba in ba 'yan
uwan Innata ba ne sai ko na Babah Sumaye.
Ke Yaacuwuna kawo musu dan abin nan
mana yayi maganar daidai ya mike ya kama
hanyar waje bayan sun gama yiwa juna gaisuwar
gajiya da fatan Ubangiji ya sanya alheri, a
zuciyata nace sai kirana da sunan Yaacuwuna
yake yi sunan da ya dade bai kira ni dashi ba
alamar dai yana cikin farin ciki mai yawa.
Miyar kajin dai saura aje na kawo musu
wacce Yaya Dijah ce tayi mana tare da timemen
biredin da yake kai na ajiye musu, suka bude
kwanon kawar tata ta fara uh'uh'uh ke da arziki
cikin lamarin nan naki fa wannan karon.
Suka soma cin naman miyar suna hirarsu ni
kuma ina can gefe daya a rakube saboda yanayin
da na gani a fuskarta, baki dan tsakura kika
sanma 'yar taki ba? Tayi maza takai tsokar da ke
hannunta baki ta lankwame kafin ta sake gutsuro
katon biredi ta dannan a kai ta kora da ruwan
shayi sannan ta soma yi wa kawar tata bayani
wannan 'yar tawa a rike take nan inda ki ke
kallonta bata cin komai a jikin kazasai cinya, ai
kuwa kin ga bana bata cinya ni in zauna haka ba
ko kuwa?.

58

Ke Lantana ke fa sharrinki yawa ne da shi
yaushe ki ka bata ta ce miki cinya kawai take ci?
Yanzu wannan fuka-fukin in kin bata sai ta ce
bata ci? Tayi dariya ta ce a'a to in ma sharrine
ubanta yayi mata ni kam yaushe nazo balle in
fara nawa? Shi ne ya kawo kaza dankwaleliya
gasasshiya.
Yasa hannu ya balle cinyoyin duka biyu ya
mika mata ya bar ni da sauran jikin wai abin da
take iya ci kenan a jikin kaza.
Kawar tata ta kyalkyale da dariya ta ce, Ai da
ga ni kasan Kura za ta ci Akuya 'yar tashi aî ta
kiwatu komai nata luwai-luwai da shi, ga ta
kuma dama tubarkallah, ke dai irin wadannan
mutanen sai anyi hakuri a ke iya zama da su.
Uhun ai kuwa ni nasan sai anyi hakuri kin ga
Ramatu! Ramatu!! Ramatu!!! Tana ambaton
sunan Innata tana kwatanta yanda sunan yake
fitowa daga bakin Babana, yayin da kawar tata ta
zuba mata ido tana kallonta
Abinda a ka kwana' ana gaya min ke nan,
labarinta ake ta bani ana yi ana karawa ni kuwa
ina ta uh, wannan anyi mutuniyar kirki, garin ba
ni labarinta hawaye suka soma zubo mishi, yana
kici-kicin share su ni kuwa nayi maza na rushe
mishi da kuka.

59

Kawar tata ta kwashe da dariya kafin ta ce
"Kuka gaba daya? Ta ce to me ki ke so in ce
mishi yana bani labarin matarshi yana share
hawaye ba sai in taya shi kukan mutuwar tata
ba? Taja wani mummunan tsaki ta juyar da kanta
can gefe.
To ashe ba ku' samu kun yi wancan abin ba
kenan? Ni kuma da nazo ne in ji yanda a ka
kwashe. Ta dago ido ta kalle ni. "Ke tashi ki
bani wui, kin wani tsare mutane da ido suna
magana kina kallonsu, na mike na nufi hanyar
fita daga gidan, tayi maza ta ce "Ina za ki? Yau
ga abinda ya ishe ni, yazo ya same ki a waje? To
ba wajen na ce kije ba dakinki za ki shiga."
Na shiga dakin nawa na zauna sai dai cikin
rashin sa'a nan din sai ya zamo nafi jin zancen
nasu.
Ni na rantse miki kar ki ce maganar wasa
dingishin nan da kika ga ina yi ba na iyashege, ba
ne, don ma nayi aiki da ruwan zafi sosai, gaba
daya suka kwashe da dariya, ke kice min kawai
mutumi garau din shi yake.
A*a kalau yake Lami,  sannan kin san ya kwana biyu rabonshi da abin,  kuma gaskiya hadin nata mai kyaune,  komawa zaki yi ki sake karbo min. 

60

Wari-wari ya soma shigo min daki, nayi
maza na waiwaya wurinsu don ganin abinda ke
faruwa, karan Siga ri na gani a hannunsu suna
zuka cikin mummunan faduwar gaba nayi
magana cikin zuciyata don kar su ji ni na ce
Sigari kuma?
Ke dai kar kiyi asa da wannanauren naki,
zawarcin shekaru bakwai fa ki ka yi wannan
karon kafin shi kuma kin yi na shekaru hudu har
da watanni ki ka yi aure muna murna auren yazo
ya kare a watanni uku kacal, kin ga in an hada
zawarcin shekara goma sha daya ke nan. To don
me za a hada bayan ga auren wata uku a tsakani,
wata uku wasa ne?
Suna hirarsu ni kam tuni zuciyata ta shagala
tunanin ashe mata ma suna shan taba
sigari, na dauka maza ne kawai...
Ban ankara ba sai naji hirar tasú ta koma
bayanin ai yarinyar bata da tarbiya, goyon
gwauro yayimata sannu a hankali na gane wai
maganata da Babana suke yi.
Tunda aka yi auren Babah Lantana kullum da
irin kawayen da ke zuwa wurinta wadanda
Babana zai yi ta hidima da su in ya fita kuma ka
ji suna hira mai ban mamaki gashi kuma wani
abin da ya fi komai bani mamakin shi ne daga ita

61

har kawayen nata ba ka raba su da wani mele a
gefen fuskarsu tamfar dai sun taba konewa.
Rannan na nemi izini wurin Babana da itama
Babah Lantanan don ya ce duk abinda zan yi ko
nake so ita zan rinka tambaya wurin Yaya Dijah
naje, muna zaune ni da ita yayin da "ya'yanta ke
cikin gida wurin Kakanninsu.
Ni 'yasu wannan mata da Baba ya aura rufa
ido a ka yi mishi ne ko? Ba fa yarinya ba ce ga
shi da ganinsu ita da kawayen nata kaga 'yan
duniya, an yi bilicin har an gaji an kode an yi
mele. Lokacin ne na gane melen da nake gani a
jikin nasu na tabon mai ne.
Kamar in ce mata ai ma na gansu suna shan
sigari sai nayi maza na kama bakina nayi shiru
saboda wa'azin Malamin Makarantar Asubaru da
na tuna, da ya yi magàna kan tona asirin mutum
bayan halin nashi bai bayyana kowa ya gane ba.
Ni dai fatan da nake yi Ubangiji yasa
maganar da wata makwabciyarmu nan baya tazo
tayi min ya zama ba gaskiya ba ne, cikin
natsuwa na tambayeta wacce irin magana ce?
Yaya Dijah ta kalle ni ta ce min cewa tayi wai
sun santa sani mai kyau, aurentaa shidana
Babanmu ne na bakwai,kuma wai "ya'yanta guda
biyun da take cewa na Alhaji Tukur ne mijinta

62

da ya rasu karya ne, asalin ubansu ne wai ba a
sani ba.
Kamar ya ya ke nan? Nayi mata tambayar da
ta zamo tamfar tuni a gare ta, cewar wannan
maganar ta wuce sanina, don haka tayi maza tai
gyara ta hanyar fadin mu dai mu bar wannaan
maganar kawai muyi abinda yake gabanmu. Shi
kuma Baba muyi mishi addu'a, na ce to. Muka ci
gaba da harkokinmu da muka saba yi in naje.
Rannan ina tare da Babah Sumaye da Jumare
da tazo mata kwana biyu hirarmu muke yi muna
wasanmu ni da ita sai naji Babah Sumaye ta ce
min, Ke Mero kina da wata matsala ne naga kin
yi wannan zubewar haka? Da sauri na dago ido
na kalleta.
Nan take kuma na maida kallon nawa ga
jikina da take fadin ya zube, me ki ka gani
Babah? Ta ce, Uh'uh gani nayi dai kamar kin
ragu kan in ce komai sai Jumare ta ce mata,
zama da wannan matar ta Baba ba wani dadi. zai
yi ba, da na shiga gidan fa ba ki ga irin kallon da
take yi min ba, kuma na rantse miki sigari na
sameta tana sha.
Babah Sumaye tayi murnmushi ta ce, shan
sigari wurinmu ne muke ganin shi kamar da
aibu, amma wurin mutanen Bauchi da Katsina ba
komai ba ne yin hakan face kwalliya, ko gaye

63
tunda za ki samu har 'yanmata a wurin kawance
suna sha, da haka ta kashe hirar tamu a kan
Babah Lantana.
Wani abinda na kasa hakura dashi in daina
yin shi shi ne shiga dakin Babah Lantana, ban
san dalili ba daga in da duk na fito sai na shiga,
sai dai in na shiga naga ledar dakinne nake
tunawa musamman ma da yake sau biyu tana
rankwashina a kan taka mata ledar da nayi da
kafata bayan kuma ni take sawa in goğe mata ita.
Yau ma nazo zan shiga kaci6is muka yi muka
hadu a Rofar dakin ni zan shiga ita zata fito, don
haka nayi maza naja na tsaya nan take kuma na
juya zan koma nawa dakin ita ma har ta nufi
kicin sai kuma naji ta ce min ke ni zo nan mana
in tambaye ki, nayi maza na dawo kusa da inda
take din kafin naja na tsaya cikin natsuwa ina
sauraronta.
Wai zaryar me ki ke yi min a daki ne? ba ki ji
kashedin da nayi miki ba ko? Ba fa za ki iya
hana ni komai ba, ni kuma da ki ke ganina fa ko
da Ramatu na samu a cikin gidan ba za ta takura
min da komai ba, don bata isa ba sai dai ma in
bata yi sa'a ba in korata waje, don kuwa da
shirina na shigo.
Jikina ya dauki rawa yayin da ita kuma ta
daga murya wajen yi min magana, haba wacce

64

irin jarababbiyar yarinya ce wannan babu hali ki
ganni da mijina a daki sai ki kama yi min zarya
ki ce biro, ki ce pencil, ki ce kudin jarrabawa. Da
ya ce ki rinka tambayata raina ni ki ka yi kina
ganin ban isa ba ko?
To ai kwa za ki gane ke ce ba ki isa ba
sakarya kawai, shashasha da ta gaji iyayi da
munafurci wurin uwarta, kai ke kam ta tafi ta
barki da mummunan abu za kuma ki sha wahala.
Taja tsaki kafin. ta wuce ta bar ni ina ta faman
bari ban saba jin irin wadannan kalaman ba balle
kuma a ce a kan Innata a ke yin su.
'Yan kwanaki kadan da zuwan Babah
Lantana gidanmu sai nayi matukar tsorata da ita,
ko maganarta naji sai gabana ya fadi, gashi bana
sanin lokacin da nake aikata laifin da take cewa
nayin, balle in rinka kiyaye mata ban saba da
mu'amalla ta tsawa da yawan duka ba, sai kawa1
aka wayi gari na tsunduma a cikinshi.
Yar tsarabar' da Babana ya saba kawo min
ina ci na kwalama bayan abincin gida na daina
samu saboda yanzu komai yazo dashi ita yake
mikawa wai ita ce mai bani, ita kuma sai ta cinye
ina kallo.
Hakan bai dame ta ba a farkon zuwanta
gidanmu, ban cin komai jikn kaza in ba cinya ba
ne amma bata cika kwanaki arba' in da zuwa ba

65

sai da na zama har kai da kafa ci nake yi, wanda
mu da sanda Innarmu take raye ba a sa sua cikin
miya.
A kowane lokaci a cikin yi min kashedi take
in kika ce abinda zamu yi da ke kenan to kuwa
laiie zamu sa kafar wando daya ni da ke a gidan
nan, ba kuma zata fito ta ce min ga abinda nake
yin ba wanda zai yi dalilin da za a sa kafar
wando dayan da ni ba.
Rannan ta cika sati shida da zuwa gidanmu,
wato kwanaki arba'in da biyu kenan, daga
Makarantar allo na taso don haka na biya ta
wurin Babana don in dan zauna mu dan yi hira
inji dadi, tunda shima mu'amullar tamu ta dan
sauya.
Bai bar ni na zauna ba ya ce min maza je ki
gida uwarki tana can tana jiran dawo erki tunda
in ba kin koma gidan ba ba dora girki take yi ba,
sai tayi ta jiran zuwanki.
Kamar in ce wa Babana a'a Baba bata jirana
ni bata sani ma wani aikin da ya danganci girki
tuna ta ma hana ni shiga kicina dalilin wan
naman miyarta yana bata, amma sai na kasa
cewa Babana komai, na kamo hanya ka na
dawo gida.
Naje na gaishe ta sannu da gida Babah, bata
amsa ba sai da nayi sau biyu sannan ta daga ido

66

ta kalle ni sai yanzu ki ka dawo? Ai ni da ke nea
gidan nan na wuce sumsum na shiga dakina na
zauna don yanzu na riga na saba da zaman
cikinshi.
Ban dade da zaman cikin nashi ba naji wata
murya tayi sallama, ban ji amsa ba iyaka dai naji
an kurma ihun da ya sanya ni nayi maza na yiwo
waje saboda firgitan da nayi, sai dai sabanin
yanda nayi zato abin tsoro ta gani ashe wai
murna ne haka don ganinsu nayi sun rungume
juna ita da bakuwar tata.
Nayi maza na koma dakin nawa na zauna a
zuciyata ina mamakin yanda babba zai iya
kwallara ihu irin wannan da sunan oyoyo ko
murna.
"Na rantse ko jiya sai da nayi maganarki
cikin zuciyata, ashe kina hanya Delu. Delu ta 
ce "Ke Lantana juna biyu ki ka samu ne naga kin
habake kin zama wata danya?
"Juna biyu wane iri? Kalau dina nake shimna
dai maigidan na ji shi yana maganar waiko juna
biyun ne, ni kuwa bai sani ba yaushe rabona da
al'ada, na fashekara sai dai zan koma wurin
mutumin nan ko zai bani maganin da al'adan
tawa zata dawo.
67

Ta kyalkyale da dariya "Tana tafiya ne dama
ta dawo? Ai in ta tafi ta tafi ke nan in dai ba ciwo
ne yayi dalilin daukewar nata ba."
To ai nima ciwon ne. Delu ta sake wata
'yar dariyar kafin ta ce "Ke dai kin samu gida na
kuma yi miki murna don da gani ba sai an
tambaya ba kin yi shar da ke har kuruciya ta
dawo miki, kai ni'ima da dadi take, sai dai kawai
in bawa bai samu ba ya hakura Ubangiji ya samu
a danshinku."
"Kai Delu kenan, abin dariyarki yawa ne da
shi. Tayi maza ta mike ta shiga cikin daki ta
fito mata da abubuwanci da na sha da Babana
yake kawowa tana hana ni tana ci tana 6oye
saura don masu zuwa mata.
Haba, gaskiya ni'ima ir bayyana a jikinki
ke ki ce gara kawai yake shirya uiki ke in ban da
ita haihuwa lokaci ne da ita da sai in ce gianta ki
ka zo ki neme ta." Babah Lantana tayi dariya, ai
iya shegenki yawa ne da shi kina nufin lokacin
nata ya wuce ne a wurina? To bari mu gani.
"Ke ki ce aure sosai ki ka yi, ai tunda ki ke
aure ma ina ganin in banda aurenki na biyun nan
ba ki taba dacen aure irin wannan ba, sai aka
yi rashin dacewa aka tare mishi da dan zani, ai
daga rikicin cikin nan nc abin duk ya shiririce

68

zama ya ki dadi sai da aka rabu daga baya ma
yazo ya rasu. 
"Delu ke nan to wa ya tambaye ki wannan
dogon bayani ko kuma duk a san jin naman a na
kawo miki ne ki ke kokarin yi min wannan
tonon asirin?"
Delu tayi dariya ta ce, "To gida mu biyu
tonon asirin me zan yi miki Lantana? Auren naki
ne ya bani sha'awa, ga shi kin yi fes da ke da
alamar shi mutumin bai da wata damuwa. Ta ce,
Eh to kamar dai hakan nake zato tunda zuwa
yanzu ban ga wata damuwa a wurinshi ba, shi ba
a musu da shi in kuma takamanki son kudi ne
ma to shi ke zai baiwa ajiyar ribar cinikin nashi
ya dauki jarin da gobe zai koma dashi kasuwa,
duk abin da ki ka ce kin yi da kudin kuma ba
magana zai yi ba.
In har ina da wani abinda ya tsaya min a rai
game dashi to yar shi ne sai ko matarshi da ta
rasu, kinga ita 'yar duk inda tayi yana bin ta da
kallo sau goma kuma in zai yi miki wata magana
to shida a kanta ne hudin akan uwarta da bata
duniya.
Yanzu haka akwai wani hoto na uwarta da ya
kakaba min a cikin dakin maganar hoton kawai
nayi kan ko za a cire shi ne a dana tunda dai mai
shi ta riga ta mutu kar kiga irin fushin da yayi, to

69
ga maganar wadannan yaran da nake so in dawo
da su gidan nan a matsayin 'ya'yan Yata da ta
rasu ta bar min su. 
Kin san ba zai yiwu in ce mishi nawa ne ba
don ya ma taba tambayata su na ce mashi ai
tunda ubansu ya rasu danginshi suka kwashe su
suka tafi dasu ni ko zuwa bana yi ke ce mai zuwa
don na gaya mishi ke Yayata ce. 
"Au, haba? Yanzu nan ni surukarshi ce? ta
ce, Eh abinda na gaya mishi kenan, ta ce to ai shi
kenan su kuma yara kin hadawa Alhaji Tanimu
ko? Tunda shi kam ya mutu ai magana ta kare,
sai mu tafi a hakan unda kuma abin ya zama
haka to bari ni kuma kiga abinda zan yi miki.
Zan je miki wurin Mallam na kan tudu a kan
damowowin naki duka sai mu ji abin da zai ce,
da sauri Babah Lantana ta ce ma to Delu na
gode."
"A'a ba kin gode ne maganar ba, saura kuma
in yi miki rana ke kiyi min dare, in taimake ki ke
ki samu mijinki a hannunki ni kuma kiyi min
iyashege menéne naku ban sani ba?"
"A'a to ni kam ai ba sanin yau ki ka yi min
ba, in ma ya ya nake kin fi kowa." "To ni kawvo
min abinda za ki kawo min in tafi." Ta tashi ta
shiga daki ta fito ban san nawa ta kawo mata ba,

70

amma naji ta tana godiya tare da fadin wannan
duka?
Ai babu komai kuma tunda ba wani nisane
damu ba zan sa miki kwano ki rinka turowa ana
daukar miki abincin dare, bakuwar Babah
Lantana Dela tayi ta godiya tamfar dai wacce
aka ce an baiwa kyautar kujerar Makkah.
Rannan na shirya zan tafi makaranta da safe a
bakin kofa na tsaya nayi sallama aka amsa min
na bude baki nace Babah zan tafi ne? tunda
abinda Babana ya ce in rinka yi kenan. Da
saurinta ta fito tana fara'arta har kin gama shirin
ne?
Na ce mata eh, ina kallon irin kallon da tayi
wa gidan amma ba ta ce min komai ba sai ta ciro
sule ta miko min, *"To ga sule nan sai ki sayi
abinda ki ke so ko? na ce, To. Na juya na tafi.
Ina dawowa gida ko amsa salamar da nayi
mata bata yi ba ta rufe ni da duka titim-titim ""Ni
ki ka mayar 'yar iska saboda kin ganni a gaban
ubanki ko? Ba kiyi min sharar tsakar gida ba ki
Rarasa min wanke-wanke ba ki ka kama hanya ki
ka tafi, ni baiwarki ce?
Nayi maza na ce, a'a. mara kunya kawai mara
tarbiya dama kin nemi zama lafiya dani da ya
fiye miki, ina canjina? Nayi maza na kara zaro

71
ido cikin tsananin tsoro a dalilin ban san tana
bukatar in kawo mata canji ba.
Ko duka ki ka kashe kudin da sauri na ce
mata eh, don kar ta ce na bata mata lokaci wajen
amsawa, ai duka kika kashe? Uh lalle ina da aiki,
ni Lanti ni Lanti in ban yi da gaske ba lalacewa
za ki yi a zo ana cewa ni ce sanadi wato a yanda
ki ke din nan kina iya kashe sule guda a wuni.
To in ba ki bi maza ba kuwa kiyi me? Tayi
wuf ta sake kamo ni ta tittime ni kafin ta sake ni
ta wuce ta tafi tana to kuma a bakin abincin
ranarki kin ji na gaya miki.
A wannan lokacin kusan kullum sai Delu tazo
gidanmu ta kawowa Babah Lantaa wani abu ta
kuma kar6i kudin wani ab1 da za a sake
karbowa kusan duk lokacin da taro kuma za kaji
ta tana tambayarta kina ganin wani ranii a tare
da shi?
Ta ce to abinka da wanda baya magana
wancan na sakawan dai a karo min shi, ta ce to
kin gane kyanshi ke nan ta ce eh.
Rannan Babana ya dawo daga wurin tumatir
din shi ta kawo mishi abincin shi ban san dalili
ba naji ya kwalo min kira da sauri na amsa na
fito ungo cokali Yaacuwuna zauna kici abincin
nan kin ji."

72

Cikin hanzari na gyara na zauna na kanma cin
abincin nan sa da na cinye shi tas na debi
kwanukan naje na wanke su na kife na sake
daukan tsintsiya na share wurin tas na dawo zan
wuce in shiga dakina sai naji Babana yana cewa
ni Malama in tambaye ki mana. 
Da sauri ta ce mishi "Menene fa? ya ce, ba
ki lura da irin ramar da yarinyar nan tayi ba,
gaba dayanta fa ta zube kasusuwa sun bayyana a
jikinta, ita kuma fa ba mai kashi ba ce, ramar
tata tayi min yawa tun ina daurewa ina hadiyewa
har abin ya gagaren na gaji na furta.
Ita mai cikakkiyar fuska ta zama wata yar
siririya, in dai ba bata da lafiya ba ne yasa ta
zama haka ai akwai matsala babba ke nan a tare
da ita wanda ya kamata abincika.
Da sauri Babah Lantana ta ce, cikin hanzari
kuwa, gara ma a fara binciken tun yanzu, ke
Yacuna zo nan, ta sake zabura cikin hanzari ta
shigo dakin nawa ta taso ni a gaba ta tsugunar da
ni a gabanshi. To gata nan tayi bayani da
bakinta, yauwa bawa da bakinshi ai wuyan sai
dawa gare shi.
Ina dalilin wannan kiran da kika yi mata?
Babu halin' muyi magana ni da ke sai ki kira
yarinya ki tsomataa a ciki? Yarinya? Tayi
tambayar cikin wani yanayi na tsananin fusata

73

wannan ce yarinyar? Tafdijam, ba yarinya ba ce
mace ce. To menene bata sani ba Mallam? Ai da
kadan na fi ta sanin duniya wane sharri daa
makirce-makirce ne bata kulla min?
Tun farkon zuwana gidan nan fa kana ganin
irin karbar da tayi min amma me na mata? Gata
nan ai tayi magana da bakinta, ke ta zuba min
ido tana kallona ina ba ki abinci ko ba na ba ki?
Na ce kina ba ni.
Ta gyada kai to, ina zaginki ne ko dukanki?
Na girgiza kai tare da fadin a'a, ta ce to amma a
hakan ne ki kaje ki ka hada ni da ubanki a dole
ke ga mai uba ko? To mu ma da bamu da uban
ba kinmu a ke yi ba yasa a ka daukan mana su
masharranciya kawai.
Watakila shirun da Babah Lantana taga
Babana ya yi ne yasa ta tayi ta maganganu da
tashin hankali mai yawa, bai ce mata komai ba
yayin da ni kuma nayi matukar tsorata don gani
nake tanfar zata mike ta rufe ni da duka ne.
Har tayi ta gaji bai ce mata komai ba nima
kuma ban matsa daga inda ta durkusar da ni ba,
sai da a ka kira sallar Magriba ya mike zai fita
sai ya ce min je ki kiyi sallah nå ce mishi to.
Ina zaune a dakina bayan na idar da sallar
Isha'i naji shigowanshi a tsakar gida ya samu
Babah Lantana tana goge kafarta da dutse bayan
74


ta fito daga wanka naji shi ya ce mata "In kin
gama abinda ki ke yi kije gidanku sai nazo."
Ko da bana nan a kusa nasan ba karamar
firgita Babah Lantana tayi ba da jin maganar
tashi saboda irin na'am din da naji tace kafin
daga baya ta soma maganganu irin na borin
kunya "Ai gara haka, ni dama tuni na dade ina
jiran irin wannan maganar ta fito daga bakinka
ba ka furta ba ne sai a yau. To kuma sai me? Ai
ta fi nono fari in dai a kan wannan munafukar
yar taka ne ai yanzu kasa hannu da aure. Bai ce
mata komai ba har ta gani da maganganun ta figi
gyalenta ta fita.
Tana fita ya tashi ya fita shima bai wani dadee
ba sai ga shi ya dawo min da gasasshen nama,
nayi maza na karba na lamushe sabanin da da in
ya kawo min na rinka yanga kenan yana
rarrashina ina cewa an labta yaji yayi ta
karkadewa yana cewa to ungo wannan na cire
miki yajin.
Washegari ma haka tare muka karya gidan ya
zama gwanin dadi kusan kwana biyar babu
Babah Lantana alama na Babana bai bi bayan
nata ba tunda cewa yayi taje sai yazo, cikin
zuciyata babu abinda nake fata irin a ce ta tafi
kenan ba za ta sake dawo mana gidanmu ba.

75

Tun kwanaki ukun farko na barinta gidanmu
yanayin jikina ya soma sauyawa na soma
dawowa cikin hayyacina.
Rannan muna zaune ni da Babana tsiren
Salim mai nama ya kawo min ina ci ina korawa
da ruwan tea mai kauri sai kawwai muka ji
sallama, Babana ya amsa yayin da ni kuma na
dauki abinda nake cina shige dakina na zauna
cikin fargaba da faduwar gaba saboda sanin Delu
ce tare da Babah Lantana.
Cikin ladabi naji Babna yana yi mata gaisuwa
irin ta surukuta saboda gaya mishin da Babah
Lantana tayi cewar ita din yarta ce.
Kayi hakuri Mallam maigidan ne baya nan
sai dazun nan ya dawo ya samu Lantana a gida
na kuma yi mishi bayanin kwanakin da tayi a
gida shine ya hau ni da fada ina dalilin da zan
barta tayi ta zama haka ban dawo da ita ba?
Na ce, To naga baya nan ita kunma ta ce min
kace kana zuwa ya dai yi ta fada kan rashin
hankalin da ya ce nayi ita kuwa in ban da da
mutane a gidan nan yau da ta gane kurenta ba
kadan ba, don niyya yayi ya bata ka shi sosai, to
sai a ka rirrike shi, ya ce in. baka hakuri kafin Va
zo da kanshi.
Da sauri Babana ya ce mata, aa ba sai yazo
ba nima zan zo gidan, kuma ayi min godiya

76

amma gaskiya in ban da wannan bayani da ki ka
zo min dashi da kuma ganin girman surukuta ba
zan iya tozartata ba, wannan da cewa nayi ku
koma tare. To ina jin kunya.
Da sauri Delu ta yi ta magana tana ba shi
hakuri, "Ai shi ma maigidan ya ce ba karamin
abu tayi maka ba."
Kalamanta suka sanya har Babana ya shiga yi
mata bayanin abinda ya faru duka, a gabana tana
aibanta min yarinya har tana cewa wai da kadan
ta fi ta sanin duniya, me take nufi? Ni fa saboda
irin wadannan al'amuranne yasa nayi ta zama a
haka dagani sai 'yata, saboda bana son kananan
maganganu da fitina, ban saba da su ba.
Ni matata bata saba min da irin wannan kace-
nacen ba, ba kuma zan yarda in saba da su ba, a
yanzu da girmana da komai. Gaskiya ne Mallam,
wannan maganar taka ita ce gaskiya in ban da
rashin hankalinta ita wannan yarinya ai 'yarta ce
yanzu ita marayunne da ita ba hawa-hawa?
Ga nata na kanta ga kuma na yarta da su
kuma babu uwa babu uba, to don me ba za ta
rike wannan da kyau ba, shi al'amarin duka ai
yiwa kai ne, kayi hakuri in naje gida kuma zan yi
mishi bayanin da kayi min duka.
To na gode Yaya, in ji Babana, ina ita uwan
take? Babana ya kwala min kira saboda jin Delu

77

tana kirana, don haka na fito nazo na durkusa na
gaishe su, uh'uh uh lalle yarinyar ta zube amma
ba ka ga kamar har da macijin ciki a ciki ba
Mallam?
Ina ganin a nema mata maganın macijin
cikin, ka san shi shegen abu ne sai yayi ta ci a
ciki ba a sani ba šai dai ayi ta tsotsewa ana
motsewa a tsaye ba a kwanta ba, tana maganar
tana tafiya bayan tasa hannu biyu ta karbi abinda
ya bata na alheri tayi godiya.
Bho Kwana biyu bayan dawowan Babah Lantana,
Babana bai sake mata ba, itama kuma ta shiga
Cikin natsuwarta sosai.
Rannan sai ga Delu tayi sammakon dawowa
tun Babana bai fita kasuwarsh1 ba, suna gaisawa
naji tana ce mishi maigidanne ya ce in zo in kara
duba ku in kuma kara baka hakuri don babu
abinda ban gaya mishi ba da na koma ranshi ya
baci sosai hankalinshi yayi mummunan tashi ya
ce wannan ai nema take ta zubar mishi da
mutunci.
Ya dan yi murmushi kadan are da fadin a'a
haba, ai ba a haka ka hukunta wani kan laifin da
wani ya aikata maka ba adalci ba ne, ita kam
mace ai dama kowacce da irin halinta ba a kuma
yin shaida a kanta iyaka dai kawai akwai wacce
tafi wata dama-dama.

78

Haka ne Mallam, suka ci gaba da yan
hirarrakinsu irin na surukai kafin yayi mata
sallama da cewar zai tafi kasuwa ta sake sa
hannu biyu ta karbi alherin da ya bata tare da
godiya.
Sai dai yana barin gidan ta juya wurin Babah
Lantana, uh'uh'uh kai wannan miji naki da
taurin kai yake, bai rusunawa kan ra'ayinshi, ga
shi da kafiyar tsiya bai kuma damu ya fadi
abinda ke ranshi ba, ko da kuwa yasan hakan zai
iya batawa wani rai.
Babah Lantana ta ce, Uhun, ai ba ki ma sani
ba, tunda muka dawo din nan fa bai saki jikinshi
da ni ba, ba ya ma yarda ya hau gado ya kwanta
sai kawai yayi shimfidarshi a kasa.
To me ki ka ce mishi? Zuba mishi ido kawai
nake yi in na nuna mishi na damu ai sai ya rinka
yi min irin wannan wulakancin. Ai ke ce ma
Lantana da wautarki ba ki tàbbatar kin kama shi
a hannunki ya kamu ba za ki fara kawo mishi iya
shege.
Wannann aiiya shege ne, don me za ki tasa
mishi 'yarshi a gaba? Tasata nayi a gaba Dela?
Babah Lantana ta taso, Delu ta ce, ai ke dama
haka ki ke, in mutum ya ce zai gaya miki gaskiya
sai ki zabura ki ce za ki yi fushi don ba kya
Sonta.

79

Wannan kuma a kan wannan yar tash1 in ba
ki yi hankali ba komai ma zai iya faruwa, kar ki
ce ba komai ma zai iya faruwa kar ki ce ban gaya
miki ba, yanzu dai ga wannan shi wancan
mutumin ne ya ce a kawo miki ki samu gero
kwaya bakwai ki hada da wannan garin maganin
ki make shi a gefen bakinki sanda ki ka tabbatar
kin shawo kanshi zai kula ki sai ki kwana da shi
gari in ya waye sai ki juye har da yawun baccina
faranti ki shanya shi a dakinki kar rana ya taba,
sai ya bushe sai ki dake shi lukui-lukui shi za ki
rinka zuba mishi a abinci da komai ma ko da
kuwa ruwan da zai sha ne.
Ta ce mata to, Delu na gode babu kuma
addu'ar da za a yi ko? Da sauri ta ce, a'a za ki yi
addu'a mana kar ya ji kar ya gani, abinda za ki
rinka fada ke nan tayi maza ta sake yin godiya.
Delu da kanta tazo ta samu Babana ta roke
shi wai ya yi wa wata yarta da ke gidan miji
taimakon ta samnu zaman lafiya da mijinta,
saboda kullum a cikin barazanar korarta yake, ga
ta kuma da kananan 'ya'ya har guda biyar.
Ina jin Babana yana gaya mata cewa in ban
da kananan 'ya' yannan da a ka ambata ba zai yi
ba, don mata ba wani kirki ne da su ba, suna
samun kan namiji to su kuma sai rashin imaninsu
ya tashi.

80

Delu ta ce ina za a yi haka Mallam ita da take
neman yanda za a yi ta zauna a kan 'ya'yanta?
To a dai gaya mata in ta samu yanda take so ban
yarda ta zalunce shi ba, in kuwa tayi haka ita da
Ubangiji da sauri ta ce zan gaya mata Mallam, ai
don ma ba ka santa ba ne.
A kan idona Babana ya rinka yin rubutu a
jikin allon karfen shi yana wankewa sai a bayan
idonshi in ga Babah Lantana ta kafa kai ta
kwankwade shi tas.
Ni ina kallo ko Yaya Dijah ban taba gayawa
ba, balle wani can daban saboda kullum naje
gidanta ta ganni sai tayi kuka 'yar magana ba
mai tsanani ba in na gaya mata itama tayi ta kuka
don haka na koyi kame bakina.
Ban kuma tabbatar jagwalgwalo da aikin da
yake yi wa kanshi ya kama shi ba sai a ranar da
nake sharar tsakar gida da safe yayin da shi
kuma yake cikin dakin a kwance a kan gado.
Naga an yiwo fito da wani hoto babba waje,
gilas dinshi ya tarwatse.
Da sauri na nufi inda hoton ya fadi cikin
tsananin tsoro da fargabar kar abinda nake zaton
ya tabbata, ina daga hoton gabana ya fadi, jikina
ya dauki rawa 'shi ne hoton Innata da zamanshi
a dakin ya dade yana tukurawa rayuwar Babah

81

Lantana bata samu yancin yin yanda take so da
shi ba, sai yau.
Ina cikin tunanin Baba bai san ta cire mishi
hoton shi ba sai na jiwo ta tana ce mishi ni fa na
Cire wannan jarababben hotonn da a ka kakaba
min a daki.
Shekara da shekaru tana can a kwance har
kashinta yayi fari amma ka ajiyewa mutane ita a
wuri tana nema ta rinka yi musu fatalwa, wannan
in banda ni din ni ce ai da bata bar ni na zauna a
dakin ba, to kullum na hafa ido da ita sai na zare
mata nawa nima in kuma ce mata kurwata kur
taci kanta tasha bakinruwa.
Ban ji ya ce mata komai ba, to balle uma ni
na dai sunkuya kawai na dauke hoton na kuma
tsince gilasan da suka fashen har suma ban zubar
ba, kulle su nayi a wani tsumma naje na adana su
a cikin kayana na zauna nayi kuka sai da na gaji
na share hawaye.
Tunda Babah Lantana ta samo kan Babana ta
Kara bayyanar da kiyayyar da ke tsakaninta da
Babah Sumaye da mijinta, tun farkon zuwanta
dai dama bata yarda tayi wata mu'amallah da su
ba, sannan duk wani lokacin da wata magana ta
taso da ta shafe su za ki ji tana yawan aibanta su
ko ta kira kirkinsu da Babana ke fadi da kirkin
munafukai.

82

Nan take kuma ta shiga rattabo mishi
aibobinsu, a yanzZu ta kaima ta raba Babana da
Baba Baidu cin abincin da suke yi da daddare
ban dai san yanda a ka yi ba gani kawai nayi sun
daina. A bakin Babah Sumaye kuma naji tana ta
fadin, ai mace shu'uma ce in ka gamu da ja' ira
tosai dai addu'a kawai, amma in ba haka ba
yaushe? Yaushe za a zaci za a yi haka?
A wannan lokacin ta kai ma ko makarantata
ta boko bana samun zuwa a kan lokaci, karatuna
na Alkur'ani kuwa tuni tasa kafa ta shure shi ko
a gida ta ganni ina karatun Alkur'ani zata shiga
zage-zage tana fadin ai Ubangiji ya riga yayı
magana a kan irinku masu yi don ace su ya tashi
ni ki bani wuri, munafuka kawai.
Ni da na rayu da Innata ina wanka safe da
yamma har bayan ta ma a haka nake ina tashi
nayi ayyukana na safe zan yi wanka kafin in tafi
Makaranta in na gama komai zan kwanta ma zan
sake yi kafin zuwan Babah Lantana gidanmu na
dauka ka'idar rayuwa ne yin hakan.
A yanzu duk na daina saboda babu halin ta
ganni nayi wanka ko zan yi sai ta ce wai kishi da
ita nake yi ranan har tana zaunar da ni tana vi
min bayanin da ki ke ganina ina wanka safe da
yamma ba ra'ayina ba ne yin hakan fitinar ubani
ce ta kan sa ni, in ban da haka babu abin da zai

83


sa in yi ta jika jikina da da ki ke kwaikwayona
ke a wane dalili ki ke yin naki?
Irin wadannan kalaman nata suka sanya ni na
zamo sai in yi kwana uku hudu ban yi wanka ba
balle ayi maganar wanki ga shi a yanzu tsanin da
ke tsakanin gidanmu da na su Babah Sumaye ya
rikida ya zama wari tunda takai ma har Babana
ya kafa min dokar shiga gidan.
A wannan lokacin kuncin da nake ciki ya kai
in da yakai kusan kowane lokaci a cikin yunwa
nake yawo ga kazantar jiki da na kaya gaba daya
na hade na zama babu kyan gani.
Tuni Asabe ta dawo gidanmu a zama, sai dai
ta dawo ne a matsayin 'yar da Yayarta ta rasu ta
bari ba a matsayin ita ta haifeta ba ni da Asabe
kai daya muke a tsawo sai dai ta dan fi ni kauri
kadan saboda ta girme ni idonta a bude yake
kwarai saboda za ka ji manya-manyan
maganganu a.bakinta.
A wancan lokacin da ban san komai ba game
da al'ada saboda kuruciyata ita bata jin kunyarta
a wurinta na fara ganin ta saboda bata damu da
kintsa kanta tayi ta gama wani na kusa da ita bai
sani ba.
Tunda Asabe ta dawo gidanmu da zama
al'amura suka kara tsananta a gare ni dakina da
dah nake yawan zama a cikinshi saboda kuntatar

84


da nake yi a tsakar gidan yanzu ba ni da halin yin
hakan in ji dadi saboda ni da ita ne a ciki
gadonmu ma daya dan kankanin motsi zan yi ta
rufe ni da duka babu mai cewa ya isa balle aje ga
tambayar dalilin dukan.
Ni kuwa a kwance muke a gado da daddare to
matse ni take yi a jikin bango da kuma zan ji
tsananin yakai tsanani in dan yi motsi sai kawai
tayi min gula da gwiwar hannunta. In nayi kuka
Babah Lantana ta fito ta kare min tanadi tana
fadin ai duk bakin cikinki ba ki isa ki kori Asabe
daga gidannan ba ina zamnan ubanki ne ita kuma
tana zamana yauwa in takamar ki maraici itamna
marainiyar ce ta uwa da uba, bata da kowa sai ni
din nan da ki ke ganis
Don haka babu in da zata yauwa yarinya 'yar
kankanuwa da ke sai bakin cikin tsiya tunda
Asabe ta dawo gidannan ki ka dauki karan tsana
ki ka dora mata me ta tsare miki ne haka?
Duk abinda ke faruwa kuma Babana yana ji
amma sai ayi a gama bai ce komai ba, kamar ba
ya nan a gidan.
Tunda Asabe ta dawo gidanmu Delu ta rage
zirga-zirgan karbowa Baba Salamatu
 abubuwanta sai Asaben ce mai karbowa kusan
 kullum sai ka ji ta karbo nata wani lakanin 
85


asirin saboda duk samun Babana da tayi bai ishe
ta ba tana neman kari.
Rannan ina daga dakina a zaune ina hangen
su Babah Lantana ce ta kama wani kii mai rai ta
shake shi yayin da Asabe ke rike da wata 'yar
kankanuwar làya da taje ta karbo mata a hannu.
Yana bude baki sai kiyi maza ki jefa layar a
ciki in ji Babah Lantana Asabe ta amsa da to.
Hakan kuwa a ka yi wahala tana isan kifin
nan ya hangame bakinshi Asabe tayi maza ta jefa
laya a ciki nan take kuma suka yi maza suka
kama balkin nashi suka matse suka sa zaren lilo
suka daure tamau. To dauki maza tun bai mutu
ba kije da sauri ki jefa shi a cikin rafin nan na
kasan layi yan uwanshi su cinye shi a haka.
Da sauri Asabe ta ce mata to, ta kuma suri
ledan da suka jefa kifin tayi waje da shi don kai
wa rafin da ta gaya mata.
A yanzu ta kai a ko a waje naga Babana ko
na same shi a wajen tumatirinshi ba ya iya sake
jiki yayi magana da ni balle yayi min wani
taimako, don haka nima sai ban cika zuwa in da
yake din ba.
Don haka a yanzu sai na zama kan dakalin
gidanmu ne wurin zamana ko kua in yi zamana a
cikin zauren gidanmu kan tsohuwar tabarmar
Innata da nake shimfidawa.

86

Rannan na samu naje Makaranta daga can na
saci jik na wuce gidan Yaya Dijah a dalilin
itama a yanzu bana tambayar zuwa gidanta a
kyale ni saboda wai ita ce take kara koya min
iya shegen da nake yi.
Ina zaune a dakin nata ina cin abincin da naje
na debo a kicin dinta yayin da ita kuma take
share hawayen da ke zuba a idonta a dalilin
zancen da take yi min ashe abin da matar nan
tayi wa Yakunbo Halima ke nan da taje gidanmu
kan maganarkı?
Shiru nayi ban amsa ba, sai taci gaba da
magana cikin tsananin kaduwa da mamaki
tamfar a lokacin ta fara jin zancen, wai ta
kawowa Yakunbo Halima diga da cebur ta ce
mata taje kawai ta tono Innarmu a inda a ka
binneta tazo ta rike ki tunda nata rikon bai yi ba
an raina?
Na ce Eh nayi shiru ta gyada kai to babu
darnuwa ba zamu je nu tono ta ba amma kowa
zai tafi inda taje din lokaci ne kawai wata rana
kuma sai labari Baba ya bada ke ya ki? Ya hana
ni ke ya hana su Yakunbo amma ya kasa hana
wulakancin da a ke yi mana a kanki na kullum
mutum ya ganki sai yayi kukan bakin ciki.
Ta dan yi shiru kafin zuwa can ta sake cewa
ko da yake dai shima ba jin dadin zaman nan

87

nasu yake yi ba, yana dai yin shiru ne kawai
tunda gaba daya ya zube Baba mai tsabta amma
duk ya zama wani iri ta soma kuka sosai.
Na mike na ce mata zan tafi, tayi maza ta bar
kukan da take yi ta koma tambayata tun yanzu?
Ki tsaya mana in taya ki tsifan kanki ayi miki
kitso. Na.ce a'a in nayi kitso zata gane na biyo ta
gidannan ta gayawa Baba.
Da sauri Yaya Dijah ta zaro ido tana kallona
Baban ya hana ki zuwa wurina ne? nayi maza na
ce mata a'a amma ai ban ce mishi zan zo ba daga
Makaranta ne kawai na biyo, da wannan bayanin
ne ta dan samu natsuwar zuciyarta ta tashi taje ta
kawo kudi ta bani nasa hannu na karba na juya
zan tafi tana bina tana yi min magana ki adana su
kina kashewa a hankali kar kuma ki rinka zama
da datti, gobe gari yana wayewa ki tsefe kanki
kije kiyi kitso na ce mata to na wuče na tafi.
A farkon zuwan Asabe gidanmu na sha ganin
Babah Lantana tana feshe mata kanta da sheltox
din da Babana ke kawowa gida saboa kashe
sauraye da sauran kwari saboda kwarkwatar da
take fama da su amma daga baya da suka yi sa'a
tata kwarkwatar ta mutu saura kuma suka dawo
kaina sai Asabe ta ce wai ba za ta rinka
kwanciya da ni a gado daya ba don kar in sanya
mata kwarkwatata a kanta.

88

Babah Lantana ta ce kwarai kuwa ina ma ake
haka me kwarkwata da mara ita su hau gado
daya su kwanta? Don haka ta bani zabi tsakanin
abu biyu ko dai in tsaya ta aske min gashin kaina
tayi min malu saboda kwarkwatar da ke kam
nawa tayi yawa ba zai yiwu a tsaya yin wahalar
taba ko kuma in dawo Rasa in rinka yin shimfida
ina kwanciya.
Ita Asabe tana kwana a gado duk da ban bude
bakina nayi zabin ba hukuncin da Babah Lantana
ta zartar min ke nan dawo da ni kwanciyar kasa
kan wata tsohuwar tabarma saboda na ki yarda
in tsaya ta mayar min da kaina tal kwabo.
A wannan lokacin ko da gaske Babana ya
daina Sona ne kamar yanda masu yaran suke
gaya min? ko kuma a'a masifar da take balbale
shi ta ita ne baya so yasa duk abinda zata yi yake
zuba mata ido ban sani ba, duk abinda take yi bai
cewa komai hakan kuma bai sa ya tsira daga
masifar tata ta bar shi ya zauna lafiya ba.
Ko cinikinshi ya kawo mata kamar yanda ya
saba in har bai kawo da yawa ba sai tayi mishi
fada gashi babu halin ya ce mata a cikin kudin
nan ayi abu kaza, sai ta ce a wane kudin? A irin
hidimar gidan nan ne wani abu zai rinka raguwa
a wadannan 'yan kudin da ka ke kawowan.

89


Kullum sai ta tasa shi a gaba ya bata kudin
cefane daga kudin aljihunshi amma kuma bata
yin girkin kullum in tayi miya guda daya to bata
sakewa ko da kuwa bata yi dadi ba sannan ko
zata kwana uku to sai ta kare kafin a sake wata.
A wannan lokacin ne na samu kaina cikih
wani irin hali da ya tabbatar min da maraicin
uwata da nake ciki na rasa Inna na rasata kuma
irin rashin da na kara ganewa cewa rashi ne
nahar abada bani kuma da mai yi min maganin
halin da na samu kaina a ciki a dalilin rasatan da
nayi.
Kullum dai Yaya Dijah da su Yakunbo
Halima suna yawan gaya min cewar wata rana
zai wuce sai dai in bada labari to amma yaushe
ne wataranan zai zo? Wannan ita ce tambayar da
kullum ta ke tsayawa a raina don gani nake amar
ba zai kare ba tunda kullum abin nata karuwa
yake yi.
Ina makale a zauren gidanmu kuka nake yi
saboda bakin cikin kalamin satan da Babah
Lantana tayi wai ni na shiga dakinta na diban
mata kudinta saboda kawai tayi min bincike
cikin kayana taga kudina da nake 6oyewa ina
tsakura a hankali ta kwashe wai nata ne alhalin
Yaya Dijah da 'yan uwan Innata ke ba ni.

90

Don haka wai in fito mata da duk sauran
kudin nata ma da bata gani ba, bayan kuma ni ko
shiga dakinta bana yi ta kuma san hakan.
Asabe tazo zata wuce ni da kwano a hannunta
a rufe nayi zaton ai kanta a ka yi tana isowa inda
nake sai kawai naga ta saki kwanon a kasa tayi
maza ta kama ni tana fadin gata Babah ga ta nan
na kama miki ita.
Sai kawai naga Babah Lantana ta shigo
zauren ashe damà tana makale a kusa, hannu ta
saka ta kama ni ta rike wani irin riko mai
tsanani, ta shiga jana zuwa cikin gida ni kuma
ina ta ihu saboda sanin da nayi cewar zan sha
wahala ko daga jin irin kamun da tayi min.
Muna shiga gida ta takarkare ta sakar min
wani irin azababben dundu da yayi sanadin da na
durkusa a kasa nan take kuma tarufe ni da duka
tana kuma yi min tambayoyi ni na kashe miki
uwarki ne da za ki tasa ni a gaba da masifa? Kiyi
min sata kar in yi magana? Ni nan da ki ke
kallona ubanki ma ba tsoro yake bani ba balle
wasu can banza a banza in na gama dukan naki
kije yau ma ki nuna musu ina nan ina jiransu su
zo Su same ni don ni nan da ki ke ganina warki
ce daidai nake da mazaunan kowa.
Ki min sata ki ce kar in yi magana? Inaki ka
min sauran kudin? Sau nawa kina yi min sata ina

91

kyale ki? Eye? Haka kawai ni da gidan mijina
kin takuramin kin hana ni sakat kin ishe ni da
fitina wai a kanki ke kadai a ka fara maraici ne?
iye ta sake rufe ni da wani irin duka har ina
fitsari a jikina amma bata fasa ba.
Sai ga Babah Sumaye ta shigo kai haba wace
irin musiba ce wannan? Wannan wane irin duka
ne da bai karewa haka? Haba yarinyar nan kin
san tana nan fa ki ka aurar mata ubanta kin kuma
zo mata gidansu kin tasata a gaba da masifa
bayan ke ga taki kin kawo kina rike da ita a ina a
ke haka ne dan gida ya wulakanta agola ya
zauna lafiya in ban da wurin azzalumai irin ki?
To ki. rama mata mana tunda kin shigo da
kanki shugabar munafukai. 
"Ba zan rama mata ba zamani ne zai tantance
komai shi ne zai yi dalilin da sakamako zai hau
kanki don ba za ki dauwama a haka ba."
Bakin cikina ne zai kashe ku munafukai
mijina kuma ba ku da yanda za ku yi dani a kan
shi yana sona. Babah Sumaye ta ce, wane bakin
ciki za a yi da ke Lantana? Matar da ta gama
rayuwarta a gwagwarmayar rashin gaskiya, yau
ana nan gobe ana can duk in da a ka je din kuma
sai an yi cinta? Menene naki ba a sani ba? Har
dakin da ki ka zauna ki ka haifi shegun 'ya'yanki
an nuna min, babu wani abinki da ban sani ba,

92

wai ma Mallam Habun muna nan muna yi mishi
addu'a Ubangiji ya fitar da shi daga halin da
yake ciki, ya bayyanar mishi da ke ya gane
asalinki, ki kawo shegiyar yarki gida ta sake
amma ki hana yarinya sakat, to ana me ina
dalili? Ta juya ta fita ta bar Babah Lantana tana
fadin ai tunda ki ka kulla min irin wannan
sharrin to hukuma ce kawai za ta raba ni da ke,
za kí san kin iya sharri.
Tana kuka tana kurma ashar ganin da nayi
Babah Sumaye ta fita ta bar ni da ita cikin
wannan hali yasa nima nayi maza na fita na bar
gidan saboda ban san abinda zata yi min ba in ta
dawo hankalinta ta gane ni ce a zaune kusa da
ita.
GidanYaya Dijah naje tana ganina ta soma
kuka me ki ka yi mata tayi miki wannan azabar
kai yau kan abin ya ishe ni haka da sauri ta aika
a kira mata Yaya Ibrahim, yana shigowa ya
ganni tun kafin tace mishi komai ya zuba min
ido yana kallonä wai me kike yi wa matar nan
ne?
Saboda Allah me zata yi mata? Tayi tambayar
cikin yanayin kuka, a'a zata yi mata mana haka
kawai zata yi tayi mata irin wadannan abubuwan
ne wane irin mugun hali ne haka? Shi halin dan
wani da uwar wani kuma ai sai a hankali sannan

93

ba ka marawa naka baya ko da kuwa zaluntarshi
ake yi musamman idan ka san shi ne karami shi
yasa nake yawan gaya miki ita uwa ki ninka yi
mata fada kina nuna mata muhimmancin ta rinka
girmamata.
Kalaman Yaya Ibrahim ne suka yi matukar
rage karfin fushin Yaya Dijah amma duk da
haka sai ta nemi izininshi don muje gidan tare.
To babu laifi amma ban yarda in kin je kiyi
fada da ita ba, kiyi magana da ita cikin natsuwa
don kiji abinda ke faruwa cikin natsuwa da nuna
girmamawa gare shi ta ce to.
Duk da mummunan karbar da Babah Lantana
tayi wa Yaya Dijah tabi umarnin mijinta nata
tabi al'amarin a hankali.
Ina wuni? Ta kalleta a lalace au gaisuwa za ki
tsaya yi ai na dauka za ki rufe ni da duka ne
kawai, ban zo dukanki ba amma nazo ne in ji
laifin da take yi miki kike yi mata irin wannan
azabar, a'a aha aji kawai abin zai tsaya ai na
dauka za ku yi fushin zuciya ne dawo da uwar
taku kawai, haba yara kun tasa ni a gaba sai ka
ce ni na kashe muku ita a yi min sata a hana ni
yin magana.
Yaya Dijah ta kalleta a lalace ta ce me ki ke
dashi da uwa zata satan miki? Ke da kika tare a
gidanmu ko gadon kwanciya ba ki da shi a kan

94

gadon uwarmu fa ki ke kwanciya duk wani abin
da yake gidan kuma nata ne har yanzu ban ga
naki ba. Gorin da ki ke yi mana kuma na mu
tono ta to ba zamu tonota ba don bamu taba
ganin in da aka yi hakan ba sai dai kema za ki je
in da taje din da ana tonowa kuma to da mijinta
ya riga kowa tono ta don da bai kwaso ki kin zo
kin addabe shi kin addabi iyalinshi da
makwabtanshi ba.
Ta tashi zata fita daga gidan yayin da Babah
Lantana ke ta faman zagnta tana hadawa har da
Innarmu da Babah Sumaye tare kuma da jaddada
ita ubanmu ma ba tsoro yake bata ba balle wani
can banza a banza.
Yaya Dijah ta ce tunda mijinki ma ba komai
ba ne a wurinki ai kowama lada ne sai dai kanki
ki ka yi wa tunda miji ai aure ne aurenki ki ka
wulakanta mai auren kuma ya tanadi maganin
irin ku, mara mutunci wacce bata san a
girmamata ko mu din kuma ba tsoronki muke yi
ba kina cin darajar ubanmu ne kawai."
Nabi bayanta ta shiga gidan Babah Sumaye ni
kumana zauna a kan dakali ina jiran fitowar tata
tun da yanzu bana shiga gidan.
Babana yana dawowa ta kwashe bayani na
karya da gaskiya duka ta gaya mishi gaba daya
maganganun da Babah Sumaye ta gaya mata da

95



na Yaya Dijah ta hada duka ta ce Yaya Dijan ce
tayi mata su.
Babana yayi fushi mai tsanani wai ta raina shi
ne yasa ta iya buda baki ta 7agar mishi matarshi,
in ba haka ba ai matarshi uwarta ce da sai ta kai
mishi karar abinda ya farun taga abinda zai yi,
kan wannan maganar sau biyu Yaya Ibrahim ya
rako Yaya Dijah suka baiwa Babana hakutri, sai
ya ce wai shi ya wuce a wurinshi amma sai an ba
Babah Lantana hakuri tukuna ita kuwa Babah
Lantana da aka bata nata hakurin sai ta ce to ya
wuce amma daga yanzu babu sauran mu'amallah
a tsakani.
A wannan lokacin saboda tsabar samun wuri
ba Asabe kadai ba 'ce a gidanmu har da wanta
Sallau wanda gansamemen saurayi ne sosai, sai
kawai a ka bude mishi daya dakin aka sanya
mishi sabuwar katifa, shi kuma Babana ya zama
bai da wani wurin da zai dan shiga ya rauna sai
dakin Babah Lantana kawai da wannan gırma
nashi kuma bai hana shi ma ya dora hannu a
jikina ba da sunan dukan wai shi ma ina yi mishi
laifi.
Rannan na fito waje ina zaune kan dakalin
kofar gidanmu, kuka nake yi saboda al'amuran
sun ishe shi wahala tayi min yawa duk wani
taimako da da a ke yi min an daina gaba daya

96


makwabta sun fita harkata saboda kowa haushin
Babana da dabi'arshi ta fada a kan mata a ke ji a
kan kuma rashin gaskiya.
Na shagala babu abinda nake yin sai kukan ta
hanyar sharbe yayinda na sunkuyar da kaina
kasa ina kallon 'yan yatsun hannuna ban ji wani
motsi ba balle in san wani yazo in da nake sai da
naji ya buda baki yana tambayarta ke Maryam
me ya same ki ki zama haka?
Nayi maza na dago kai na kalle shi duk da na
dade bana ganinshi, kallo daya nayi mishi na
shaida shi, Mubarak ne ya girma yayi kyau
gayenshi yayi matukar karuwa sai kamshi yake
yi.
Nayi maza nayi shinu saboda ganin irin kallon
da yake yi min me ya hana ki tafiya Makaranta
yau Talata? Baniya ce mishi komai ba saboda
ban san me zan e mishi ba, tashi ki shiga gida
kije kiyi wanka ki wanke kayan jikinki kar kuma
in sake ganinki a gida a ranar karatu kin ji ko?"
ban ce mishi komai ba ya wuce ya tafi bayan ya
ga tshina zuwa cikin gida.
Tun daga ranar ban sake fitowa waje na
zauna ina kuka ba sai dai in yi zamana a zauren
gidanmu ranan ma ina wani kukanne a cikin
zauren a dalilin Babah Lantana ta ce wai tana

97

shirin duba ni saboda ta gane na fara bin maza
shi yasa babu halin ta aike ni sai naje na dade.
Ban san yanda aka yi yasan ina cikin zauren
ba sai ganinshi kawai nayi yana tsaye a kaina,
yau ma kuka ki ke yi? Yayi tambayar cikin
natsuwa yayinda fuskarshi take daure sosai wai
me ke faruwa ne a gidan nan naku? Ban ce mishi
komai ba ban kuma daina kukan da nake yi ba.
Yau ma ranar Makaranta ce ba ki je ba jiya,
na ce makarantar taku ban same ki ba
Malamarku ta gaya min ba kasafai ki ke zuwa
ba, nayi magana aa Ummana ta bani wasu
labarai marasa dadi a kan matar Babanku kar ki
yarda ta hana kikaratu ungo wannan ki share
hawayenki ki fyace majinar da ki ke mayarwa
ciki kina shanyewa.
Nabi umarnin da ya bani nasa halu karba
na kai hancina, kamshi mai dadi irin kamshin da
ke tare da shi ne, ina gama fyace majinar yasa
hannu ya karbi hankicin ba tare da ya ji kyamar
majinar tawa ba ya miko min ledar da ke
hannunshi karbi wannan kici yanzu ina kallo
nasa hannu na karba ba tare da nayi musu ba,
saboda sanin alakarshi da Innata shi da Mansur.
Iyaka dai na dade sosai ban ganshi ba na
kuma san yana canne wajen hidimar karatunshi.

98

A sanina sanda Mama take raye kina cikin
wadanda ake yi wa kyautar tsabta a makaranta to
don me kika yarda ta maida ke haka? Ga ki da
kokarin karatu duk kin daina, ai ba ayin haka ita
rayuwa ai bata tabbata a wuri daya komai
canzawa yake yi, wani mutumin da ya yi wa
rayuwa irin fahimtar da yayi mata ma sai ya ce
Tt is the law of nature and condition of all thing
for all things are craselessly changing. Komai
da ki ke gani zai wuce wata rana kuma sai
labari.
Kalamai masu dadi har ban san sanda na
Cinye mneat pie din da ya kawo min tare da lemon
gwangwanin, ba gashi kuma dama ya same ni
cikin bukatar abin saboda ko karyawa dama ban
yi ba.
Natsuwa tazo cikin zuciyata har ña fara baiwa
Mubarak amsar tambayoyin da yake yi min, ni
kina aji nawa ne? na ce biyu, to ki shirya gobe
zan tsaya a kofar gidanmu don in ga wucewarki
da safe kin ji ko?
Na ce mishi to, yanzu shiga gida kiyi wanka
ki wanke wannan kayan jikin naki ki daina zama
cikin kazanta ba ki ga yanda ki ka zama ba ne?
ban ce mishi komai ba na mike na shige cikin
gidan, sai dai wanka da wankin da ya ce in yin

99

ba su samu ba, a dalilin wai ba za ta bani sabulu
ba.
Rannan tun dare nayi wanke-wankena saboda
in samu damar tafiya makarantar da wuri, amma
da garin ya waye a kaga ina shiri sai a ka sake
taro min wasu kwanukan da ban ma san ta inda
suka fito ba, na gama shara da wanke bayan gida
nazo na same ta cikin ladabi na ce a bani abin
karyawa in na dawo daga Makaranta zan yi
sauran aikin.
Da sauri ta juyo tana kallona da wani
bawanki ne a gidan zan da zai yi miki aikin?
Na tsaya ina kuka saboda ganin Babana a
wurin ko zai tausaya yasa baki cikin maganar,
sai kawai naga ya tashi ya shiru takalmanshi ya
suri kwandonshi ya fita aimar wai wajen
tumatirinshi zai tafi.
Ganin haka yasa na bar kukan da na fara na 
sunkuya nasa hannu da nufin daukar
fatattakakkiyar jakata in tafi saboda in bi
umarnin da Mubarak ya bani sai naji ta ce ai kin
bar kukan ne munafuka? To ai babu inda za ki
sai kin je kin yi min wanke-wanke nan.
Na ajiye jakar a tsakar gidana kama yanke-
wanke, sai kawai naji muryar Mubarak daga
cikin zauren gidanmu yana kwala min kira.

100



Da sauri Babah Lantana ta.fito tana tambayar
waye a nan? Waye ne mai keta min haddin cikin
gida? Suna hada ido da shi taja ta tsaya tana
kallonshi tare da sharbebiyar bulalar da ke rike a
hannunshi yana gaisheta yana kallona.
Tayi maka laifi ko? Ya ce eh, Makaranta nace
taje bata je ba, a to ai ga ta nan, ta wuce ta tafi
dakinta. Daga inda yake din ya kira ni, na taso
na tafi bayan na wanke hannuwana da kafafuwa,
bata kula ba saboda watakila tayi zaton dukan
zai yi min tunda ta ganshi da sharbebiyar dorina
a hannunshi.
A zauren gidanmu ya tsare ni babu alamnar
wasa a tare da shi na duba naga bulalar Baah
Lantana bata gama karasa girman tashi ba,
amma irin jin jikin da nake yi in tayi min duka
da ita to balle kuma wannan.
"Me yasa nace kije Makaranta ba ki je ba?"
ban 6oye mishi komai ba, nayi mishi bayanin
komai don tsoron kar ya ce na raina shi yayi min
duka.
"To wuce muje na." na wuce muka je din,
shagon unguwarmu ya kai ni ya saya min sandal
da littattafai da biro ya kuma kawo sule biyu ya
bani "Ki ci abinci a Makarantar, ki kuma yi sauri
kar ki tsaya a hanya." Na ce mishi "To."

101


Sanda na dawo daga Makarantar hana ni
abincin da Babah Lantana tayi bai wani daga
min hankali ba, saboda a koshe sosai na dawo
gida.
Tun daga wannan lokacin karfe bakwai da
rabi nayi in Mubarak bai ga wucewata ba zai
tako yaZo zauren gidanmu ya tasa ni a gaba ya ce
in wuce in tafi Makaranta, komai kumaa na
Makarantar yi min yake yi, kan ka ce meye
wannan? Sai ya zama shi ne babban abokin
gabar Babah Lantana.
Kusan kullum sai ta kai maganarshi wurin
Babana, wai yayi misi kashedi a kaina don
lalata ya' yan mutane yake yi, Asabe ma wai ta
ki yarda dashi ne yasa ya rabu da ita ya dawo
kaina. Sai dai ban san dalili ba, bai ce mata
komai ba, nima bai taba yi min Wa magana ta
kashedi a kan shi ba, ban kuma zaci ya taõa
tunkarar Mubarak din da maganar ba.
Rannan ina zaune a dakina ina jin Babah
Lantana tana cewa Babana waidama ya bayar da
rikona ga dangin uwata da suke raina mishi
kokarinshi a kaina, ko ma don ya ga uwar da za
su yi min tunda shi basa ganin kokarinshi.
Ya ce, mata a'a inda duk zai zauna zai zauna
tare dani, ta tabe baki ta ce, ai sai kayi ta zama
da itan tunda baka jin shawara, yar

102

kankanuwarta da ita maza sun fara yaudararta da
abubuwa tana binsu kana kallo an baka shawara
ka ki dauka, in ta zama budurwa kuwa tafi
karfinka taje ta dauko maka abin magana babu
ruwana, tunda ko a yanzun wannan yarinyar ai
ba na zaton in nayi rantsuwa a kanta nace ba
budurwa ba ce zan yi kaffara.
Bai dai ce mata komai ba har tayi ta gama
tayi shiru.
Ina zaune a zauren gidanmu kwarkwatar
kaina ce ta dame ni ga wasu kurarraji ma su
ruwa da wari da kaluluwowi a bayan kunnena da
keyata, ni kaina nasan ina cikin wani hali da
kwarkwatar nan saboda ko a makaranta ni
kadainake zama a benci saboda yara guduna
suke yi kar in sa nusu kwarkwata.
Don ba ta buya ba yanzunnan ne za ka ganta
tana bin jikina ko rigata ko hijabi ban da haka ga
bashin da nake yi, kan haka sai ya zamo min jiki,
duk inda na zauna in yi ta tsigota ina kashewa.
In kuma a cikin mutane ne nasa hannu cikin
sa'a na kamo ta to sai kawai in saketa a kasa
cikin hikima ba tare da na tsaya kasheta ba kar
wani ya ganni.
Ina zaune a zaure susa nake yi da hannayena
duka saboda dadi har yawu yana diga daga

103

bakina, jifa-jifa kuma in na kamota sai in sata a
kasa in kashe tayi kwas, na shagala ban san
lokacin da ya shigo ba sai kawai idona ya kai
kan kyakkyawar kafarshi da ke cikin wani
kyak.kyawan takalmi budadde, wato open shoe
A hankali nabi tsain kafar tashi da kallo zuwa
jikinshi har kawó kan fuskarshi, da sauri na
sunkuyar da kainà kasa daga dukkan alamu
kuma na abinda na gani a fuskarshi ya dade a
wurin yana kallon abinda nake yi.
Shi ke nan shima zan rasa shi shima zai fara
guduna yana jin kyamata a dalilin tsananin
kazantata ga kwarkwata kamar yanda sauran
yara da nutanen gidannu suke kyamata, na
mika haninu a hankali na jawo kazamin
dankwalin nawa na sake kulle cukurkudadden
kan nawa ban yarda na sake dsoa ido na kalli
fus karshi ba, fatana kuma da burina bai *e na
inga kafarshi da ke kusa dani ta motsa ta bar
Wun n ba.
Ba zan yarda in sake hada ido da shi ba, abin
da zuciyata ke raya min ke nan.
Wanke hannunki kici abincin da nazo miki
da shi. Cikin wata irin murya mai sanyi yayi
min wannan maganar, ban motsa daga yanayin
da nake ciki ba saboda wani 1irin yanayi da na
smau kaina a ciki na tsananin jin kunya.
104

Tashi mana kije ki wanke hannun." Na ce,
"To. Na mike da nufin in na shiga gidan ba zan
sake fitowa ba, sai naji ya ce, Ko kuma muje
gida kawai." Naja na tsaya kaina a sunkuye na
ce, a'a sai dai iyakar abinda zan iya yi ke nan
tunda shi ne a ta kusa da kofar shiga gidanmu.
Uh'uh ki ka ce min? za ki yi musu daru ne'?
cikin natsuwa ya jero min tambayoyin ban san
yanda aka yi ba sai kawai naga na juya na kama
hanyar zuwa gidan su Mubarak.
Ba wani nisa ne sosai a tsakaninmu ba, sai dai
duk da haka ba zan iya tuna rabon da in shiga
gidan ba, watakila ma tun Innata tana raye.
Sashin gaban gidan shi ne bangaren da
Mubarak yake, amma bai tsaida ni a nan ba can
cikin gidan ya wuce da ni wurin Ummanshi, tana
ganinmu ta saki murmushinta mai ban sha' awa,
Ahmad Mubarak bai fita ba ne?
Cikin natsuwa ya ce mata, Na fita Umma
dawowa nayi, to sannu da dawowa, Ubangiji ya
Rara shiryar mih da kai ya kuma yi wa kokarinka
albarka. Yayi murmushi amin Umma, Umma ba
ki ga Maryam ba ne?
Umma ta sake kallona, Maryam? Cikin nuna
alamar tunani kan ya ce mata komai kuma sai ta
kama salati, uwa ce wannan? Yayi maza ya ce
mata eh Umma, ta zuba min ido tana kallona tare

105


da jinjina al'amarin yanzu Meron Ramatu ce ta
zama haka? Cikin sauri ya sake cewa, eh Ummna.
To Ubangiji ya jikan Ramatu da rahamarsa ya ce
amin Umma.
To zauna mana, ta nuna min wuri nabi
umarnin da ta bani. Umma! tayi maza ta ce
na'am Ahmad Mubarak menene?
Sha'awar mu'ammalarsu tayi matukar kama
ni cikin zuciyata, na ce nima da Innata tana nan
da haka zamu rinkayi da ita.
Umma kan yarinyar nan nake so ki duba ki ga
wani abin mamaki, naji kamar in ruga da gudu
don tsananin kunya, da énsan abinda yasa ya ce
in zo gidansu ke nan da ban yarda na biyo shi ba.
"Muga kan naki Maryamu. Na dora hannu a
kan nawa cikin yanayin sanyin jiki sai dai ban
iya kin bin umarnin da ta bani ba, zuba ido tayi
tana kallon kan nawa babu alamar damuwa a tare
da ita, ki duba ki gani Umma wai kan mutum
mai rai ne wannan.
Umma tayi murmushi ta ce, eh ai babu komai
anyi yafi haka maraici babu abinda bai sanyawa,
wata rana kuma sai labari.
Ya ce, Haka ne. suka dan yi shiru yayi: da ni
kuma kaina ke sunkuye, 'yan mintoci kadan sai
naji Mubarak ya ce to amma Umma ya ya za ayi
da kannan ta samu saukinshi?

106

Kin ga wani ruwa-ruwa ma inda yake
gangarowa ta bayan kunnenta ko sai dai kawai
ayi aski? Da sauri na daga kai na kalle shi cikin
wani irin yanayi na mummunar faduwar gaba.
Kamar Umma ta gane halin da na shiga, don
ni kam duk da wahalar da kannawa ke ba ni ina
Son gashina.
Aski kuma Ahmad.Mubarak don ka ganta a
haka ko? ai maraici ne da uwar ta tana nan da
yanzu wata santaleliyar budurwa ce.
Yayi murmushi ya ce, budurwa kuma Umma?
Ta ce, eh to ai bana shekara ina ganin tsakanin
sha uku da sha hudu ta ke, ai kuwa kaga da ba
haka ta ke ba tunda duk da wahalar da take ciki
na kazanta da yunwa ai ta dan mike.
Don haka ba za a aske, mata kanta ba, bari in
gama abinda naké yi kawai na aikin abincin nan
sai in duba mata shi.
Ta mike ta shiga kicin tana aikin girkinta
suna hirarsu da Mubarak ni kuma ina gefe a
zaune a cikin hirar tasu ne na fahimci Mubarak
ya kammala karatunshi na Jami'a ne a bana.
Ta gama aikin abincinta ta rarraba ta baiwa
kowa nashi ta kalli Mubarak ta ce mishi, To ba
ni wuri mana ba ga naka can an kai ba, ko za ka
tasa ni a gaba ne sai na wanke mata kan kana
kallo?

107

Yayi maza ya ce, a'a Umma na zauna kina
Son zaman nawa ne? ta ce a'a bana so, ya ce to
ya mike yayi tafiyarshi.
Ta kalle ni cikin yanayin kamewa sosai shiga
kicin kici abincinki ga shi can na ajiye miki sai
ki fito in gyara miki kan naki.
Na daga kai na kalleta da niyyar cewa na
koshi, yanayin da na gani a tare da itan ya wuce
na a kawo mata wani wargi, don haka na mike
na shiga cikin kicin din na samu abincin da take
ci shi ne nawa.
Shinkafa ce da dankalin turawa da miya, ga
kuma nama zuku-zuku har guda uku ta zuba min
a kai. na kama ci sai da na cinyeta tas na fito da
kwanon nazo gun wanke-wanke da nufin wanke
kwanon da naci a ciki na hada har da kwanuka
da tukwanen da na smau a wurin na wanke shi
fes na kife.
Ina gamawa ta kira ni to zo daga nan mu gani,
naje in da ta ce din wanda gaba kadan da inda
nayi wanke-wanken.
Ni da Umma ta fara wanke min kai ina
tsugune sai da ta kai ma nayi zaman dirshan
sosai a kasa, ta wanke kurarrajin tun suna fari
har sai da suka zama ja tun ina jin dadin wankin
da ake yi musu har suka koma yi min zafi.

108

Tana yi kuma tana yi min fada in ba ka da
mai yi maka abu ai yi wa kanka ka ke yi, ina
dalili za ki zauna da wannan kazanta haka, ji
wuyanki fa, ji bayanki ta gogo inda take nufin da
hannunta ta nuna yanda datti yayi .mujimurji a
tafin hannun nata. 
In uwarki tana da laifi ai ke ma kina da naki
na sakarci, Umma ta gama wanke min kai
sannan ta kama cuda ni da soso da sabulu, wuya,
baya, kirji, ke tafi can ni tsaya in cuda ki da kyau
ina ruwana da nonuwanki? 
Kunyarta ta kara kama ni ta gama abinda take
ganin ya dace tayi min ta mike da nufin barin
wurin.
Kiyi wanka mai kyau kowane lungu a jikinki
ki wanke shi, ki goge kafarki sai ki cikin gida ki
same ni na ce mata to.
Nayi wanka da wadataccen ruwa naji dadi
irin wanda na dade ban ji ba, na fito na shiga har
cikin dakin Umma na tsuguna, ta kalle ni ta ce,
Ga daki can nasu Rukayya shiga ki shafa ki
dauki zanen da ke kan gadon ki daura sai ki zo
in sanya miki magani, na ce mata to.
Ni da na shiga gidan su Mubarak tun wajen
sha dayan rana:ban fito ba sai bayan Azahar,
kusan ma za a yi La'asar ina rungume da 'yan

109

kayana da na wanke suka bushe ta hana ni canza
na jikina da na sanya a gidan ta ce in je da su.
Rannan kwana nayi ina wani irin bacci mai
dadi, ashe-ashe dama can ba kwanciyar kasa ko
rashin abin ruhuwa ke hana ni yin bacci ba, masi
far kwarkwata da kurarrajin nan ne yafi komai
takurawa rayuwata.
Sa idon da Mubarak yayi kan karatuna da ma
duk wani abin da ya shafi al'amarina sai na dan
samu saukin wasu al'amura, kullum za ni
Makarantar boko da ta allo sai dai na daina zuwa
ta Asuba da ta dare saboda ayyukan da na kan yi
da safe kafin in je ta bokon.
Da daddare kuwa Babah Lantarna ta ce ba
Makaranta nake zuwa ba, gun samari nake zuwa,
don haka na bari.
Sanin da Babah Lantana tayi na ina yin lattin
Makaranta Mubarak zai zo har zauren gidanmu
da bulalarshi ya fita dani yasa ta fita harkar hana
ni karatun, tunda tayi tayi Babana yasa baki ya
hana shi yin hakan ya ki.
Don haka ko baya nan "zuwa Makarantata
nake yi saboda ba ta ganewa.
Rannan ya dawo daga tafiyar da yayi da
Babanshi kasancewarshi wanda ya karanta zane
zane yayinda shi kuma Babanshi Alaji
Muhammadu yake dan kwangila yasa tun bai
110

gama karatun nashi ba yake matukar taimaka
mishi kan ayyukan nashi.
Ina zaune a zauren gidanmu ni kadai
littafaina na Makaranta nake dubawa, yayinda
naji motsin shigowa da sauri na daga ido don
ganin wanda ya shigo din.
Ban san lokacin da nayi murmushi ba, ashe
ka dawo? Ya dan saki fuska kadan ashe kina
zuwa Makaranta? Ai daga can nake amma me
yasa yau ba ki je ba? Cilkina ne yake tayi min
ciwo yanzu ma ya dan lafa min ne na fito.
Ciwon ciki kuma? yayi tambayar yana mai
kallon cikin idona yayinda ni kuma nayi maza na
kaucewa kallon nashi. Kin sha magani ne? nay1
mishi karya na ce eh, to zo muje gida.
Nayi kamar zan yi musu, sai naji ya ce ai ba
ki da kirki, Umma ta ce min ba ki taba zuwa kin
gaisheta ba. Kunya ta kama ni gaskiya ban
kyauta ba, irin hidima da dawainiyar da tayi da
kazantata ga shi kuma hakan ya zama sanadin
warkewan kan nawa.
Kurarrajin ma duk sun warke, kwarkwata
kuma ta mutu nima kuma tun daga ranar ban
sake fashin wanka ba, balle wanki ko zan yi ana
zagina sai nayi.

111
Sabulu kuwa bana tambaya a irin kudin break
din da suke bani nake saye har da man shafawa
na (Vaseline) ina adana abina.
Tashi muje, ban musa ba na ce to. Yayi gaba
yayin da ni kuma na bishi daga baya, kai tsaye
nayi nufin wucewa cikin gidan kamar yanda
naga rannan mun yi sai na same shi a tsaye a
zauren gidan, shigo nan.
Na shiga kofar da ya ce in shigan maimakon
in ga dakin zaure kamar yanda nasan dakunan
zaure wani lafiyayyen falo na gani mai dauke da
wasu kofofi guda biyu wadanda suke rufe komai
na wurin kamshi yake yi.
Yau ke ba bakuwar Umma ba ce wurina ki ka
zo, yana fadin hakan ya wuce ya shiga daya
daga cikin kofofin ian da ke rufe bai wani dade
ba sai ga shi ya fito rike da wata leda mai kyau a
hannunshi. Zauna mana kin ja kin tsaya a tsaye
ko kina tsoro ne? ban yi magana ba, na nemi
wuri na zauna a gefen kujerar da ya nuna min,
gwada wannan in gani. Sandal ne mai kyau na
asalin fata, don zuwa makaranta na karba cikin
farin ciki na gwada a kafata kamar donni a ka yi
shi.
Ya kalli kafar bayan ya mike tsaye ya juya
zai shiga daya kofar yana tafiyar yana fadin nayi
zaton haka shi yasa na saya miki shi.

112


Bai wani dade a ciki ba nan ma sai gashi ya
fito da tire a hannunshi, gasasshen nama ne mai
zafi har yana tururi tare da wuka a gefen tire din
yazo ya zauna a kasa kusa da kujerar da na ke
yana yanka naman da wukar.
Sauko kici, na ce a'a na koshi. Ya dago ido
ya kalle ni ya dan yi wani irin dan kankanin
murmushi da bai kai a kira shi murmushin ba,
shi kuma ba yake ba ne.
Ya maida hankali kan abinda yake yi kin taba
ganin na shiga gidanku sanda Mama take nan ta
bani abu na ce na koshi?
Shiru nayi ban ce mishi komai ba, raini ne
babba na gaba da kai ya baka abu ka ce ka koshi,
ko da ka koshin sai kaci kadan don yasan
girmamawa ne ya sa ka yin hakan.
Don haka sauko ki ci ban sake yi mishi musu
ba, ya ci kadan ya mike yą bar sauran in kin
cinye ga kankana nan ki shnaye, ya shiga dakin
da ya fara shiga ya dan dade bai fito ba har na
gama abinda nake yi.
Naji tsoron kawar da tiren tunda ba zan shigar
da shi in da naga ya fito da shi ba, don haka na
mike na bar komai a wurin na fito waje cikin
sa'a babu kowa a wurin, don haka maimakon in
shiga wurin Ummanshi gidanmu kawai na dawo
nayi zamana.

113

Ni da kaina nasan na samu sassauci ba wai
wani canji na samu a gidanmu ba, amma yar
tsabtar da nake yi wa kaina tana yi min dadi tana
kuma yi wa Yaya Dijah.
Har Yakumbo Halima ma da ta ganni sai da
tayi min maganar gashi kuma a yanzu ba sosai1
nake jin yunwa mai tsanani ba.
Saboda in dai Mubarak yana gida to ka'ida
ne a wuni zai bani wani abinda zan ci mai dadi
ko da kuwa sau daya ne.
Kwanaki hudu bayan wannan ranar sai ya
kasance ranar ta Asabar ce ina gida da safe
bayan na kammala ayyukana na dauko allona za
ni Makaranta, sai kawai muka gamu da Mubarak
yanzu ne lokacin zuwa Makaranta? Yayi min
tambayar yana kallon agogon hannunshi.
Sai yanzu na gama ayyukana, na ba shi amsar
a natse. Ki ka gama ki ka fito ba ki yi wanka ba?
Sau nawa zan gaya miki wanka biyu ya kamata
ki rinka yi?
Ban amsa mishi ba, to in dai Makarantar
Baba Mallam za ki je bai fi saura minti talatin ba
a tashi, don haka wuce muje ki gaida Ummata da
nake ta fama da ke kina kakkaucewa.
A gidan su Mubarak kin yarda nayi in fara
shiga dakinshi, kafin in shiga wurin Umman
tashi, don haka muka rabu shi ya shiga wurinshi

114

ni kuwa na wuce cikin gidansu wajen Umman
tashi.
Tana ganina ta somna murmushi alamar taji
dadin ganin nawa, Maryamun Mubarak. Nayi
maza nasa hannayena duka biyu na rufe idanuna
saboda kunyar yanda ta hada sunan nawa da
nashi a wuri daya.
Kurarrajin sun warke ko? nayi maza na ce
mata eh, bata tambayi kwarkwatar ba sai ta ce ai
gashi nan da gani an san kin samu saukinsu, don
har jinin jikinki ya fara dawo miki, muga kan
naki.
Na matsa kusa da ita na bude mata shi don
ban jin kunyar bude shi a yanzu, babu shakka
yayi kyau yayi tsaf, gashi ne da ke mai kyau sai
rashin kulawa, ki kula da kanki kar ki jira sai an
ce kiyi.
Kitso a kai a kai kin ji ko? na ce to Umma.
Na maida dankwalina ina daure kan nawa, sai
naji ta ce min, Yaya cikin naki dai? Mubarak ya
ce min kwanannan kina yawan ciwon ciki?
Na ce yayi sauki, na dauka karshen maganar
kenan sai naji ta sake tambayata, kina ganin wani
abu ne bayan kin yi ciwon cikin?
Da sauri na dago kai na kalleta cikin
mummunar faduwar gaba nan take kuma na sake
sunkuyar da kaina.

115

Na ce kina ganin wani abu ne bayan ciwon
cikin yana fito miki ta jikinki? Kuka na kama yi
mata kamar yanda dama kukan nayi tayi lokacin
da na fara ganin nashi.
Ai ba abin kuka ba ne Maryamu, hali ne da
dabi'a ta kowacce mace a kan haka a ka halicce
mu, hakan kuma alama ne na girma.
Sai ki kara natsuwa ki kuma kara kama kanki
kar ki yarda wani namiji ya kusanci jikinki daga
yanzu kuma kar kina yarda lokacin sallah yana
wuce ki ba ki yi ba.
Don ta hau kanki, haka nan Azumi in dai na
ganin shi kuma za ki yi wanka tai tayi min
bayanin yanda zan yi wankan, sai dai ban ji
komai ba saboda kukan da nake yin ya tsananta.
Mubarak ya shigo ya same mu da Umma, bai
tsaya ba ya juya ya fita saboda shigowar nashi
bai sata ta daina maganar da take yi min ba.
Tashi ki share hawayenki ki wanke min
wadancan kwanukan, sanya umarni na aiki a
cikin maganar ya sanya ni hanzarin mikewa naje
na kama aikin da ta sani, na gyara wurin fes na
debo su na kawo mata, to ungo wannan gyara
min shi, na ce To. Nasa hannu na karba na gyara
shi na mika mata.
In ce ko uwar taki tana koya miki girki ne? na
ce a'a a gidan Yaya Dijah nake yi, Umma tayi

116
maza ta ce iko sai Ubangiji, har na mance Dijah
tana garin nan tana nan a nan inda muka kaita?
Na ce, eh Umma sai dai mijinta yayi nashi ne
a can ciki suka koma, tayi addu'a kafin ta
tambaye ni, ni yanzu 'ya'yanta nawa ne? na ce
uku mata biyu namiji daya.
Hira sosai muka yi da Umma har ta gama
abincinta ta zuba min nawa naci na koshi wanda
tuwon shinkafa ne miyar shuwaka sannan na fita
na koma gida.
Da yamma ina cikin gida Mubarak yazo yayi
sallama da ni na fito na same shi a zaure, leda ya
miko min nasa hannu biyu na karba nayi mishi
godiya na juya cikin gida.
Dakinmu na fara shiga na zauna a kasa ina
cicciro abubuwan da ke cikin ledar, kayan mai
ne guda biyu da a ka rubuta 10.0.6 lotion a jiki
da sabulanshi suma guda biyu, sai hoda da tur
are duka na 10.0.6 din ne.
Sai sabulan wanki da kwalin omo shima guda
biyu, sai wata leda da ta bani sha'awa sai dai ban
san meye a ciki ba, na shiga kokarin budewa
don in gani.
Sai kawai Asabe da ke kwance a kan gado
tayi maza ta fige tana fadin "Lahhh! Kan uba,
lalle yau an kama ki wannan ai iskanci ne, ya
sayo wannan ya kawo miki, da gudu ta fita ta

117

kaiwa Babah Lantana ta barni nan a zaune jikina
yana ta faman rawa saboda an ga abin iskanci a
wurina.
A to, ai ni kam dama na fada ai na gayawwa
ubanta abinda suke yi bai kula zancen ba ne in ta
dauko mishi cikin shege ai yasan abinda yake
ciki.
In banda isklanci ace har abin jinin al'ada
saya mata yake yi? Na sake tsorata, tsoro kuma
mai tsanani. Maimakon in tuna na dade ina ganin
Asabe tana yi in saki zuciyata sai na zauna nayi
ta kuka.
Babana yana dawowa kuma Babah Lantana
taje ta kai mishi audugar al'adar nan da Asabe ta
dauke cikin sayayyata ta nuna mishi a matsayin
huijar da zai gasgata maganar da take fadi, na'
cewar ni din lalacewa muke yi da Mubarak
tunda har ga shi yasan ina al'ada yana saya min
abin amfaninta.
Bakin ciki mai tsanani ne ya same ni, irin
wanda ba zan iya kwatantawa ba, gayawa
Babana da a ka yi na rinka ganin tanfar wani
gagarumin laifi na aikata irin wanda ba a taba
aikatawa ba a duniya.
Rannan Babana ya buge ni duka irin wanda
ba a taba yi min ba a rayuwata, karo na farko
kuma da ya taba taba jikina da sunan duka.

118

Sai dai ni kam ba azabar da na sha ne babban
matsalata ba, irin kukan da na ganshi yana yi da
hawayenshi.
Na samu kaina cikin kunci mai tsanani da
bakin ciki, nayi dalilin da Babana ya zubar da
hawayenshi a kaina, to ni kuwa ina zan shiga in
tsoma rayuwata in ji dadi?
Da yake akwai al' amarin kuruciya mai yawa
a tare da ni, a lokacin sai na rinka jin tanfar eh da
gaske ne iskancin da ake cewa nayin nayi shi
tunda a ka ga wannan abin a wurina, donni a
lokacin ban ma san asali menene a ke nufi da
iskancin ba.
Tsawon lokaci ban sake yarda wani abu ya
sake hada ni da Mubarak ba, ko da kuwa wane
iri ne komai kuma kankantarshi, ko a waje ya
hango ni ya soma kirana ko kokarin zuwa in da
nake zan ruga da gudu in tafi in ba shi wuri.
Zauren gidanmu da kofar gidanmu kuma
Babana ya hana shi zuwa, sai dai shima bai san
dalilin faruwan hakan ba.
Ana cikin haka ne kuma muka rubuta
jarrabawar mu ta gama aji biyu zamu tafi uku a
tsawon wannan hutun babu abinda ya hada ni da
Mubarak, bana ma ganinshi ko da kuwa a kofar
gidansu ne in da wani lokaci yakan zauna tare da
samari abokanshi.

119

Sai dai maimakon rabuwa da Mubarak din da
nayi ya zama sanadi da zan samu wani sauki ko
sassauci wurin Babana, tunda yayi min hukunci
na yarda ya bani umarnin fita hanyarshi nab
umarnin da ya bani ban samu sassaucin ba.
A gidan ma wani kuncin na sake shiga na
koma zama cikin yunwa ga rashin abubuwan da
da na daina nasa su Asabe tayi matukar tasa ni a
gaba babu halin in yi magana kan komai sai
Babah Lantana ta ce, To ba taga tana jini ba.
Bakin ciki ya kama ni in mance da wanda
nake ganin Asabe tana yi, kusan kullum sai tayi
min duka, duka kuma irin na zalunci irin wanda
babu mai ceto ko mai tambayar dalilin yinshi sai
ta gaji kawai ta bar ni don kanta.
Rannan na dawo daga makarantar allo a
lokacin nan an kai kusan watanni shida da
faruwar abinda ya farun, sai kawai gani ga
Umman Mubarak a hanya ta fito gaida mara
lafiya a makwabta.
Rike baki tayi tana kallona, haba ke kuwa
Maryamu, me yayi zafi haka da ba za ki shigo ki
gaishe ni ba? Na sunkuyar da kaina cikin wani
yanayi da ni kadai nasan abinda na shiga, in don
Ahmad Mubarak ki ka daina zuwa wurina shi
kamma ai ba ya nan...

120

Da sauri na kalle ta sai dai ban san lokacin da
na dago na kalletan ba, ta ce eh ya tafi hidimar
kasarshi yana can Ibadan inda aka tura shi, dama
yana son kin tafiya Ibadan dinne yayi a nan kusa
saboda ke da kuwa ki ka biyewa sharrin da
mutanen gidanku suka yi mishi nasa shi ya kama
hanya yayi tafiyarshi.
Wuce muje gidan ai dama na dade ina neman
in gan ki ko da kuwa a hanya ne ba mu gamu ba
sai yau.
Kunya da nauyin Umma yasa na bita, to wai
me yayi miki ne a ka ce yana yi miki iskanci?
Shiru nayi na sunkuyar da kaina kasa na soma
yin kuka.
Yana taba ki ne? nayi maza na girgiza kaina
alamar a a, sun gan shi ya rungume ki ne?
sake girgiza kai nuna a'a, ya gaya miki wata
magana ne suka ji? Na sake nuna a'a, to
menene?
Ta tsare ni da tambayoyi, na kasa cewa komai
har dai ta gaji tace duk mai yiwa dan wani sharri
dai zai gani a kwaryarshi, tunda ni kam ai an ce
ba a shaidar mutum amma ni zan yi wa Ahmad
Mubarak shi ba mai irin wannan iya shegen ba
ne, to yaushe ma ya kula wata da har a ka zo a ka
samu ubanshi ana yi mishi togaciya a kanki?

121
Ga dambun zogale can nayi da za ni gaida
mara lafiya, debo kici, na ce na koshi. Ta galla
min harara tare da daka min tsawa, ke tafi ki
debo bana son iya shege.
Na debo nazo na zauna ina ci ita kuma tana
kara jaddada 6acin ranta kan abinda a ka yi wa
Mubarak, kewar Mubarak din nima ta kara kama
ni, musamman da na gane ashe ma baya nan ne
yasa na daina ganinshi.
Da hikima da jan hankali Umma ta shawo
kaina har nayi mata bayanin sabon halin da nake
ciki, ta ce uhun dama abinda take so ke nan ta
raba ki da duk wani wanda zai taimake ki, in ba
haka ba ita kuma Dija me tayi miki da aka ce
kafa miki dokar zuwa gidanta ita ma?
Kai wannan uba naki? Ta dan yi shiru zuwa
wani lokaci kafin ta sake cewa, to sai a hankali.
Kin ga in gari ya waye daina jiran abin
karyawarta, rinka zuwa nan kawai ki karya ki
tafi Makarantarki na te mata to.
Kashedin da tai tayi min ne yayi dalilin da na
gama abinda zan iya na dauki Jakata nace wa
Babah Lantana Baba a bani abin karyawana in
na dawo sai in gama.
Ta ce, a'a ai sharadin karyawa gama aiki, ko
nima da ki ke ganin kamar ina daga zaune ne
kawai nake ci ba haka ba ne, da amfanin da nake

122

yi wa uban naki ita kuma Asabe ita take girkawa
shi kuma sallau yana karbo cefanen.
Don haka kema sai kin gama naki nace to a
bani kudin makarantar ta dago ta kalle ni da su
zan biya wadanda za su karasa aikin in kin tafi
kin bar shi.
Na juya na kama hanyar fita daga gidan ina
tunanin lokacin da Babana kan goya ni a
kekenshi ya kai ni Makaranta, muna tafiya muna
hirarmu komai na gani a hanya na ambaci
sunanshi ya tsaya ya saya min.
Tun ma ba a ce lokaci ne nasu tsada su lemon
tsuntsu su malmo ba amma wai a yanzu sai a
hana ni abin karyawa da kudin Makaranta a kan
idonshi yana kallo ba zai ce komai ba.
A gidan Umma nasha kunun gyada
lafiyayyen alalan ganye sai da na koshi na dauki
jakata zan tafi, ta ce min in an taso ki biyo ta nan
kafin ki je gidan naki na ce to.
Muna tasowa gidan nata na fara zuwa, na
samu dafadukan shinkafa da wake mai manja ya
kuma ji busasshen kifi a ciki da dan yaji-yaji.
Na ci na koshi na nufi gidanmu, Babah
Lantana bata bani ba nima ban tambaya ba,
tunda dama ko nayi mata aikin duka ba kasafai
nake samun abincin da zan cin ba.

123

Kusan wannan satin abinda ya rinka faruwa
kenan, don haka har ranar Asabar ban saurari
aikin Baba balle in je ina jiran abin karyawanta
Umman ce kuwa ta koya min yin hakan da
yamma na shigo gida na samu Babana zuane kan
tabarmarshi an kawo mishi abincinshi. 
Ina kike tafiya ne Yaacuuwuna? Na kalle shi
cikin ladabi na ce mishi, "Gidan Umma. i Ban
san yanda a karyi ba bai yi min fada ba, sai naji
ya ce min to dauki wannan abincin kici, na ce to.
Ina daukan kwanukan Asabe ma ta zaburo da
saurinta nima zan ci nima ban koshi ba Baba.
To ku ci mana, yayi maganar a hankali. Tayi
maza ta biyo ni, To ki ajiye mana. A ha ina za
ki kai? kan in ce zan ajiye sai ga, Babah Lantana
tazo ta fige kwanukan da ga hannuna ta tafi da su
tana fadin. 
Aikin banza aikin wofi, ba ka iya komai ba
sai lalatawa mutum tarbiya, a ina ake yin haka?
stya'ya gansun-gansun kowacce a ka kaita gidan
miji zata zauna sai kuma a ce kullum sai an basu
sudin uba, to ban yarda ba". 
 Ta juya ta tafi, duk. da nasan ita ta koyawa
Asabe irin wannan iya shegen saboda kyashin
dan abincin da wani lokaci Babana rage min
amma ban damu saboda na riga na koshi. 

124

An kai maka maganar yawonta ba ka ce
komai ba kazo kana rage mata abinci, don daurin
gindi duk abin da ta kwaso dai ai a kanku zai
kare kai da ita, yaja bakinshi yayi shiru, to balle
kuma ni.
Washegari da safe na sake tambayarshi zuwa
gidan Yaya Dijah cikin sa'a sai ya bar ni na tashi
cikin zumudi da murna naje na gayawa Babah
Lantana ta tabe baki ta ce sai kiyi ta tafiya.
A gidan Yaya Dijah ranar kamar zata lashe ni
don dadi saboda na dade sosai ban je ba itama
kuma yanzu bata cika zuwa gidan sosai ba tunda
Babah Lantana ta ce ta yafe amma wai babu
sauran mu'amallah a tsakani.
Muka yi hira na bata duk labaran da ke cina a
cikina, tunda yanzu na kara sanin darajarta,
kullum kuma kara sonta nake yi.
Da yamma da zan tafi gida sai ta debo
zannuwanta kala hudu da ta ce za su yi min da
wasu sabbi da ta dinka man kala biyu ta hada
min har da takalma guda biyu suma sababbi.
Nayi ta murna na dawo gida zuciyata cike da
farin ciki, na shiga daki na adana kayana a cikin
dan akwatina a zuciyata ina tunanin tun da jibi
ne Juma'a to sai jibin zan fara saka su.
Ranar Juma'ar ina tasowa daga Makaranta ko
gidan Umma ban biya na ci abinci ba na dawo

125

gida da nufin in yi wanka in yi kwalliya tukuna
don ta ganni fes.
Na gama wanka na shafa maina wanda shima
Yaya Dijan ce ta bani shi, na shafa hodata na
jawo akwati da nufin zaban wanda zan saka sai
kawai kaya suka ce dauke ni a inda ki ka ajiye
ni.
Kuka sosai na kama yi kafin naje na kai
maganar gun Babana, Babah Lantana tana ji ta
ce wannan shi ne sharri da ki ka kawo wa ki ka
nunawa? Kin nuna min? na girgiza kai kin
nunawa Babanki?
Na sake girgiza kai, to ai ma ba haka a ke
sharrin ba, in ma ita ta koya miki in kin zo ki
kala mana sata to bata koya miki daidai ba.
Ta wuce ta taf ta bar ni ina kuka, Babana
kuma yana yi min fadan yanda a ka yi aka bani
kaya nazo na ajiye su ba tare da su sun taya ni
murna ba, bakin ciki ne ya ishe ni na fita na tafi
gidan Umma naje na gaya mata.
Ita kam bata musa ba, hakuri tayi ta bani ta
kuma bani abincin da ta ajiye min na ci na koshi
sannan ta kawo wata atamfa ta ba ni ta ce in yi
kwalliyar Juma'ar da ita.
Sannu a hankali sai gidan Umma ya zame
min gida na saki jiki sosai da ita ta zame min

126
tamfar uwa babu abinda bata nuna min na
hidimar rayuwa.
Hatta wankan al'ada ita ta koya min shi sosai
na iya, ita ce kuma ta fahimtar da ni na gane ita
al'ada ba laifi ba ne ba kuma abin kunya ba ce.
Sai dai mutunta kai ne ka tsare ta in. kana
yinta kayi ka gama ba tare da wanda ka ke tare
da shi ya gane ba, ita Umman ce ta fahintar da ni
cewar dabi'a ce ta cikar halittar mace.
Tun daga nan ne na gane na ma daina yin
kuka, in na ganta tazo min. ina zaune da Umma
masa nake ci cikin sauri saboda tsoron da nake ji
na kar in yi lattin makaranta.
Sai ga Alhaji Mahammadu ya shigo har
wajen kicin din yazo ya tsaya, yana kallonta ni
ina ki ka samu yarinya ne?
Yayi mata tambayar bayan ya anmsa gaisuwar
da nayi mishi. Yarinyar nan ne yar gidan
Mallam Habu mai Tumatir, nan da nan fuskarshi
ta kara daurewa, dama kuma ba mai yawan
fara'ar ba ne.
Ba ku rabu da ita ba ke nan kamar yanda
ubanta ya ce ayi? Cikin natsuwa ta ce, ubanta ai
ba a ta tashi Alhaji, da sauri ya tambayeta, sai
tawa? Tayi shiru bata bashi amsa ba.
Mutum da 'yarshi ki ce ba a ta tashi, sai ta
wa? Wane zancen banza ne wannan? Marainiya
127

ce Alhaji, Umma tayi mishi magana cikin murya
mai taushi da nuna girmamawa, yayinda nake
bake can gefe cikin rawar jiki saboda yanayin
fuskarshi da kwarjininshi.
Duk abinda aka yin sharrin matar gidanne, ba
ka ga yanda yarinyar nan ta koma ba, bayan
rabata da Ahmad Mubarak da aka yi shi yasa na
dawo da ita.
Macce ce rauni ne da ita ga shi kuma ta fara
girma, in wahala tayi mata yawa abin ba zai yi
kyau ba, yunwa ai musiba ce kuma bayan mu
muke dubawa tare da rokon Ubangiji ya tsare
mana su.
A bankali ya ce, To amin. Alamar dai ya
sauko har ma ya gamsu da kalaman matar tashi.
Wuce ki tafi makaranta Maryamu in kin dawo
ki biyo ta nan kar fa ki ki zuwa na ce mata to,
har na wuce zan tati 'sai naji ya ce mata in da
canji nan wurinki bata sule biyu ta ce mishi eh
akwai, ta miko sule biyu nasa hannu biyu na
karba tare da yin godiya, na kama hanyar fita ina
jinta tana yi mishị karin bayani a kaina, har da
Innata.
Da yamma ban ki biyowa ta gidan ba ina
dawowa ta bani abinci na zauna ina ci, ta kalle ni
cikin natsuwa ta ce min kin ga ma Babanku dazu
sai yace min kullum in ki ka zo tafiya makaranta

128
in kin karya in ba ki sule biyu ki rinka cin abinci
a makaranta, na ce mata to na gode.
A wancan lokacin da nake magana akai sule
biyu kudi ne masu daraja saboda sule goma ne a
Naira guda daya, yayinda ita Nairar take daidai
da dalar Amurka.
Don haka sule biyu kudi ne tunda kuma ina
cin abinci in koshi a wurinta in zan tafi in na
dawo ma kuma za a samu in ci in koshin sai ya
zamo ko ta bani sule biyun ba na karba sai in ce
bar su kawai Umma, wata ran kuma in karbi sisi
wato rabin sule daya ko kuma in ce kwabo biyar,
ban sani ba ko ganin hakan da nake yi ne ya
sanya ita Umma fara yi min banki a wurinta.
To Hausawa suka ce wai yau da gobe bata bar
komai ba, ana tafe a haka sai ga shi har mun
gama aji uku mun kammala jarrabawa muna
cikin hutun da zamu shiga (SS1), ko kuma aji
hudu na Secondary a takaice dai na shiga Senior
Section.
Haka nan da ki da so da wahalar da komai da
lokacin girmana yazo sai na girma saboda
Hausawa sun ce wai in rana ta fito to tafin hannu
kuma bai kare ta.
A wannan lokacin na zama ba Asabe ba, hatta
Babah Lantanar na kere ta a tsayi, haka nan duk
da a hakan ma ban wuce a dake ni ba, amma dai

129

nayi matukar rage jin tsoronsu da nake yi tun ma
ba na Asabe ba wacce kuma dama ita ce tafi
kowa takura min ko dan maina Umma ta saya
min a cikin kudina sai ta dauke min ko ta kawo
wata kwalbar ta juye shi.
Ana cikin haka Mubarak ya dawo daga
hidimar kasar da ya tafi Ibadan, ni da shi ba ma
kula juna, ganin da nayi ya ganni bai nuna wata
alama ta zai kula ni ba, yasa nima nayi kamar
ban ganshi ba.
Sai dai hakan bai sa na daína shiga gidansu in
yi hidimomina da Umma ba, saboda na riga na
kudurawa raina babu abinda zai sa in sake dauke
kafa daga zuwa wurin Umma, matukar ina raye
a cikin hayyacina.
Don haka shiga gidan nake yi yana kallona
ina kallon babu mai cewa wani ci kanka ita kuma
Umman bata taba nuna ta gane abin da ke
faruwan ba, balle ta tàmbayi dalilin hakan zuba
mana ido kawai tayi.
A wannan lokacin zama tsakanina da Asabe
matukar baci, saboda muna iya wuni mu
kwana tare a daki daya babu wanda ya ce wa
wani ci kanka.
Muna cikin hakan ne kawai na dawo daga
wurin Yakumbo Halima na samu Asabe ta tsala

130

kwalliya cikin sabuwar atamfata da Umma ta
dinka min su kala hudu.
Cikin natsuwa na kalleta na ce Asabe wannan
ai tana cikin sababbin atamfofina da na karbo
daga wurin dinki." Wacce? Na ce wannan ta
jikinki tunda gama botin rigar nan da na sayo da
hannuna.
Eh ai na san taki ce aro na dauka ta zancen
nata, na ce To gaskiya ban yarda ba cire min ita
kawai tazuba min ido tana yi min wani irin kallo
baki yarda ba fa ki ka ce? Na ce eh ban yarda ba
ina ce tawa ce? Ba sai ki cire min ba kawai ni daa
kayana?
Ai, ke nan babu damar a ari kayanki ke ba
kya aron na mutane? Babah Lantana tasa ba ki
cikin maganar ban ji nauyinta ba na ce in na ari
na wani ya kwace kar ya bar min shi ni dai a cire
min nawa kawai.
To ba zan cire ba tunda abin naki iskanci ne
ana miki magana kina ba mutane amsa.
Na ce gaskiya sai kin cire ban yarda da aron
ba tunda ai ma ba ki tambayen ba in ban da na
ganta a jikinki kuma da ba za ki dawo min da ita
ba.
Me ki ke nufi da wadannan maganganun
naki? Abin da nake nufi ke nan ana diban kayana

131

ba da sanina ba ana salwantar min da nayi in na
yi tambaya a ce na kalawa wani sata.
Ko rannan ai nayi miki cigiyar doguwar
rigata ta shadda ki ka ce' rainin hankali ne ya na
tambaye ki ita shekaran jiya kuma sai muka yi
kacibis ni da kawarki Nuriya da rigar a jikinta da
na tambayeta in da ta same ta ta ce min canji ku
ka yi ke da ita ki ka bata wannan.
A fusace kwarai Asabe ta tambayen ke me ki
ke so ki ce min na yi miki sata ko kuwa me? Na
ce Oho ko ma a me ki ka fassara shi daidai ne,
tunda kin daukar min kayana na tambaye ki kin
ce ba ke ce ba ce nazo na gani a jikin kawarki da
ta ce ke ki ka bata yanzu kuma ga wata na gani a
jikinki kin dauka bada izinina ba kuma da kina
so kiyi musun ba tawan ba ce.
To ba ki da abin da zan .satar miki bari in
gaya miki, to sau nawa? Ta tambaye ta cikin
yanayin da ya kara fusatata.
Taja wani mummunan tsaki ta wuce wai zata
fita tayi tafiyarta, nayi maza na kama gefen zanin
da ke daure a jikin nata na rike ai babu in da za
ki da kayana a jikinki.
Riketan da nayi ne ya zama dalilin da ta juyo
cikin hanzari ta rufe ni da duka, nima nayi maza
na maida martani don haka dambe ya kaure a
tsakaninmu.

132

Kamar kullum yau ma Asabe ce mai galaba a
kaina a damben. Sanin da nayi babu mai raba mu
daga Sallau da ke zaune a gefe yana kallon
abinda ke faruwa har Babah Lantana da taci gaba
da harkokin aikinta tare da fadin, a to ai dama ke
ki ka barta ta raina ki, yasa da na ji zata azabtar
dani azabar da ta wuce ka'ida na same ta na
gantsara mata cizo da iyakacin karfina.
A gigice kwarai ta kurma ihu mai tsananin
firgitarwa nan take kuma ta sake ni.
Da gudu nayi nufin fita in bar gidan, caraf
Sallau yasa hannu ya rike ni, saboda umamin da
Babah Lantana ta ba shi na kar ya bar ni in fita.
Ina ganin yayi nasarar kama ni na soma
kurma ihu mai tsanani tare da kiran sunan Babah
Sumaye, ina rokon ta kawo min agaji, duk da
nasan ba zai yiwu ta shigo ba saboda wani rikici
da ya faru tsakaninta da Babah Lantana a kan
dukan da Asabe tayi min.
Maganar har takai Babana ya shaiga ciki ya
kuma nuna 6acin ranshi kan keta haddin
gidanshi da a ka yi a ka shigo har cikin gida a ka
yi fada da iyalinshi.
Yana fadin haka Baba Baidu ya ba shi hakuri
ya kuma yi mishi alkawarin Sumaye ba za ta
sake shiga gidanshi tayi wata magana ba.

133

Sumaye! A'a Tasallah, Babah Lantana ce mai
wannan maganar kafin ta koma fadin "Tafdijan!
A nonuwa ki ka cijeta? Ki rasa inda za ki cijeta
sai a nono don sharri da mugunta?
1o ai kuwa sai ta rama. Rike min ita tamau
Asabe ta rama wannan sharri da tayi mata, ta
sake yi wa Sallau bayanin.
Tashi ke kuma shashasha ji yanda ki ke bari
sai ka ce wacce a ka gutsurewa nonon gaba
daya, zo ki daidaici inda tayi miki ke ma kiyi
mata.
Asabe ta iso gaskiya ne har lokacin jikinta
yana rawa, alamar ba karamar wahala tasha ba.
Tun kafin ta dora bakinta a kan nonon nawa don
rama cizon da nayi matan na saki. fitsari a tsaye,
saboda tsananin tsoratar da nayi da abin da ke
shirin samun nawa.
Wayyo! Wayyo!! Abinda kawai nake iya fadi
kenan, yayin da zuciyata ke ta neman taimako
wurin Ubangiji.
Rike ta da kya inin rikon da ba za ta kubuce
mata ba, shi kuma yayi maza ya sake damke ni a
hannunshi irin rikon da a ke yi wa kazar kuku.
Sai kuma ta juyo tana kallona ai daga yau ba
za ki sake cizon wani ba a rayuwar...ba ta kai
Rarshen maganar tata ba sai ga Mubarak ya
shigo gidan a guje.

134
Kan ka ce meye wannan har ya kirbe Sallau
da wani irin gigitaccen naushin da ya kifar da shi
a kasa, nima na fada can gefe saboda
hantsalawar da nayi.
Shigowar da Mubarak yayi cikin gidanmu da
gudu yayi dalilin da mutane da yawa suma suka
shigo saboda sun dade suna jiwo ihun da a ke yi
daga cikin gidan.
Tankam gidan namu ya cika da Jama'a, sai
dai kuma cikar da aka yin bai hana Sallau shan
dukan tsiya a hannun Mubarak ba, saboda babu
wanda ya koma takan yin rabo.
Da gudu Babah Lantana ta suri tabarya tayi
kan Mubarak zata rafka mishi ita, samari suka yi
wuf suka café ta suna fadin.
"Haba Babah, haba Babah, da girmanki ki
bugawa mutum wannan a ka? Wannan ai ya
zama kisan kai ko kuma ta'addanci, ai rabo ne
yafi dacewa da ke.
Babah Lantana sai ihu take yi tana fadin an
shigo mata har gida ana so za a kashe mata da,
ana cikin haka sai ga Babana ya shigo ban san
wanda yaje ya gaya mishi ba.
Bakin ciki mai yawa ya bayyana a fuskarshi
saboda tsananin baccin da ke tare da shi duk ku
fita ku ba ni wuri. Yayi maganar cikin natsuwa
nan da nan kuma a ka yi ta fita.

135

Babah Lantana tana ganin haka ta soma rusa
kuka mai tsanani tana fadin "An keta mata
haddin cikin gidanta an keta mata haddin
aurenta, an shigo har cikin gida an ci mutuncin
iyalanta sakacin Babana yasa duk unguwar nan
babu mai jin shakkar shigowa cikin gidan shi
yaci mutuncin matarshi.
Duk wadannan kalaman da Babah Lantana ke
furtawa Babana yana jin ta bai ce mata kala ba,
bai kuma cewa kowa ci kanka ba, illa iyaka dai
da gari ya waye sai ya zartar da hukuncin da ya
ke ganin shi ne daidai a wurinshi.
Mu bi Maryam Abubakar cikin littati na biyu
mu sake shan wani labarin, kafin nan ina yi
muku fatan alheri.

Taku;
Hafsat C. Sodangi
Na gode
Tare suka fito da na (2)



136