
HALIN RAYUWA

2

NA

07035586299

HAJ.  HAFSAT C. SODANGI

(Mrs Yunus Abdullahi Dabai)

2



Hakkin Mallaka [m]
Hakkin Mallakar littafin na Haj. Hafsat C. Sodangi ne

GODIYA
Godiyata har kullum ga Allah take Subhanahu
ta'ala mai kowa mai komai, Makadaici, Mahalicci wanda a ke nufa da dukkan bukatu gwani mai hikima wanda yayi halittarsa bisa tsari na aure wato mace da namiji.
Tsira da aminci su kara tabbata ga cikamakin
Annabawa, shugaban Manzanni Annabin karshe
Muhammad (S.A.W) da alayensa da sahabbansa da
wadanda suka bi ma tafarkinsa na gaskiya har zuwa
ranar karshe, wato ranar rarrabewa tsakanin karya da
gaskiya (AIkiyama), Ubangiji yasa mu dace.
Har wayau ina mika godiyata ta musamman ga
daukacin makaranta littattafaee cikin kasa da waje,
Ubangiji ya saka da alheri ya kuma kara karfafa
zumuncin da ke tsakaninmu.

Na gode, Haj. Hafsat C. Sodangi
6/7/1434

2


GODIYA

Godiya mai dumbin yawa gare ki.
Rabi'atu Faruk Jauro
(Ministry of Commerce and Industry Yola,
Adamawa State)

Da
Zainab Sunusi Kofar Gabas Danbatta
Zainab Abarshi Yawuri

GAISUWA
Gaisuwar littafin naka ne Muh'd. Kabir Sodangi
(A.T.B.U BAUCH)

3

LITTATTAFAN SODANGI:
Uwar Miji
Naga Ta Kaina
Rabon Kwado...
Cikar AIkawari
Wayyo Duniya
Yi wa Wani...
Abu Naka...
Mata Ma su Duniya
Nufin Allah
Kifi Na Ganinka..
Daga Kin Gaskiya..
Da Kamar Wuya..
Mai Uwa.
Duk Daya..
Mata Da Kicin Dinsu
Wacece Ni?
Wata Fuskar..
Mijin Ta ce
Garin Banza...
Ga ni Gare ka
Biyan Bukatar Rai
Shamaki
Hattara
Mata Masu Duniya
Kyautata
Ayi Dai Mu Gani.
Tabbataccen Al'amari

4

HALIN RAYUWA 2
Washegari da safe gaba daya mutanen gidan
kowa a cikin natsuwarsbi yake, in ban da
Babah Lantana da ke ta faman zirga-zirga
tana fadin maganganu kamar yanda dama al' adarta
take in har wani abu ya 6ata mata rai.
Haka kawai a cizan mun yarinya sannan wani
Rato ya shigo har cikin gida ya dakar min yaro, to
wane irin rashin yanci ne wannan? Ai kayi
hukuncin da za ka yikawai in gani. Lalle ne kuma
kayi hukunci me tsanani don in ba haka ba kam...
Sai tayi kwafa tare da fadin "Hanya ratatata nuna
alamar abinda zai farun ba karamin al'amari ba ne.
Koda Babah Lantana bata furta irin wadannan
kalaman ba zan kasance ne a cikin natsuwata sosai
don na saba jinta tana bada umarnin a rama cizo ko
da kuwa bayan shekara guda ne, to balle ni da nayi
cizo jiya, cizon kuma ya haifar da sakamako mai
tsanani don daga Asabe har SaHau babu wanda bai
samu kanshi cikin wani hali ba matsananci.
Asabe dai tana kwance tana fama da matsanancin
zazzabi, Sallau kuwa bai iya rufa bakinshi ya daina
kurma ihun da yake kurmawa ba, sai da aka kira
Mallam Bahago yazo ya gyara mishi targaden da aka
yi mishia kafada.
Don haka sanin a nayi Babana yana cikin gidan
nan dai shi ne abinda ya zaunar dani a cikinsh da

5

kuma ganin Asabe a kwance tana fama da kanta
nasan a haka ba za ta ce zata rarume ni don ta rama
cizon da nayi matan ba, amma duk da haka ina ganin
Babana ya dauki kwandon tumatirinshi da nufin fita.
Nima zan yunkura in bar musu gidan don ba zai
viFu in 2auna tare da su ba tunda nasan zama da su
din ba zai haifar min da da mai ido ba.
Ina cikin wannai tunanin ne na bango Babana
tsaye a tsakar gida rike da kwandon tumatirinshi a
hannu alamar zai fita kenan nayi maza na jawo
gyalena kusa da ni, don yana fita in bi bayanshi sai
kawai naji ya ce ing Yaacuwuna take?
Nayi maza na ce Gani nan Baba, na fadi daidai
lokacin da na tsuguna a gebanshi, karki sake li fita
daga gidan nan. Gabana yayi mummunan faduwa,
"Kin ji na gaya miki ko ba kiji ba?" cikin sanyin jiki
na ce mishi naji Baba.
Na mike tsaye jikina a sanyaye na koma dakin na
Zuna na jawo littafina ns karatu ina dubawa sai dai
gaba daya hankalina ba a kan shi ya ke ba.
"Kai Sallau!" Sallau ya yunkura ya fito gani
Baba, shirya ka bar min gida ka koma inda dama ka
ke, tunda ka zo kana yi min fada a gida shima
wancan din na aika a gayawa Babanshi ya gaya
mishi kar ya sake shigo min cikin gidana."
gama fadin hakan yasa kai ya wuce zai tafi.
6

Babah Lantana ta bishi da kallo irin na takaici
tare da fadin "A hau, ahau wannan shi ne hukuncin
naka? Taja wani mummunan tsaki ta juya taga
Sallau da ke tafiya da kyar yana rike da ledar
kayanshi a hannu zai bar gidan don cika umarnin da
maigidan ya ba shi.
Sai kawai naji ta daka mishi tsawa "Ina za ka da
wannan jikin naka? Maza maida ledar nan kayi
kwanciyarka ka huta, ai ko za ka bar gidan nan sai
bayan kun rama abinda a ka yi muku tukuna.
Cikina ya badasautin kulululuu! Don nasan me
maganar tata ta ke nufi
Sallau ya koma daki yayi kwanciyarshi yayinda
lia ma ta koma kan hidimominta da maganganun da
take ta yi.
Ana cikin haka ne naji wata irin murya tayi
sallama a bakin kofar shigowa tsakar gidanmu.
Muryar ta mata amma abin mamakın shi ne da sunan
maza naji Babah Lantana ta kira bakuwar.
"Nalami ne kuma har cikin gida ba za ka tsaya
daga waje ka ce ayi maka iso ba? yayi 'yar shewa
tare da 'yar dariya kafin ya ce "In ba kiyi min haka
ba ai ba ai ba ki cika 'yar halak ba, ai ba zan ce kin
amsa sunanki na Butulu' ba ko ba sunan da dama
yan gidanku suke kiranki ke nan ba? Butulu ai
dama kazo ne har gidan mijina ka ci mutuncina?
7

Yayi maza ya ce "A'a ko kadan ai darajar aure
ya shige haka komai iya shegenka in har ka samu ka
shiga karkashin inuwarshi to ka zama mai mutunci
sai a mutuntaka saboda darajar shi, don haka ba zan
ci mutuncinki a gidan mijinki ba.
To tunda ka fadi haka da bakinka muje daga
waje, ya ce a'a nan kuma daya a nan din nan zaan
zauna bau ce zan shiga dakinki ba balle kiyi tunanin
zan hau kan gadonki in kina tsoron kar mijinki ya
shigo ya ganin ne babu komai yana shigowa sai in
gyara zama in maida kaina kanin Babanki in kuma
ki ka ce za kiyi min iya shege to kema kin san ni
babanki ne a nan ma.
Ina iya zuwa har wurin 7aman nasu in yi koma1,
ai ta can na biyo an nuna min shi,don haka dauko
tabarma kawai ki shimfida min."
Ta kawo tabarmar tana shimiidawa yayinda ni
kuma zuciyata ke ta faman kai-kawo a tambayata
wane irin mutum ne wannan? Na yunkura na matsa
na kebe ta matsin kyauren dakin namu mutum har
mutum yasha babbar riga har da hula zanna sai dai
kalamanshi.
"Ashe har mazaunai ne da ke haka? yayi
tambayar daidai ya kaiwa mazaunan nata duka
gabana ya sake faduwa, tayi maza ta kars daure
fuska kafin Nalami ba ka da mutunci ya gyad zama

8
kan tabarmar ya ce, Eh komai ma kina iya gaya min
ni na zo. Ta ce to ka tafi mana ko ni na kira ka?
Ya kalleta a'a ba ke ba ce ai kin samu wurin
zama sai cin mutuncin Jama'a ki ke yi ja' ira kawai
mara tuna baya, kai bebi baki da tuna alheri.
"Dakata ka ji Nalami, na daina amsa wannan
sunan duk wani abu makaman cin wannan da ka sani
na daina shi, mijina mai mutunci ne. "
Yayi maza ya ce "Gaskiya kam gaskiya kam ai
na ganshi ruan Malamai ne da shi inda tambayar
take dai na yanda aka yi ya iya zama da ke ne."
Ta zuba mishi ido cikin takaici ai ba za ka bari
muyi magana ta gaskiya ba ke nan? Ya tsura mata
nashi idanuwan da suka fi kama da gauta saboda
kaduwarsu kafin ya ce ai ba ki da ita ne, gaskiyar
balle ayi maganarta da ke. Ta gyada kai tare da
fadin to shi ke nan naji me ya kawo ka?
A haka zan fara magana ina zuba tun ban ci
komai ba? Ai sai ki kawo min da na shar kajin da a
ka bani labarin kullum a ka zo' gidanki sai an ci.
Yana cin naman da ta kawo mishi yana magana
zuwa nayi in dangwali arzikinki tunda kin shigo
cikin inuwarshi don kuwa nima babu irin taimakon
da ban yi miki ba, sanda su sarka suke wulakantaki,
ko sanda ki ka haifiyaran nan..."
Tayi maza ta katse shi "Ba fa tarihi ka zo karanta
min ba, arziki ka ce ka zo ci." Yayi maza ya ce, "Eh

9
haka na ce, to kai duk abinda ka ke da shi bai ishe ka
ba sai ka zo wurina ni da nake zaune a dakina ko
sana' a bana yi?
To ai ku ne masu rufin asirin amma na wajen
nan menene ne a cikin abin? Kin san fa shari'ar nan
da a ke ta kafawa ta karya darajar al'amuran namu
kana
gaba daya ke dai ayi shiru kawai tunda kana
Musulmi ba zai yiwu ka buda baki ka ce ba ka ji
dadin abin ba.
Ta mike ta shiga dakinta ta fito ta mika mishi to
ungo rike wannan ko sigari ka sha, lokacin ne na
tuna farkon zuwan Babah Lantana na gidanmu har
sigari sha take ji amma yanzu kam ta daina don na
ma manta in ban da yanzu da naji ta ambata da
bakinta.
Maimakon ya karba yayi godiya kamar yanda
al'adar wanda a ka yi wa kyauta take sai kawai naga
ya harari abinda ta ba shin ya ce kyautar matsiyata
za ki yi min? ko da na ce miki ba ni da harka ai kin
san nafi Rarfin irin wannan kyautar don kin san kont
waye?
To in tsaya daga waje mana in yi bara ki bai wa
yara su kawo min sadaka, ai a sauwake abinda za ki
bani in bar gidannan bakina alaikum jaka guda ne.
Da sauri ta ce mishi a'a buhu guda ba jaka guda
ba gaka guda lafiya ce da za ka ce in baka ita ina na
ganta? Kai barawo ne? A'a to sai in gyara zama ai

10
sai kin samu, to sai in gyara zama ai sai kin samu to
ma me za ki kira ni kuma oho ni dai kin san ba Delu
ba ce da ta taimake ki ta rinka yi mii zirga-zirgar
gidajen Malamai da 'yantsubbu bayan irin wahalar
da tai tayi miki da 'ya'yanki
Sai da ki ka samu kan miji ki ka mallake shi taf
ya zama bai da katabus sai naki sannan ki ka yi mata
irin tukuicin da ki ka saba yi wa wadanda suka saba
taimakonki wanda yayi dalilin da suka rada miki
sunanki na ainihi 'Butulu' ki ka koreta ki ka ce kar
ta sake zuwa miki gidą don ba ki yarda da, ita ba."
"Ita taje ta turo ka ke nan? " kan ya bata amsa sai
naji yaro yana magana a tsakar gida wai Maryan
ana kiranta a waje."
Da sauri Nalami ya kalli Babah Lantana cikin
yanayin rage murya dama ba mu biyu ba ne a gidan
shi ne ba ki gaya min mun yi maganar a hankali ba?
Ba ki kyaufa ba Lantäna, ai wata kusar tafi wata.
Ai in da ná sani ba zan yi îrin wadannan kalaman
wani ya ji ba, na fito zan wuce in je'kiran da a ke yi
min ban sani ba ko zaman Nalamin ne ya hanata
tuna min da dokar da Babana ya. kafa mini ko kuma
don taga ita ma bata bi dokar ba ne oho, tunda nasan
tafi kowa jin an ce ana kirana a waje.
Ina fitowa muka hada ido da Nalami barin komai
yayi ya shiga bina da kallo, wani irin kallo da yafi

11
kama da na kidima, uh' uh uhhh, wacece wannan
Lantana?
Tambayar da naji shi yana yi mata kenan yayin
da ni kuma na shige cikin zaure na bar su a nan ban
jiwo amsar da ta ba shi ba' lna daga cikin zaure na
hango Mubarak a tsaye daga waje yayi kwalliya
sosai.
Karo na farko da ya taka yazo kofar gidanmu
tunda ya dawo daga Ibadan, sai ko jiya wannan
kuwa naji an ce wai Babah Sumaye ce da taji ihun
da nake yi ta aiki Almajirinta da gudu yaje ya gaya
mishi abinda ke faruwa.
Daga cikin zauren naja na tsaya ban ce mishi
komai ba, shi ya matso bakin kofar zauren ya tsaya
kina da wata matsala ne? yayi tambayar yana
kallona, na girgiza kai a hankali nuna alamar babu.
Ya miko min ledar da ke hannunshi cikin zauren
na mika nawa bhannun na karba ya juya ya tafi ba
tare da na ce mishi komai ba.
Na koma baya ta cikin lungun zauren saboda jin
ledar da nauyi ga kuma sai da na nemi wuri mai dan
kyau sannan na zauna na fito da abinda ke ciki,
gasasshiyar kaza ce katuwa tayi matukar gasuwa
gashin injin ga yaji a wata takardar ga kuma ruwan
lemo na kwali mai sanyi.
Lokacin ne na kara tuna har a wannan lokacin da
agogo ya kai kan sha biyu da rabi ban sa komai a

12

bakina ba, da bai zo ya kawo min wannan kazar ba
kuma to da ban san lokacin da zan samu abinda zan
ci ba, ko a haka kuma Babana yake ganin zan iya
tsare dokar da ya kafa min ta kar in tafi ko'ina? Oho!
Ci nayi sai da naga na koshi sannan na dora
ruwan lemon nan a kai sannan na mike na dauki
saura na nade na adana shi a cikin gyalena, na shiga
cikin gida har lokacin Babah Lantana magana take yi
da bakon nata, sai dai a yanzu maganar tasu ta dan
sauya da alamar sun dan samu daidaituwa.
Yana ganina ya saki wani lallausan murmushi
har hakoran Makkanshi suka fito guda biyu, kuma
jajaye yana ganin mun hada ido da shi yayi maża ya
sakar min signal da idanuwanshi. Nima nayi maza
na galla mishi wata irin matsiyaciyar harara na wuce
na shiga dakina.
Wasu sabbin kwanukan abincin na gani wurin
Asabe da alamun fitan da nayi ya kara bada damar
da aka sake kawo mata wani abin.
"Yanzu dai kin gani Hajiýa bani kawai abinda ki
ka ga za ki ba ni tunda ga bayanin da ki ka yi min na
halin da kike ciki in an kwana biyu ai zan dawo."
Da sauri ta ce, "A'a-a'a ni kar ka dawo min gida
in ba so ka ke ka kara min wata matsalar ba."
"A aha, ai ke halinki ke nan ki ka sani ko zuwan
nawa na alheri ne? To ta ina zuwanka zai zame
min alheri ni kuwa?" ya yi murmushi "Uhum, Babah

13

Lantana kenan, ai na daina kiran sunan naki gatsau
sai na sakaya miki shi da Baba ko kuma Hajiya. Ai
kin san shi sunan Hajiya ma mai niyya yake nufi."
"Kai dai karbi amma ni kar ka dawo min gida."
Ya karba yana kirgawa, ai tunda na ce zan dawo zan
dawo din ne kiyi fatan kawai dawowan nawa ya
zame miki alheri." Ya tashi ya tafi.
Ina zaune a gida Babana dokarshi a kaina ni
kadai take aiki, Babah Lantana da 'ya'yanta babu
abinda ya shafe su da ya dawo yazo ya samu Sallau
a gidan ma bai ce mishi kala ba, sannan da zai kafa
min dokar daina fita daga gidan sai ya manta bai
sanya ta bani abinda zan ci dole ba.
Duk da haka na bi umarnin da ya banin na in
daina fita saboda magnar da Yaya Dijah take yawan
gaya min in bi duk wani abinda zai sanya ni komai
wuyarshi, kar in ki yi mishi yayya a kai kar kuma in
lura da cewar wasa ba su yi mishi ba ni ce ya zama
wajibi a kaina in bishi ba su ba.
Ina zaune a haka cikin wani irin matsanancin hali
in ba Mubarak ne ya kawo min abinda zan ci ba
babu mai bani a hakan kuma ga barazana gami da
wulakanci da neman tsokana
Kowane lokaci a cikin maganar ake haka kawai
sai ka ci Babah Lantana ta ce ah cizo? Ai sai kin
rama a natse za ki rama kara warkewa dai kawai
karfinki ya kara dawowa jikinki."

14

Ina kallo Asabe take fitowa daga wanka ta shafa
maina tayi kwalliya da kayan kwalliyata in ta gama
ta jawo akwatin kayana ta zabi wanda yayi mata ta
daura,  bana cewa komai saboda ina tsoron kar
maganar da zan yin ya zama sanadin da zamu yi
fadan da zata rama cizon.
Sannan in ta gama abinda take yin sai ta mike ta
bar komai a hakanshi sai na gyara wanda ni shi ne
ma yafi bata min rai.
Rannan da hantsi Mubarak yazo muna tsaye
muna magana sai ga Sallau yazo ya wuce mu yana
taku dai-dai, ya bishi da kallo kafin ya dawo da
kallon nashi gare ni wannan ya bai tafi ba ne? na ce
mishi ch, ya dan yi shiru jimawa kadan ya ce uhun,
wato shi Baba ke kadai yake iya hukuntawa?
Ban ce mishi komai ba sai ya sake kallona "Ba
suyi miki wani abu ba ko? Har na ce mishi Eh, sai
kuma naga to in ban gaya mishi ba wa zan gayawa?
Don haka na kwashe bayanin komai nayi mishi, ya
ce To babu laifi."
Hirarmu muke yi sosai ina daga cikin zaure yana
waje sai ga Asabe tazo zata shiga cikin gida, cikin
dace zanina ne a jikinta kuma shi ya saya min shi,
wani lalataccen kallo tayi mishi ta wuce da nufin
shiga gida, ba karamar kiyayya Asabe ke yi wa
Mubarak ba.

15
Duk sanda ta bude baki zata yi magana akanshi
munanan kalamai take yi. Ina wuni Asabe? A lalace
ta ce mishi lafiya, dan saurare ni mana minti bivu
Ta waiwayo tana yi mishi kallo na sama da kasa.
lafiya? Ta ce, bani da lokaci.
Ya ce To je ki zan aiko agogo yazo ya gaya miki
ama kafin ki ji sakon daga wurinshi kina shiga gida
ki cire wannan zanin da ke jikinki ki wanke shi ki
goge shi ki maida shi inda ki ka same shi ki ajiye. Ta
ce ai ka san don ku kadai Bature yayi iinshi, bai
tanka mata ba sai kawai ya kira wani yaro mai
kimanin shekaru sha biyar da ke can gefe.
Zo nan Isiyaku, maza haura can saman layi ko
bayan layi kaje ka kira min agogo ka ce mishi ina
nan na jiranshi yazo yanzu.
Hankalina yayi matukat daurewa saboda ganin
yanda jikin Asabe yayi matukar yin sanyi da jin an
tura a kira agogo. Me ke tsakaninta da agogo? Kuma
wancne ma agogo? Wadannan sune tambayoyin da
suka tsaya a raina.
Ga ni! Ta fadi tana mai kallonshi cikin natsuwa
ya buda baki ya ce mata, in kin shiga ki gayawa
Mamanku saboda nasan uwa ta gar tana karbar
shawara wurin danta in dai tasan shi din mai hankali
ne.
Ki bata shawarar kar ta sake saki ke ko wani ku
bugi Maryamu, kai ko da ita kanta ne kar ta sake?

16

Ku barta ta zauna lafiya a gidan ubanta don ta samu
tayi ta bin dokokin da yake saka mata."
A lalace ta kalle shi ta ce, in ba haka ba fa? Bai
kau da ido daga gare ta ba ya ce in ba haka ba ranku
ne zai fi na kowa baci, don ke da ni zan shiga cikin
lamurranki ba kadan ba, kin san babu abinda ban
sani ba a kanki zan sa a gayawa Agogo labarin
Dangana kin kuma san abinda hakan ke nufi.
Zan sa shi Agogon-ya kula min da lamarin gaba
daya, ina yi muku wannan kashedin ne saboda
kiyaye hakkin makwabtaka tunda akwai iyayenmu a
tsakani, in kuma ba ki ji ba to kuje kuyi.
Ke Maryam kar ki tsokani kowa a cikin su,
amma mugun kallo idan suka yi miki ki gaya min,
na ce to. 
Ya kau da kai daga garcta alamar maganar ta
kare ta gane hakan don kanta ta wuce ta shiga gida
ba a dauki lokaci mai tsawo bayan nan ba nima na
shiga cikin gidan.
Daga shigan da nayi na gane akwai wani canji a
tare da Asabe don ban samu kayana a jikinta ba,
Babah Lantana ce dai na same ta tana huci tana
fadin, Aikin banza aikin wofi, ni kam ai rashin jini
rashin tsagawa.
Abinda zai hana ni dukan mutum bai tabo ni ba
ne kawai, amma duka ai har da na tsiya zan yi mata

17

ko ma don in ga abinda za ayi min, sai nayi na wuce
daki na barta tana maganganunta.
Asabe dai na gane ta dan ji abinda Mubarak ya
gaya mata, ana cikin haka sai ga Sallau ya shigo
gidan
"Mama ina so muyi magana da ke." Ta bar
abinda take yi ta tsaya tana kallonshi, yayinda shima
yaja ya tsaya Kerere a gabanta suna kallon juna,
"Menene ya faru? tayi mishi tambayar tare da
sauraron abinda zai gaya mata.
"Wannan yarinyar ce nake so in ce miki ki fita
hanyarta, ki bar kowa ya zauna lafiya, abinda kawai
zan gaya miki ke nan." Da sauri ta tambaye shi,
"Wacce yarinyar?" "Mero." Ya fadi sunan cikin
wani yanayi.
Kan ya gama karasa sunan ya ji saukar mari a
gefen fuskarshi tau! Da iyakacin karfinta tayi mishi
marin, a kan wannan shegiyar yarinyar ka ke yi min
wannan maganar, in ce ko dan tumurmusan da yayi
maka ne yasa ka tsorata da shi haka har yake aiko ka
da irin wadannan maganganun ka gaya min?
To na rantse sai nayi mata duka har cizon da ta yi
wa Asabe sai na sata ta rama ko in rama mata da
kaina, aikin banza aikin wofi, barazanar banza da
wofi. Ni za a kawowa iya shege?

18

Ni fa nan da ka ke ganina ni ba matsoraciya ba
ce, bana tsoron kowa duk iya shegen mutumn
kallonshi kawai nake yi, yauwa!
Ya'yan Babah Lantana sun dan shiga
natsuwarsu kadan saboda ta ki yarda suyi aiki sosai
da kashedin da aka yi musu wanda ya tsorata su,
amma duk da haka Asabe ta fita hanyar kayana ta
kuma kiyaye yi mun wulakanci. na kai tsaye. Illa
iyaka dai ba ma magana da juna.
Ina zaune a cikin gidan babu mai magana da ni in
ba Mubarak ne yazo ya kira ni ba, shi kanshi Baban
nawa gaisuwa ce kawai take hada ni da shi, amnma
bayan nan babu wani abu.
Tsananin kewa da kunci suka tarar min cikin
zuciyata, na gane babu abinda yafi mu'amalla
tsakanin mutum da mutum dadi, wanda ya rasa
abokin mu'amallah kuma to ba karamar wahala ce ta
same shi ba.
Ana cikin wannan haki na kamu da wani irin
matsanancin rashin lafiya, zazzabi mai zafi gami da
mura ga matsanancin ciwon ciki saboda lokacin
al'adata ya gabato, babu wani taimako da nake samu
daga gidan, sai dai in Babah Lantana taga ina
rarumen abinda za ayi ko zan ci, saboda yunwar da
ke yawan damuna, sai ta rinka fadin ba dai kin ce da
ni za ki yi ba? Ai mun sa kafar wando daya ke nan
ni da ke, naga wanda zai fara zare kafarshi.

19


Mubarak yazo duba ni da yamma yana daga waje
ina cikin zaure, yanzu ke kin rinka zama da ciwo ke
nan? An ce ki fito a kai ki asibiti kin ki, shi Baban
ba ya ganin irin ramar da ki ka yi ne ya bar ki a
haka?
Ban ce mishi komai ba na juya na shiga gida ina
rike da ledar sayayyar da yazo min da ita. Ina shiga
daki na zauna na bude ledar na jawo robar nono zan
sha don kuwa nasan barin da jikina ke yi bana ciwo
ba ne har da na yunwar da nake ji.
na gama shan nonon na dawo-dashi gaba daya ta
hanyar yin amai mai wani irin yawa da wari, ga shi
yayi wani irin kala.
Amai a -daki? Asabe tayi tambayar cikin wani
yanayi na nuna tsananin kyama, to na rantse sai dai
ki kwashe ke da kanki, don ni bana taba amai.
Ina kwance ina jin ta ko daga ido in kalleta ban
yi ba, cikin zuciyata dai fadi nake yi dadin abin ma a
kan kayana nayi.
Babah Lantana tana jin Asabe tana ambaton
sunan amai ta rugo a guje, amai? A nan gidan yau'?
Uhum, abinda na gudanwa Mallam ke nan abinda na
gudanwa Mallam ke nan, abin da na gudanwa
Mallam ke nan, bai gudunwa kan shi ba to tunda bai
gudanwa kan shi ba kuwa ga shi nan ya same shi.
Ni kuwa babu wanda zai zauna ya renan min
cikin shege a gidan nan yauwa, don mu abin kunya

20

gudun shi muke yi saboda ba mu gaje shi ba, su dai
ina jin suna da gadonshi shi yasa nake tayi mishi
kashedi bai ji ba.
Sannan al' amarin Mallam ma ai in ka duba akwai
matsala, mutumin da bai da dangi Mallam fa ko
sunan garinsu bai kira balle ya ambaci wani dan uwa
nashi, wa ya san abin da yayi ya bar gidan?
Duk da tsananin ciwon da ke damuna sai da na
zubawa Babah Lantana ido ina kallonta.
Ta ce, Eh kalle ni da kyau ko. karya nayi muku?
Ana barin gida haka kawai ne?. ai yawanci abin
kunya a ke yi a tafi in kin ga dama ki gaya mishi
kema kin san a tafin hannuna yake.
Ta muno min cikin tafin hannun nata, ta juya tana
tafiya tana gayawa Asabe tafi can wajen tumatirinshi
ki kira min shi yazo ya gani da idonshi kar ya ce
karya nayi mishi, daganan kuma sai ya kwashe
donni da hannuna ba zan kwashe aman cikin shege
ba.
Ina kwance ina jin shigowar Babana da irin
maganar da Babah Lantana ta tare shi da ita, ai babu
abinda ban gaya maka ba kan ciwon da yarinyar nan
ke yi ba haka kawai ba ne, ciwo kwana da kwanaki
kuma mai zafi haka ai kowa ma yasan menene sai
dai a yi shiru.
Da sauri Babana ya fadi cikin dakin jikinshi sai
rawa yake yi, me ya same ki Yacuuwuna? Me ya

21

same ta ko me ya same ta kai nan sai an gaya maka
abinda ya same ta?
Yasa hannu ya daga ni a'a har da amai ki ka yi?
Yasa hannu ya nade ya fitar ya dawo, Babah
Lantana tana fadin ai gara kaga aman da idonka, kar
ka ce ko sharri a ka yi mata.
Tashi muje in kai ki asibiti, yasa hannu ya daga
ni yana rungume da ni a jikinshi muka fito daga
dakin za ka kaita a cire ne? ai binka zan yi don ba za
ku ce ku dawo kayi min karya ba tunda dai wannan
ciwon nata ai kowa ya ganta yasan ciki ne da ita.
Ina jin irin lkaduwar da jikin Babana yayi sanda
Babah Lantana ta ambata.mishi cikin nan ya dan ja
ya tsaya na yan dakiku bai motsa ba, kafin ya ci
gaba da tafiya. 
A asibiti a gaban Babah Lantana da Babang
Likita ya gama duba ni ya gaya musu cewar
maleriya da yunwa ne suka kama ni. A ka sanya min
ruwa saboda ramar da nayi tayi yawa, a ka hada min
da magunguna a ka sallame mu,
Likita yana dada jaddadawa Babana lalle ne a
kula da abincina don na rasa nauyi mai yawa a tare
da ni.
A gida ina jin Asabe tana tambayar Babah
Lantana me Likitan ya ce? Ta tabe baki ta cc bai kai
ta wurin wani asibiti na gaske ba, can wurin wani

22

dan iska ya kaita da bai ma iya aikin nashi ba, wai
ciwon sauro ne da yunwa. Har yana wahi daura mata
ledan ruwa in ma hada baki suka yi ya boye ai shi
ciki dan duma ne muna nan sai ki ga ya fito mun gan
shi da idonmu.
Washegari Babana ya kawo min 'yan abubuwan
ciye-ciye da yake ganin za su taimake ni. a gabanshi
Babah Lantana ta rabe komai ta bani.abinda take
ganin shine daidai a wurinta, tana yi kuma tana fadin
"In dai cizon sauro ne lalurarta to wanene mai lafiya
ne a cikin gidan nan ba gara ita ba ma tana fita ta sha
sharholiyarta a waje, mu kam ai kullum muna ciki
muna tare da saurayen.
Inda na samu kulawa ta sosai-sosai daga wurin
Umma ne da danta sai ko Yaya Dijah da mijinta,
kusan kullum sai tayi min aike, kusan kullum din
kuma zata ce wa dan aiken ya gaya min in naji sauki
in zo tana son ganina in ce mashi to.
Na soma jin sauki ke nan Mubarak ya zo yayi
min sallama kan za su tafi Umra shi da Babanshi,
nayi addu'ar Ubangiji ya dawo da su lafiya,; ya kuma
sa suyi aiki karbab6e. Ya ce, To amin.
Ban yi miki sayayya ba saboda sanin yanda gidan
naku yake da nayi don haka ungo wannan ki rike a
wurinki ki adana kar ki bari su gani, balle su kwashe
miki duk abinda ki ke so ki saya kar ki yarda ki
zauna Cikin damuwa.

23

Na gayawa Isiyaku kullum da safe yazo yaje
miki aika ko wankinki ne ya taru ki ba shi zai yi
miki, na ce mishi to. Lokaci mai tsawo ya dauka
yana yi min kalamai na bada hakuri kan tafiyar da
zai yi a cikin dani din ko wadatacciyar lafiya ba ni
da itana ce mishi a'a babu komai.
Na dawo daki na kirga kudin da ya banin Naira
dari ne cif wato fan hamsin ke nan, a wancan
lokacin kuwa mafi yawancin sadakin yanmatan
unguwarmu da a ke aurarwa ma bai wuce tan goma
wato Naira ashirin, in yayi yawa a karbi arba'in ko
hamsin da kyar kwarai za ka ji an bada sadaki fan
hamsin Naira dari ke nan.
Mamaki ya kama ni, na in da Mubarak ya samu
irin wadannan kudin ya kuma iya bani su, ganin
kimar kudin da yawansu ya sanya ni tunanin in
kaiwa Babana su sai naga to ai in na kai mishi ma
wurin Babah Lantana zai dawo da su.
To ko in kaiwa Umma ta ajiye min? nayi maza
na canza saboda tunanin anya ya gaya mata zai ba ni
irin wadannan kudin? In bai gaya mata ba ke nan na
hada su, don haka na mike da sauri na fita na bar
gidan ba tare da na gayawa kowa ba.
Na tafi na kaiwa Yaya Dijah kudin da sauri na
dawo nazo na boye Naira goman da ta bani ta ce in
rike a wurina, saboda bukatuna.
24
Kamar yanda Mubarak ya gaya min cewar
Isiyaku zai rinka zuwa min aika hakan a ka yi, da
sassafe ya shigo ya gaida Babah Lantana kafin ya zo
in da nake na dauko kudi na bashi, na gaya mishi
abubuwan da zai kawo min yaje ya kawo ya karbi
wankina ya fita da su.
Ba a wani dade sosai ba sai gashi ya kawo min
su a goge, dadin hakan yasa na mike'da nufin in je
in yi wanka don in kara jin dadin jikina.
Naje kicin da nufin in sanya ruwan da zan yi
wankan da shi a risho don ya dan kore sanyinshi
tunda ba gama wartsakewa nayi ba. Babah Lantana
tayi maza ta ce min kar ki shigar min wurin nan ba
ki da komai a ciki in dai ba tsamar min naman miya
za ki yiba.
Na dawo da baya nasa hannu na dauki bokitin
robar da ake wanka da shi, nufina in tari ruwa a
bakin famfo in je in yi wankan a haka, nan ma ta ce
a jiye min bokitin nan tunda ba uwarki ce ta saya
min shi ba.
Na maida shi na ajiye na wuce naje na dauko
wani bokitin karfe da ke can gefe na tara shi ina
duban ruwan ta bar abinda take yi ta mike ta tsaya
tana kallona wai ba nace kar ki taba min wani abina
ba ne ko kina nemana ne da magana'?
A hankali cikin natsuwa nace mata wannan ai ba
naki ba ne kin ga ni? Bokitin Innarmu ne, abinda

25

kawai na fada kenan ta takarkare ta wanke ni da
marin da nayi matukar kaduwa.
Ba na ce ki daina ambaon min sunan shegiyar
matar nan a cikin gidan nan a? ban san lokacin da
na buda baki na ce wa Babah Lantana "Gaskiya
Innarmu ba shegiya ba ce. Sai kawai ta rufe ni da
duka.
"Ai dama na gane talke-takenki nema ki ke ki fara
zahina kiri-kiri, bayan na bayan idon da kike yi ana
gaya min ba ki kuma isa ba don ni nan ko uwar taku
ma da tana nan din ba za ta buda baki ta zage ni in
kyale ta ba, to balle ke banza a banza.
Duka iin wanda Babah Lantana tayi min bai
kwatantuwa don kuwa yi tayi sai da ta gaji ta bari
don kanta, babu wanda ya shigo gidan don kawo
min agaji, duk da irin ihun da nayi ta kurmawa.
Asabe ma tana daki a zaune ba ta ce mata komai ba.
Ina zaunc a tsakar gida bayan matsanancin dukan
da Babah Lantana tayi min ban sake komawa dakin
ba saboda abinda nake tsoro wana ke kara sa ni
zaman nakin ya faru, don haka ina zaune ne kawai a
tsakar gidan amma ban iya daina kuka ba.
Ita kuwa Babah Lantana tana ta kai-kawonta tare
da fadin "Haba an ce miki ni ina tsoron wani ne? Ni
fa da ki ke ganina bana tsoron kowa ina kyaleki ne
kawai kina iskancin ina kallonki, amma ba don tsoro
ba.

26
Yi ta zama a nan har uban naki ya dawo yazo ya
same ki in ji abinda zai ce, ina ce zaman da ki ke yi a
wurin ke nan, in kuma shi wancan dan iskan ne ina
nan ina zaman jüran dawowarshi in ga abin da zai yi
ko ni ma zai zo ya kirba min naushin ne?"
Sallau yana shigowa gida ya ganni a zaune yayi
turus ya zuba min ido yana kallona, cikin tsananin
kaduwa ya juya inda Babah Lantana ke zaune tana
sakucen naman da taci da tsinken zaburin shara.
"Dukanta ki ka yi Babah, me tayí miki? Ba ta ma
fa gama warkewa ba sannan in za ki buge ta ma
Babah wannan wane irin duka ne?
Da sauri Babah Lantana ta mike ta kifa mishi
mari mai tsananin karfi ta sake kifa mishi wani.
marin har sau uku da ya tsaya wata kila da abin yafi
haka.
Juyawa yayi ya fita, ya barta tana fadin, sakarai
matsoraci, shashasha kai kam in ba sa'a nayi
rakiya kayi wa maza zuwa duniya don duk wata
harkarka ta tsoro ce, na bugeta wanda duk ke da abin
yi yazo yayi ina nan ina zaman jiranshi, aikin banza
aikin wofi, ni za a kawowa iya shege?
Ina zaune a daki cikin matsanacin hali don wani
zazzabin ne ya sake rufe ni, ga 6acin rai don na fara
gajiya da irin wadannan al'amuran naji dawowan
Babana da bayanin da Babah Lantana ke yi na nayi

27

mata rashin kunya itama kuma tayi min hukuncin da
ya dace da ni.
Sau dubu kuma in zan mata to sau dubu itama
zata yi min in ina son zama lafiya to in kiyayeta gara
tun wuri ya jaddada min in ba haka ba kuwa to ita
babu ruwanta bai ce matakomai ba.
Washegari da safe tunda na tashi da kyar nayi
sallah na koma na kwanta saboda tsamin da jikina
yayi ina jin sanda Asabe ta sauko daga kan gado ta
take min kafata ban ce mata komai ba.
Ta dawo dakin tana sallah na ji Babah Lantana
tana ta kwala mata kira, cikin wani yanayi kamar dai
wani abu ya faru, da sauri ta:sallame ta fita sai naji
tana ce mata yi sauri ki tafi gidansu Delu ki gani ko
a can Sallau ya kwana bai dawo gida ba jiya.
Gidan su Delu kuma Baba me zai kai shi can
bayan duk wannan abinda aka yi? Yanzu haka yana
can wajen abokanshi sun sha a bar su suna ta barci.
Ke wuce kije ki duba min shi mara mutuncin
yarinya mai gardamar tsiya kuma Delun kike kira
haka gatsau babu sakayawa babu komai?
Asabe ta wuce tana kunkuni haka kawai mutum
yaje ya kwana a wurin iskancinshi za a hana ni
baccina na safe ace sai na dubo shi sai ka ce wani
dan karamin yaro.
To ko ni da aka ce Sallau bai kwana a gida ba
nayi mamaki don ba mai irin wannan halin ba ne

28
amma sai na maida lamarin kan yayi fushi ne da
abinda uwarshi tayi mishi saboda maganar da yayi
mata a kaina tunda na saba ganin yana fushin da
ita ta bashi hakuri.
Abu wasa-wasa sai ya soma neman ya zama
gaskiya kusan duk inda ake zaton ganin Sallau sai
da aka je nemanshi babu shi babu dalilin shi.
A ka wuni ranar babu Sallau, tun ana kokarin
danne hankula kar su tashi har dai abin ya gagara a
ka shiga tashin hankalin mai tsanani, nena har da
Babana a ciki don ko wurin tumatirinshi bai je ba,
har wajen yan sanda aka kai riport da kuma
asibitoci shiru babu wani motsi.
Har wajen taran dare suna zaune jungum-
jumgun a tsakar gida, yayinda ni kuma nake
kwance a daki sai naji Babah Lantana tayi magana
cikin sauri duba Asabe naji kamar an shigo zauren
gidan nan.
Asabe ta mike tana fadin ke Babah ba za ki bar
mutum ya huta ba, dazu ma fa haka ina zaman-
zamana ki ka tashe ni wai kin ji kamar an shigo
zauren gidan nan to in an shigo menene?
Wani irin mummunan ihu Asaben ta kurma a
daidai shiganta cikin zauren, abinda yayi dalilin da
Babana da Babah Lantana suka karta a guje don
ganin dalilin ihun nata.

29
Thun Babah Lantana ya biyo bayan ihun Asabe
Babana kuwa sai faman salati yake yi yana karawa
alamar abinda ya ganin yayi matukar razana shi.
Makwabta ku kawo min agaji da iyakacin
karfinta take fadin hakan sai dai babu wanda va
shigo duk da ana jin ihun nata da kuma kiran
agajin da take yi amma shiru, bata kuma daina ba
tanfar dai a ce ta mance da irin zaman da take yi
da su nasa mu jinta yayiwa kowa kashedi kan
shiga gidanta da ake yi bata so.
Bai san yanda aka yi ba naji maganar Baba
Baidu cikin zauren yana fadin, a'a bai mutu ba ai
ga wannan jijiyar tashi tana harbawa da sauran ran,
da alama dai shi Baba Baidu ya amsa kiran neman
agajin da take yi ya kawo mata.
Ihu Babah Lantana take yi tana karawa bata yi
shiru ba har Likitan da Babana yaje ya kira ya iso.
Shigo da Sallau tsakar gida da aka yi yasa na
koma ta inda nake hangensu, tabbas in dai ba
hatsarin mota yayi ba ko wata Rakkarfar dabba ta
tattaka shi to wanda duk yayi mishi wannan abin
da aka yi mishin ya tabbata mara tausayi.
Likita ya fara taba shi shima ya fara fadin na
tuba na tuba ku bar ni kar ku kashe ni, kusan awa
biyu Likita yana kanshi ana yi ana danne shi
saboda zaburar da yake yi.

30
Gaba daya jikin nashi ciwo ne wajen targade
shida ne da kuma tsagewan kashi guda biyu,
bayanin Likita ke nan. Yayi abinda zai yi ya gama
ya mike yana fadin, in hali yayi a kai shi asibiti a
kara bincike na sosai amma a yanzu dai wadannan
da muka gani mun kula da su.
Baba Baidu yayi mishi godiya' yayinda Babana
ya bi bayanshi alamar zai je ya sallame shi, ita
kuwa Babah Lantaná sai faman kuka take yi tana
fyace majina da bakin zaninta itama Asaben da ba
wani shiri sosai suke yi ba kuka take tayi.
Sannu Sallau, sannu ka ji? Sanu, Ubangiji ya
baka lafiya maganar Babana ke nan. A hankali
Sallau ya bude baki ya ce "Yauwa Baba, na gode."
Da sauri Babah Lantana ta kara matsawa kusa
da shi tana tayi mishi magana saboda ganin da tayi
ya dawo cikin hayyacinshi. Da kyar ya yarda ya
buda baki ya bata amsar tambayar da ta dame shi
da ita "Su Agogo ne. gabana yayi mummunan
faduwa jin ya ambaci sunan da Mubarak ya
ambata a matsayin wanda zai sa yayi mishi
maganin abin.
Su waye su Agogo? Ta sake bukatar sani, bai
ce komai ba sai da ta gaji da tambayar cikin
natsuwa ta soma yi cikin karaji da tashin hankali
sannan ya bata amsa ki tambayi Asabe tasan shi.
31
Da sauri Asabe ta daka mishi tsawa kai kul
kasa sunana a Cikin abin ku da waui ruba66en
bakinka.
Gaba daya kowa yayi shiru daga inda nake dai
ina jiwo mishin Sallau ba kuma san ba dadi ba ne
ya kawo hakan can cikin zuciyata kuma ina
tunanin Asabe da dan uwanta Sallau babu halin su
hadu wuri daya sai sun yi fada na tuna ni da Yaya
Dijah na ce to ko don mu ba mu da uwa ne yasa
muke son juna oho?
Zuwa can Sallau ya sake gajiya da tambayoyin
uwar ta shi ya ce, to in na gaya miki abinda yasa
Agogo suka yi min haka me za ki yi? Ba kin ce ko
sama da kasa zata hadu ba za ki daina dukan
Mairo ba, to wannan abinda a ka yi min ai ba
komai ba ne kan abin da ki ka ce, don haka gobe
ma ki sake dukanta.
Shawarar da na baki ba ki dauka ba ne yaja
min wannan wahalar gobe ma in kin sake za su
sake da har sun je sun kama mijin Babah Delu da
ki ke cewa wanki ne suka sake shi saboda ya gaya
musu babu abinda ya hada ku in ban da zaman
gidan baya, yanzu ma kuma bakwa tare don in sun
baki shawara ba kya dauka.
In ban da halin da Sallau ke ciki wata Rila da
Babah Lantana ta gwabe mishi bakinshi a dalilin

32
wannan bayanin nashi, nmaimakon haka kurma ihu
mai tsanani tayi, ta yi kuka irin na fitar hankali
bayan ta tambayi Sallau yanzu saboda wannan
shegiyar yarinyar a ka yi maka wannan azabar?
Bai musa ba bai ce mata uffan ba, to ai kuwa
ba zan daina dukantä ba, sai dai... kan ta karasa
taji ya ce mata to nuna min kawai inda dangin
ubana suke tunda shi kin ce min wai ya mutu in
dai da gaske ina da shi ai ba zai rasa dangi ba don
ni Babah Delu ta ce min duk abinda ki ke gaya
min kar..
Kan ya karasa tayi maza ta tarke shi da mari a
kan ciwon nashi, ni dama kashe ni kawai ki ka yi
da yafi min tunda dai duk wahalar da nake sha a
rayuwata ke ki ke ja min.
Wannan din ma ke ce na kuma san za ki sake ja
min wani tunda sun ce sau goma ki ka buge ta sau
goma za su rama mata a kaina, to ba gara kawai ki
nuna min in da ubana yake ba.
Ganewan da Babah Lantana tayi cewar
Mubarak ne yasa a ka yi wa danta irin wannan
matsanancin dukan duka kuma irin na rashin
tausayi, a matsayin kashe di mai karfi gareta kan
abin da take yi min na azabtarwa yayi matukar
tayar mata da hankali.
33

Ta rasa inda zata sa kanta taji dadi, don bakin
ciki ta rasa me zata yi ta dauki fansa kan wannan
abinda yayi mata? Tayi kuka tayi kuka har sai da
ta kwanta ciwo wanda ban taba ganin ta kwanta da
sunan ciwo ba sai a wannan lokacin.
Kwana biyu ita ma tana fama da kanta, rannan
ta samu sauki ta fito tana zaune a tsakar gida kan
turminta ashar take durawa Mubarak tana fadin
tana nan tana jiran dawowarshi yayin da ni kuma
take ta faman tsine min albarka.
Asabe ta gaji ta ce mata, to ya dai tsaya a kan
zagin kar kije ki sake jawowa mutane wata fitinar
don ke ba kya jin shawara.
Wani abin mamaki shi ne, Asabe sai ta kwaso
kowacce irin magana ta yabawa Babah Lantana
tana kallonta ba za ta ce mata omai ba, amma
Sallau duk da kasancewarshi da namiji kuma shi
ne babba bata yi mishi lamnunin hakan.
Jinya sosai Tanimu ya kwanta yayi kwana da
kwanaki yana yi Babana yayi ta dawainiya da shi,
amma tun bai gama warkewa ba sai naji Babah
Lantana tana cewa Babana wai yana gani ana
nema a kashe mata da a kan matsiyaciyar 'yarshi
amma ya kame baki yayi gum kamar na mai cin
najasa, gum din din dai ya sake yi mata bai ce
mata komai ba har tayi ta gaji tayi shiru.

34
Duk da kudin da nakeda su a hannuna rashin
Mubarak yasa nayi matukar. takura komai zan eii
sai na saya ban saba wannan rayuwar ba, abinda
nafi sabawa dashi a kawo min ne don haka kudin
da ke hannuna bai hana ni jin yunwa ba,
musamman ma da yake wani lokaci ana sayo min
in kasa ci, don bai gamsar da ni ba tunda in yana
nan ba irin wannan din nake ci ba.
Babah Lantana tayi girki ta raba ta baiwa kowa
nashi 'ya'yanta guda biyu da Babana yayinda ita
kuma take zaune a kicin tana cin nata, na mike
naje e same ta na ce Babah a bani nawa abincin.
Ta kalle ni a lalace ta ce in ba haka ba fa a kore
ni ko a yi ya ya? Shiru nayi na tsaya.ina kallonta,
yayinda ita kuma take bayani a nemi kashe min da
a kan ki sannan in yi girki in ba ki.ai ba zai yiwu
ba.
Daga bayana Babana ya ce min to zo ki dauki
wannan nawan kici, na juyo da sauri ta biyo ni
tazo ta fige kwanukan a hannuna in gadaranka kai
ka kawo ai ni na girka, ni baiwarta ce? Bata danye
itama ta girkawa kanta ai mace ce babu kuma
abinda bata sani ba wani abin ma ta fini sanin shi.
Wannan magana da Babah ILantana tayi ta in
girkawa kaina shi ne dalilin da yasa da gari ya
waye nabi bayan Babana zuwa wurin saida

35

tumatirinshi nace ya bani kayan miya, ya zuba a
leda ya miko min.
Na kalle shi cikin natsuwa na ce, to abin da zan
dafa fa? Akwai a gida, na ce ba za ta ba ni ba, bai
ce komai ba ya ciro kudi ya bani na wuce na shiga
shago na sayi taliya guda daya na juyo na kama
hanyar zuwa gida.
Ran 'yanmata ya dade, na jiyo muryar tashi
daga bayana na kuma shaidata ta Mansur ce, bàn
waiwaya ba na dai ja na tsaya ina jiran isowarshi.
Ai rannan na hango ki kina dawowa daga
Makaranta nayi ta daga miki hannu ina haba in
babu busa babu daga hann ne? sai na lura ma ba
ki ganni ba. Nayi murmushi tare da fadin eh, ka
kyauta min kwarai da kai da kanka ka gane
ganinka ne ban yi ba.
A'a haba ai nasan ba ki da irin wannan
wulakancin ke dai kawai ganinki ne yana wuya da
yake kin riga kin zama budurwa. Na ce, kai
Mansur ke nan, barkwancinka yana da yawa, can
cikin zuciyata kuwa mamakin dabi'arshi
kanbama 'yanmatancina nake yi.
Kullum muka gamu sai ya jaddada min ni din
budurwa ce ni din mai kyau ce, ni din daba ce da
saura, abinda kuma bai taba damun Mubarak ba ke
nan. Na dan yi shiru cikin nazari da tunanin ko

36
Mubarak. sya taba gaya min ifin wadannan
kalmomin? Kai bani tuna ba.
Kar dai a ce rashin lafiya ki ka yi bai sani ba?
Na ce eh amma ba mai tsanani ba ne, ya zuba min
ido yana kallona, kina nufin abinda yayi sanadin
wannan ramar ba ma tsanani ba ne? nayi
murmushi na cé. eh, ya ce to kuwa sai muyi ta
addu'a kar mai tsananin yazo, na ce to amin.
To mu ba yaran nan ledar cefanen mana don
kar mu 6ata muşu lokaci na ce a'a babu komai
cefanena ne, kina nufin kece za:ki yi girkin da
kanki? Na ce, eh, ya ce a'a to shiga ciki kawai ina
zuwa, bari in je in kawo cefane nayi maza na ce
a'a ka bari.
Ya daure fuska ya ce, to ai ba ke ki ka roke ni
ba, na wuce shi da nufin tafiya gida, ya sake biyo
ni ran yanmata ya dade, na dan rage takun da
nake yi don nasan wata magana yake son gaya
min, kina da bukatar wani abu ne? nayi maza na ce
mishi a'a na tafi. 
Ina cikin tafiya sai ga Isiyaku da saurinshi, Anti
ai nazo ki ka ce babu aika, na ce eh Isiyaku wurin
Babana naje na karbo yasa hannu ya karbi ledar da
ke hannuna muna tafiya yana bani labarin wahalar
ruwan da ake yin da yanda suma matar Babansu ta

37

sanya dokar sai mutum ya ajiye bokitin ruwa goma
kafin ta ba shi abincinshi.
Ba ki ga fa inda muke tafiya diban ruwan ba,
na ce eb to wata rana ai zai wuce Isiyaku, ya ce
haka a ke fada, nayi tunanin shima yana da irin
manina kenan, da zuciyata ke yi min a duk
lokacin da a ka gaya min haka shi ne na in tambayi
kaina to yaushe ne wata ranar zata zo?
Cikin gida na shiga shima ya biyo ni duk da
yasan Babah Lantana ta tsani shigar da yake yi
cikin gidan kullum ta ganshi a ciki sai ta tambaye
shi kai baka san nan gidan, gidan matan aure ba ne
ba? Sai ya ce ya sani ye uce ta yayi abinda zai yi
ya fita.
Na shiga cikin kicin, tayi 2za ta biyo ni karki
shigar min kicin kar ki taba min komai a wurin
nan, don ba zai yiwu ni da ke a ciki ba, in kuma ke
ma matar gida ce sai ku zo ke da ubau i ku
gaya min."
Ban tanka ba nasa hannu na dauko risho tare da
tukunya mai murfi, ba na ce kar ki taba min komai
ba, na kalle ta na ce, kin gani? Wannan ai na Inna
ne, kadan ya rage ta kifa min mari saboda ambaton
Inna da nayi a gabanta, ban san yanda a ka yi ba
sai kuma naga ta fasa.

38
To juye min kananzir din ciki ko shi ma nata
ne? naje na juye mata, ina fitowa Isiyaku da ke
biye dani yasa hannu biyu ya karba ya bar ni ina
neman wani tsohon galan da na san yana nan a
cikin kicin din.
Na fito ina kwance bakin zanina da na daure
kudina don na daina ajiye su a ko'ina sai a bakin
zanin da ke jikina, na zaro abinda zan ba shi ya tafi
yaje ya sayo mana. kananzir, na rasa inda zan sa
risho din saboda iskar da ke kadawa.
Na wuce naje na kai shi dakina da nufin yin
girkin, à can nan ma ta biyo ni dakin ai ba naki ba
ne ke  kadai, don haka ba za ki yi girki a ciki ba,
balle kije ki rine mata kayanta da hayakin risho.
Don haka ha koma cikin zaure na sa-shi a lungu
tunda ni dai nasan kawai zan yi girki ina bukatar
cin abincin, ga Isiyaku ma yana bukata, don tunda
Mubarak ya hada ni da shi wurina yake zuwa ya
karya ya kuma ci na rana, abinda Mubarak din ya
gaya mishi ke nan nima ko ban yi niyyar saye ba
in yazo sai in ba shi.
Shiga wurin Babah Sumaye ka ce wai ta bani
wuka da ludayin miya da kuma kwanukan cin
abinci, ya ce to.
Kai yau ga wani abin dadi, girkin ma a zaure a
ke yin shi? Alamar dai ke nan da girkin ba na

39

tsayawa yaci. Na waiwaya cikin murmushi na
Darowata ba ae mai wucewa a hanya ma zai iya
kalle shi, manya-manyan edoji ne guda biyu a
hannunshi a cike da cefane.
Na rike baki na ce kai Mansur wacce irin
hidima cekwannan? Ya yi maza ya daure fuska
alamar bai son maganar tawa, in wanke hannu dai
kawai kenan in yi shirin yankan attarugu da albasa
tunda nasan zafinsu ai kin ga ba zai yiwu in bar ki
ki taba su ba.
Nayi murmushi na ce ai an riga an yanka su,
sayayya sosaiaMMansur yayi na kayan tea daya ledar
kuma kayan ciki ne wanda hanta yafi komai yawa
a ciki, ga kuma a gada nono guca mai kyau da ita.
Isiyaku yana ganin ledar kayan cikin ya sure
shi ya shiga gidan Babah Sumaye yaje ya wanke
shi tas ya kawo ya nuna min. ina, dubawa yana yi
min magana naga gaushin da Babah Sumaye ta
sauke girkinta ko can zan kai wannan? Na ce to
kai Isiyaku in babu abinda zata dora a kai. Ko
akiwai, ma ai naga wani kurfon buhun gawayi ne
kuma da ita zan hura wata wutar,  na ce mishi to.
A zaure na soya agada na hada mana tea muka
sha ni da Isiyaku bayan tafiyar da Mansur yayi a
kan zai je gida ya dawo. 

40
Sai da muka koshi sannan muka zaune yin
girkin dafa dukan taliya mai hade-haden kayan
lambu a ciki nayi mana na zubawa Mansur a
karamin food flask na zuba mana namu ni da
Isiyaku saura na juyewa almajirai da suka zo
wucewa su biyu.
Farfesun kayan ciki yayi Isiyaku ya shiga ya
fito da tukunyar na zuba mana namu ni da shi, na
zubawa Mansur da Babah Sumaye na hada
baiwa Isiyaku duk yakai musu ya dawo.
Muka hadu muka gyara wurin ya kuma yayi
mana wanke-wanke ya kife ya dawo.
Wai dan girkin nan da nayi naci sai ya haifar
min da wata irin natsuwa da na dade ban samu
irinta ba, damuwa tayi min sauki naji dadi cikin
raina, don haka da na shiga gida ina ajiye kayan
tea na' da sauran abubuwan da na shigo da su, sai
kawai na wuce na shiga wanka don in kara jin
dadi.
Na fito daga wanka ina shafa mai na lura naga
kamar an taba kayan da na ajiye, na mika hannu
don jin ko da gaske ne an taba sai kawai naji an
juye babu komai a ciki sai gwangwanayen aka
bari. Cikin zuciyata na ce iko sai Ubangiji, na ci
gaba da harkokina.

41
Washegari da safe ina kwance kan shimfidata
ban motsa na tashi ba saboda nasan ko na tashin
bani da wani abinda zan ci na kuma daina aikin
Babah Lantana tunda ko nayi bani da rabo cikin
abincinta. Jiran shigowar Isiyaku nake yi don in ba
shi ya sayo mana abinda zamu karya dashi.
Jimawa can sai gashi ya shigo rike da kwano
mai shake da waina da wani kwanon kuma, miya
ce da kashi da man shanu, cikin fara'a ya ajiye
kwanon yana murmushi. ""Yaya Mansur ne ya bani
wai in kawo in na gama kuma in je in same shi na
ce mishi to."
Wajen karfe goma sha daya da rabi na safe sai
ga Isiyaku ya dawo dauke da cefane niki-niki har
da kaji da kuma busasshen manya-manya. A.zaure
rannan ma muka yi komai muka ci na zuba na
Babah Sumaye da na Mansur na aiki Isiyaku ya
kai musu na zuba mishi na Almajirai yaje suma ya
kai musu.
Sauran kayan kuwa gaba daya na sa shi ya diba
yaje ya kai wa Babah Sumaye ya ce ta ajiye cefane
ya zamo mishi wata ka'ida da ya dora wa kanshi
kullum sai yayi ko da kuwa na jiyan bai kare ba.
Kullum muka yi kuma zan zuba a kai mishi
sannu a hankali kuma sai Mansur ya maida zauren
gidanmu wurin hirarshi.

42
Rannan iną tare da Mansur a zauren tare da
Isiyaku, muna hirar ne ina yi mana girki sai ga
Babah Lantana tana ganin Mansur ta soma zagi da
fadin lalatattun maganganu irin wadanda ta saba yi
wa Mubarak.
Nan da nan Mansur ya maida wukar da ke
hannunshi wacce yake yanka min albasa, da ita ya
daga ido ya kalli Babah Lantana cikin natsuwa ya
ce mata ai ki na ambaton sunan 1yayena a cikan
maganganun naki za ki gane kin jawa kanki
matsala don ba zan bari ki zagan mun su ki
kwashe kalau ba, zan gwammace in biyo ki har
cikin gidan in sa dorinata in yi miki dukan tsiya.
In yaso duk abinda zai faru bayan hakan ya
faru zai fiye min sauki a kan kiyi wa iyayena zagin
wulakanci irin wanda ki ka saba yi wa mutane
suna kyale ki, kin taba ganin na shiga lamarinki?
Kin taba ganin na buda bakina na gaya miki
wata kalma ko da kuwa ta gaisuwa ce tunda ki ka
zo layin nan? Kin taba ganin,na shiga harkokin da
ki ke yi? Kin taba ganin na shiga harkar
'ya'yanki?
Amma shi ne ki ka zo kina zagina har kina
ambaton sunan ubana? To sake fadin kalma guda
daya ki ka ga ni? In ma nayi mata ciki sai me? Ina

43

ruwanki ai ba zan barta tayi ta yawo da shi kamar
yanda a ka barki kina yawo da naki ba.
Ban san yanda a ka yi ba sum-sum naga Babah
Lantana ta juya ta shige gida ta bar shi yana fadin
haka kawai mata kin zo unguwa kin samu mutane
kin tasa su a gaba suna kallonshi sun kyale ki? Ai
karyar iya shege ki ke yi.
Na shiga gida don taba ruwa sai kawai naji
Sallau yana cewa Babah Lantana na rantse miki
Mama in ki ka sake jawo wata fitina ta same ni sai
kin gaya min inda Babana yake. Tunda na ce zan
shiga duniya kin ce namiji don ya shiga duniya ba
komai ba ne, ga maigidan nan ma ai shiga duniyar
yayi ya bar danginshi da bai samu yanda ya ke so
ba.
Kuma ya bakura ya yafe su to na fasa shige
duniyar tunda don na shiga bai dame ki ba, zama
zan yi a inda ki ke iyaka in tara miki Jama'a su
rokar min ke ki nuna min in da ubana ya ke, a to.
Ya fadi a to din tare da gyada kai nuna alamar da
gaske yake yi zai iya aikata abinda ya ce din.
Rannan dai jikin Babah Lantana a sanyaye ya
wuni saboda rasbhin mutuncin da Mansur yayi mata
ga kuma kalaman danta wanda ko gama warkewa
bai yi ba, yanda ta wuni jiki a sanyaye haka Sallau
ma ya wuni yana mita ba fa gama warkewa nayi

44
ba har yanzu din nan ji nake kamar kasusuwan
jikina Agogo ce suke kuma wai kina sake shiga
sabgar wani saboda ba ke suke yi wa ba.
Ina jin su babu uwana takura ta dai tayi
matukar raguwa, gashi abin da nake so shi nake ci
na rabu da yunwar da ke yawan damuna a yanzu
kuma ina da yann hira ga Isiyaku ga 'yan
Almajiraina guda biyu wadanda in ba wani
muhimman abu za su yi ba basa barin gidan,
sannan ga Mansur abokin hira mai dadi mai fadin
kalamai masu dadi mai barkwanci, mai sanya
zuciya taji tanfar a kan gajimare take yawo, saboda
dadadan kalamanshi, ga shi kuma da yawan alheri.
Tun daga ranar da Babah Lantana tayi haka da
Mansur nima bata sake shiga harkata da yawa ba
balle Mansur din iyaka dai kullum zan ji ta tana
cewa Babana wannan yarinyar fa ba a rabu da
bukar ba wancan ya tafi ne wani kuma ya mayye
gurbinshi.
Ta kwashe bayani na karya da gaskiya tayi
mishi, rannan har tana yi mishi rantsuwar wai ta
ganshi ya matse ni a lungu in banda ta shiga
zauren da bata san abinda zai wakana ba.
Yana jin ta tayi shiru bai ce mata komai ba,
takaici ya kamata ta ce koda yake dai kai dama irin
wadannan ba su dame ka ba, ba ka tsoron shege ta

45


kalle shi ta tabe baki tare da mikewa ta nufi
dakinta tana tafiyar tana magana a hankali sai dai
hakan bai hana a ji ta ba, don rage muryar na iya
shege ne. Wa yasan abinda kayi ne ma Mallam
kafin ka baro gida nake damun kaina a kan 'yarka?
A zuciyata na tabbatarwa kaina raini ya kai duk
inda yakai tsakanin Babah Lantana da Babana,
tunda har zata iya furta mishi irin wannan maganar
a kan idonshi, bai iya ce mata komai ba, na gaji da
irin wadannan kalaman na tozartawa da take yi
mishi, koda a bayan idonshi ne balle kuma abin ya
kawo kan idonshi.
Raina ya kai matuka wajen 6aci jikina har
yana rawa na gaji da irin wulakancin da a ke yi wa
Mahaifina a kan idonshi, a kan idona saboda raini
da tozartawa. Ban san yanda aka yi ba sai kawai ji
na nayi na bude baki ina cewa Babah Lantana,
Babana ko ya baro garinshi da danginshi ai kuma
bai yi kama da wanda ya aikata abin kunya ba.
Don kuwa bai da wata alama ta rashin mutunci a
tare da shi.
Tana jin haka ta zabura ta mike da ke nake ko
kuwa rashin kunyar taki ta kai ma za ki zage ni nc?
ko ba da ni ki ke ba ai cin mutuncin mahaisina kia
ke yi a gabana da kuma 'ya'yan da ke da su ya
rufa muku asiri.

46

Ta shiga zage-zage tana dura min ashar, ni
kuma ina daki ina fadin a'a haka kawai kullum sai
kin wulakanta shi yana kallonki don kawai kin ga
baya yi miki magana? Ana cin arzikinshi ana
kushe shi? Babana in mutumin banza ne zai rike
miki 'ya'yanki ne?
Asabe tasa kafa ta taka min shimfidata kamar
yanda ta saba yi kullum, maimakon .in karkadeta
kamar yanda na saba sai na kalleta na ce mata
gaskiya wannan wulakancin ya ishe ni haka ke ki
taka min shimfida sannan a zagar min ubana ina ji,
ya isa haka.
Da sauri ta mike ta zauna a tsakiyar gadon, ke
yarinya ina ganin fa wani abu yana yi miki yawo a
kai, ni sai in sauke miki shi bari kiji in gaya miki
na harareta na ce kai haba yarinya ai tana bayan
uwarta.
Ta zuba min ido, to ba zan daina ba yi abinda
za ki yi ta sake tattakawa, na fita naje na tsaya a
kofar dakin Babah Lantana don rabon da in shiga
dakin har na mance da lissafin tun dai ranar da ta
mare ni a kan na taka mata sabuwar ledarta.
Naja na tsaya daga waje na ce Baba ya amsa na
gaishe shi kafin nayi mishi bayanin abinda ke
faruwa na taka min shimfida da Asabe ke yi
kullum.

47
Kan ya ce komai sai kawai naji Babah Lantana
ta karbe maganar, ai nan karar Asabe ki ka vi
wurin ubanki ke nan ga mai uba ko? Aiya sannu
mai uba yiwa wacce bata da uba wulakanci. Dadin
abin shi kadai gare ki na juya zan koma dakin
saboda jin shi Baban nawa bai ce komai ba.
Sai naji tana cewa kai ku kam da kuna da wani
asali ba a san irin iya shegen da ki ka yi wa
mutane ba. Na ce uba ai shi ne asali Babah, ai ni
da asalina a ka ganni tunda a gidan ubana aka
ganni wanda ya rasa uba ai shi ya rasa asalirishi.
Gari na wayewa nayi duk abinda na saba yi na
yau da kullum dina, ia jira Babana ya fita sai
kawai na leka na kira Isiyaku tare da yan
Almajiran nan dama na gaya musu kar suyi nisa.
Gaba daya kayan dakina na fitar da nawa da
wanda ba nawan ba na share dakin tas na cire
cinyayyar ledar da ke ciki na wurgar da ita ina
aikin Babah Lantana tana jaddada min in dai
hankali da kayan Asabe don ita duk kayanta masu
tsada ne.
Ban tanka mata ba na dauke yar shimfidata
daga kasa na baje ta karkashin katifar da ke kan
gadona sannan na maida katifar akai na jawo wani
tsohon zanina na shimfida na gyara komai na
maida kayan na ajiye kofar dakin ma na sanya

48

mishi sabon labulen da Yaya Dijah ta bani sanda ta
gaya.min abinda zan yi ban iya ba, sai yau na
kunna turaren tsinke.
Nayi wanka nayi kwalliya suma su Isiyaku na
ce sujeisuyi wanka su dawo na ba su kudi na ce su
sayi sosa da sabulu na mika masu kwalbar
Vaseline din da, dama yake boye cikin kayana
bana amfani da shi.
Daidaddare ina idar da sallar Isha'i na dare kan
gadon nayi kwanciyata gabana sai harbawa yake
yi, Asabe ta shigo ta ganni kan uba' abinda ta fara
fadi ke nan kafin taci gaba da cewa, ai kema kin
san ba zai taba yiwuwa ba k ce za ki dawo da
kwana a gado. Za ma ki fito da shimfidarki duk
inda ki ka kaita ko kuma ki san nayi saboda ba za
ki hau gadona ki matse ni ba.
A lalace na kalleta na ce mata kuna da gado ne
a gidan nan? Ai duk wani gado da yake cikin
gidannan in ba ki sani.ba in gaya miki na Innata
ne, na sake kallonta na ce ina ce wannan ne ki ke
cewa naki? Kan ta bani amsa na ce mata ba ki da
kyau ba, don kuwa wannan gadona ne da na gada a
wurin mahaifiyata, kin kuma san kayanta ba zai
zamo na baitilmal ba, tunda tana da magada.
Kace-nacen da muka fara yasa Babah Lantana
fitowa tana tambayar Asabe menene? Ta tsaya

49

tana yi mata bayani, nima ina daga kwance ina
mita tare da kunkunin da ake iya jiwowa.
Haka kawai ni da gidan ubana an zo an takura
min, in gaskiya ne abinda ake fadan kowa yaje
gidan ubanshi ya zauna mana, wannan gadona ne
da uwata ta mutu ta bar min a ka zalunce ni aka
kwace min shi a ka maida ni kwanciyar kasa ba
kuma zan sake yarda da hakan ba, sai dai duk
abinda za ayi ayi amma ba zan sauka a kai ba."
To ai sai ki gyara ku kwanta tare ko? Na ce a'a
ba mai sake hawa min kai ai bata da gadonta balle
ta ce ana ta kason take hawa,
Hankalin Babah Lantana yayi matukar tashi,
bata saba ganin ina yi mata rashin mutunci irin
wannan ba, wata kila kuma bata taba zaton irin
wannan ranar zai zo ba.
Ni ki ke gayawa wadannan maganganun? Na
ce oho, ni dai na gode ina da uba kowa ya san shi
dangin uban ne kawai bani da su, yana kuma sona
tunda ko unguwa bai barina in je balle yaje ga
bada rikona wurin wadan su in je ina zama agola,
sai dai a kai mishi karata ya yi min duka amma ba
ya tura ni gidan wasu da sunan riko ba.
Da sauri Babah Lantana ta juya wurin Babana
da ta bari a daki tana yi mishi magana irin wacce
ta saba, wato kana jin rashin kunyar da 'yar iskar

50

yar nan taka take yi wa mutane: amma kaja
bakinka kayi shiru, kayi wani shememe a kwance
kamar gawar sababi ko? To tashi ka bani wuri don
a kan ka abin'zai kare tunda kai ne ka rasa abinda
zaka haifa a duniya sai tyar iska.
Tashi ka gani in sauke katifar inibáiwa Asabe
ita kai ka san nayi, don ba zai yiwu,ita tana gado
Asabe tana kasa'ba.
Ina jin haka nayi maza na yiwo waje don nasan
abu ne mai sauki Babana ya sauka a gadou Babah
Lantana ta dauki katifar ta baiwa Asabe ita.
Dakin na shiga na kara kallon katifar da Baban
nawa ke kwance a kai sai da na fito tsakar gida sai
na ce mata, Babah in dai wannan katifar ce to ba
taki ba ce ta Innata ce, don haka ko kin fito da ita
zan karbeta.
Shiru tayi bata tanka min ba, ina shiga dakina
na gane hikimar da Babah Lantana tayi min
saboda ganin Asabe da nayi kan gadon a kwance
ta babbake ko'ina.
Ki bani gadona na fadi hakan tare da kokarin
janye katifar da ke kan gadon ban san yanda a ka
yi ba sai ganina kawai nayi muna wani irin dambe
ni da Asabe, danbe mai tsanani irin nà kwatar kai.

51
"Dake ta Asabe, bugi ja'ira kar kiyi mata da
wasa. Abinda Babah Lantana ke gaya mata ke
nan.
Sallau ya dogara sandarshi da yake
dindingisawa ya fito daga dakinshi kwanaki tara
da yin abin har lokacin bai gama warkewa ba.
Babah kenan, za ki kara ba Mama? Iyaye suna
yiwa ya'ya tattalin abin arziki suna gudarwa
ya'yansu fitina amma ke kullum cikinta ki ke jefa
su.
Babah Lantana tayi maza ta juya gare shi ta
kafa mishi wani gigitaccen mari kau! Tanfar ba shi
ta gaurawa irin wannan marin ba, bai motsa ba
daga yanayin da yake, ni kam ko sau nawa za ki
maren ai zan gaya miki gaskiya tunda dai an ce
min uwa ta kwarai tana yarda da shawarar
ya'yanta matukar su din sun kai munzali na
mallakar hankali.
Ke Asabe in kin yarda ki bar fadan nan, fada
ne fa na rashin gaskiya yarinya tana zaune a gidan
ubanta mun zo mun kankane komai ai da gaske ne
kowa a nuna mishi gidan ubanshi mu tafi mana.
Sallau ne yasa sandarshi ya raba tsakanina da
Asabe muka rabu da yake daga ni har ita babu
wanda yaji alama na dukanmu muna son rabon da
a ka yin sai dai hakan bai sa na yarda da mu kwana

52
mu biyu a kan gadona ba, bałe aje ana fito da
katifar Babana a bata shi a bar shi a kan wayar
gado.
Duk abinda ke.faruwa Babana yana daki yana
jin komai amma bai ce uffan ba, har a' ka yi aka
gama ina jin ko shi. ne abinda yafi 6atawa Babah
Lantana rai ta shiga-daki ta figo gýalenta ta fito
tana fadin zo Asabe. fito nan yau, kam in kai ki
gidan uban nan naki da kullum:a ke yi min
gorinshi.
Ta tasa ta a gaba suka fita suka bar gidan, naje
na kulle kofar gida nazo na ihau gadon.na/kwanta,
tausayin Babana yayi matukar kama ni, babu
abinda yafi komai tsayawa a raina irin kifin nan da
Babah Lantana ta jefawa laya abaki ta daure: da
zaren ilo tasa a ka je aka jefa a rafi, awai yan
uwanshi su cinye shi a haka.
Zuciyata ta raya min acewar wata kila yi tayi
don ta daure bakin Babana komai tayi kar ya ce
mata komai, tunda ga skir a yariza ko ne, za'ayi a
gabanshi ba zai bude bakinshi ya ce don me ba?
To amma yayi ta zama a haka ke nana? Wannan
shi ne abinda yafi komai damuna.
A haka har gari ya.waye na tashi nayi sallah
naje na gaida Babana, na kama hidimomin gida na
Byara gidan tsaf lungu-lungu duk inda ya dade ba

53

a gyara ba ma na gyara shi komai yayi tsaf
Babana ya fito daga daki yasa hannu ya dauki
kwandonshi, kasuwa yake nufin tafiya, nayi maza
na' 'ce mishi "Lah, Baba har za ka tafi kasuwar ba
ka karya ba?"
Cikin' natsuwa ya kalle ni ya ce min da wani
abu ne a gidan? Na ce mishi eh Baba, ya ce min to
ya nemi wuri ya zauna a kan shimfidar tabarmar
shi na kawo mishi lafiyayyan abin karyawa ya
karya abinda ya dade bai samu hakan ba don tuni
Babah Lantana ta daina ba shi abin karyawa yaron
nan ba yana nana a ciki ba?
Na ce eh Baba, ya ce to ba shi mana ko babu ne
in rage mishi a nan? Na ce akwai na diba naje na
kaiwa Sallau na dawo na zauna a gefenshi, gabana
ya fadi, ganin yadda wuyan rigarshi tayi dikin-
dikin.
Baba wannan rigar taka ai tayi datti ka canza
wata mana, ya sunkuyar da kanshi ga rigar alamar
yana kara dubata, ai duk rigunan nawa masu datti
ne, na ce to bani in wake maka su. Ya ce To kafin
.ya sake cewa ko ki bari sai gobe saboda sabulu.
Na ce bani kawai Baba akwai sabulu, ya ce to.
Isiyaku ne ya wanke min kayan ya goge su inaa
kallon yanda suka tsufa suka zama 'yan fake-fake
saboda jin jiki yayinda zuciyata ke tuna min da

54

dadewan da nayi ban ga Babana da sabon dinki ba
ko da kuwa da sallah ne.
Komai nashi a hanmun Babah Lantana yake, ita
kuma bata da adaloin cewa shima ya yi wa kanshi
don a gha mijinta fes ta kanta da 'ya'yanta kawai
take yi ko ni ma da zaninshi nake jira in daura to
da yanzu ta kai ma ba ni da na daurawa don tun
sallar farko da Babah Lastana tayia gidanmu bata
sake sawa an yi min sabon dinki ba
Rannan a kicin nayi girkina ban je zaure ba,
muka zauna tsakar gida muka yi hidimominmu na
zuba a kwano na baiwa Ísiyaku ya kai wa Mansur,
ni kuma na dauka da sauri naje na kaiwa Babana,
na zauna na tsare mishi tumatirinshi ina yi mishi
cinikin, yayinda shi kama ya koma dan lungu yaci
abincinshi saboda Babana mutum ne mai kunya.
A hanya ina rike da kwanon abincin da na kai
mishin ina tunanin daga yau in dai zan yi girki to
kuwa zan zuba in kai mishi sannan ba zan sake
barin Babah Lantana da wankin shi ba, balle yaje
yana yawo dikin-dikin.
Yana dawowa da yamma naje na wanke
bayangida na kai mishi ruwan wanka yayi ya fito
na kawo mishi wankakkun kayan shi ya saka yana
tayi min addu'a, naji dadi cikin raina har ina

55

tunanin ashe dai in ban da Babah Lantana da
Babana bai canza min ba.
Kwana uku da tafiyar Babah Lantana sai ga ta
ta dawo, tsofaffin kawayenta suka dawo da ita, su
Delu da sauran su. Suna kallona ina kallonsu ban
ce musu kala ba sai gyada kai suke yi nuna alamar
mamaki, in gumu ta gumu kuma su juya suyi kus-
kus din su.
Wata kila don a kaina suke maganar yasa suke
yin kus-kus din don daga baya naji su suna cewa
ai dan halal bai manta mafari, to ita Lantana da ta
samu fili ta mike kafa sai ta ce babu shegiya sai ni,
Ummm in banda dai hannunka bai rubewa
yanke shi ka yar kuma Hausawa suka coe wai naka
sai naka yaushe zan sake shiga wannan maganar?
Ko ni cikin zuciyata na yarda da maganar Delu
cewar da sa hannunta Babah Lantana ta samu yin
abubuwan da ta yi wa Babana, don haka na
kudurawa raina wannan karon ba zan taba yarda in
ga za a sake yi mishi wani abin in zuba musu ido
ba, sai dai ko suyi a boye amma ba kiri-kiri ba irin
na da.
Suka fito suka wuce ni a tsakar gida ina jin
Delu tana fadin lalle wannan yarinya ta rike, ita
kuwa Babah Lantana fadi take yi, ai ta wuce duk
yanda ku ke zato, ni kuwa na bisu da kallo a

56

zuciyata na ce duk sun kode sun yamutse babu
wata mai kyan gani a cikinsu in banda Babah
Lantana saboda ba su sake samun wani mai
tsautsayin a ka ba da zai kwashe su a matsayin
aure ba. 
Washegari da safe na shiga kicin na koma can
lungu ina aikina na bar wa Babah Lantana nata
wurin da na tabbatar zał isheta, tana isowa sai taja
ta tsaya daga waje, to fito ki bani wuri ko? Don ba
zai yiwu in zauna ni da ke a ciki ba ga kuguna ga
naki. Mai wuri yazo sai mai tabarma ya nade, nayi
kamar ban ji ta ba, ina ci gaba da aikin da nake yi
Ko ba ki ji ni ba ne? na ce ki dauki kayanki ki
koma zaure ina ce dama a can ki ke aikinki? Na ce
gaskiya ba zan rinka girki a zaure ba, bayan ga
kicin a gidanmu, iye?
Nayi shiru ko kallon in da take ban sake ba, to
ba ri yazo ya raba wannan fitinar don na gaji da
rashin kunyar da kike yi min ta ju ya ta tafi ni
kuwa nayi girkina na zuba na zuba yanda na saba,
naje na kaiwa Babana wurinshi na dawo da
kwanukan sannan na zauna naci nawa yara ma
suka ci nasu suka watse.
Kwana biyu a jere Babah Lantana bata girki .
bata baiwa Babana komai sai in ya fita tasan
abinda taci ta baiwa Sallau, wai ba za ta sake yin

57

girkin ba sai ya raba rigimar da ya hada ya hana ni
shiga kicin don yin komai tunda ai kicin na matar
gida ne.
Ni kuwa komai nayi in zuba da yawa in kai
mishi ko mai fura da nono mai kyau na gani sai na
saya na kai mishi ko ta lura ta gane bai samu
matsalar da take so ya samu ba ne, tunda in dai
don yayi magana tayi hakan ai tasan ba zai yi ba
saboda ita tayi mishi wannan sanadin.
A karin banza ga koma shiga kicin din tana yin
girkin ga kuturin nawa ga natan.
Gaba daya al'amura suka cakudewa Babah
Lantana saboda ta gane kwata-kwata na daina
tsoronta, ya' yanta da take sawa su azabtar da ni
kuma ta gane ba zai yiwu ba saboda su dukansu
sun tsorata da abinda ya samu Sallau.
Rannan ina zaune a dakina sai ga Asabe ta
dawo har da Jakarta da dah ta tafi da ita a kan za a
kaita gidan ubanta ita ma. Ina ganin ta na daga
hannayena duka biyu sama na ce Ubangiji na gode
maka da kasa uwata ta haife ni tare da ubana da ka
jarrabe ni da maraici ma ba ka jarrabe ni da na
uban ba sai ka rufa mion asiri ka zaunar da ni tare
dashi.
Ka kuma sa shi ya so ni bai ta6a yarda da
shawarar mugaye na ya bada rikona ga wasu ba,

58
na shafa a fuskata. na gyara zamana a bakin
gadona.
Da wa ki ke wadannan maganganun? Tayi
tambayar a fusace na ce da wanda ya tsargu tunda
ni dai ban ambaci sunan kowa ba, ina zaune a
gidan ubana kuma to ai babu wanda ya isa ya hana
ni 'yancin yin magana, haka kawai in mutum yaga
abinda nake yi ban yi mishi ba to kowa yaje gidan
ubanshi mana.
In da gaskiya cikin lamazin ai cewa aka yi kije
a kai ki wurin naki. don ki huta gorin da ake yi
miki to sai kuma ki dawo mana yau?
An dawo din sai kiyi abinda za ki yi na ce babu
abinda zan yi sai gori babu kuma mai hana ni.
Muna cikin haka sai ga Isiyaku ya shigo da
saurinshi, murmushi yake tayi alamar yana cikin
farin ciki, na kalle shi na taya shi murmushin dona
in zolaye shi, na ce mishi yaya na gan ka da
jallabiya har da bagaruwa da dabino, ko
makwabcinku Alhaji Madugu ya dawo ne?
Yaja wani mummunan tsaki kafin ya ce na
rantse Anti Mero da gangan kike yi, Alhaji
Madugu da ko katangar gidanshi bai yarda
taba ba shi ne zai dawo Umra ya bimu da tsaraba
irin wannan? Yaya Mubarak ne wajen mu goma ya
Daiwa ya shiga lissafa min yaran na gidaje daban-

59

daban, na ce Ubangiji ya karba musu badar da
suka yiwo, addu'o'in da suka yi mana ya karba
mana ya ce amin.
Dadi mai yawa ne ya kama ni don kuwa ba
karamin kewar Mubarak nayi ba, dan sauki-saukin
abin ma shi ne Mansur ya rage min kewar tashi da
ba karamar waiala nasha ba.
Za ka share zauren nan ne? Isiyaku yayi
murmushi cikin yanayin nokewa, gaskiya kiyi
hakuri Anti Mero gida zani inyi wanka,  in sa
kayana zan je in raka Yaya Mubarak sallar Juma'a,
na ce to babu laifi sai kun dawo.
Na koma daki na zaro tsintsiyar zaburi na nufi
zaure don in kara kalelece zauren saboda in yazo
ya samu wurin cikin tsabta tunda nasan
saukowa daga Masallaci nan zai zo.
Ina sharar zauren ina lissafin rabon Mubarak da
gida a zuciya, na ce kwana ashirin da uku daidai,
kwanakin sun tafi da yawa al'amura masu dama
sun faru a bayanshi ga shi dama mun dade babu
wata mu'amallah a tsakaninmu tun kafin tafiyarshi
hidimar kasa, ko da dai shi ba mai hira ba ne balle
in ce zamu baiwa juna labarai masu yawa.
Ni kam zan yi kokari in koyi ba shi labarin
abubuwan da aka yi baya nan, ina cikin haka sai
kawai naga wata gabjejiyar kafa ta tako cikin

60
zauren, in daga ido don ganin mai kafar bakon
Babah Lantana na gani yau ma ya dawo, ko me ya
kawo shi kuma oho?
Wani lallaus an faffadan murmushin da ya sake
bayyanar min da hakoran gwal dinshi yayi min,
nan da nan kuma ya sake kifta min ido wai signal
yake yi min, nai maza na sake banka mishi wata
irin uban harara kamar dai yanda muka yi da shi
wancan karon.
Ya wuce cikin gidan ya bar ni ina tunanin maza
suna tafiya Masallaci don yin sallar Juma'a shi
kuma ya shigo gidan mata zai zo ya nade kafa
yayi ta zuba zance.
"Me ya kawo ka gidannan yau kuma? Tayi
mishi tambayar bayan ta mike tsaye ta tsura mishi
idanuwanta tana kallonsa, "Kai ke kam Hajiya
Lantana ba ki iya karbar bako ba, to alheri nazo
miki da shi."
"Ai ba ka da shi ne ko ka ambace shi an ganshi
a farko to sai ka biyo bayanshi da wani sharri."
To babu laifi, duk abinda ki ka ga dama ki
gaya min ni naga abin ki nasa rai a kai."
Ya gyara zama kan tabarmar
mishi, na shigo gidan da nufin wucewa in je in yi
wanka, idona ya kai kan sunkin kudin da ya tura
mata tare da fadin "Ungo wannan rike naki ne ki
da ta shimfida

61

Soma taba su, in maganar da na zo miki da ita ta
samu karbuwa a wurinki to wannan din ba komai
ba ne illa somin-tabin alherin da za ki samu a
wurina"
Ta zuba mishi ido tana kallonshi ba tare da ta
taba kudin ba, ai sai kayi min bayani naji in da
zancen naka ya dosa, sannan in naga za su ciwo in
taba, ai babu abinda ban sani ba a hali irin naka
baka fidda kwabo matukar ba ka hango yanda
za' ayi ya jawo maka sisi su zo tare ba."
Na shiga wankananabar su suna maganganunsu
ban jin abinda suke fadi saboda bayan gidan a
lungu ne na kuma rufo kofa, wanka mai kyau sosai
na tsaya nayi saboda a yau ina matukar dokin
saduwata da Mubarak.
A wannan lokacin na riga na zama budurwa na
kai munzalin yan matancin sosai nayi sha shida
da yawan mutane musamman Mansur sunan da
suke kirana kenan yanmata, ban san dalili ba sai
pake jin zuciyata ta soma so da begen kalmomi
masu dadi tsakanina da wanda nake ganin ya dace
yayi min hakan.
Ko da dai shi Mubarak bai taba furta min wata
magana ko nuna wata alama ta gane na kawo
wannan lokacin ba, a wannan lokacin ina ganin zai

62
gane hakan ko daga irin tarbar da nake shirin yi
mishi.
Kullum a Makaranta kawayena ba su da wata
hira wadda ta wuce ta samarinsu da irin kalamansu
masu dadin ji da sanyaya zuciya, amma ni ba ni da
mai furta min irin wadannan kalaman, dan dama-
dama ma Mansur.
Ga shi kuma kusan kowa ya ganni zai yaba
kyakkyawar halittar da aka yi min gani da tsabta
gani da gyara, ga ni da ado daidai gwargwado ga
shi kuma a wannan lokacin auren yara kan faro ne
daga sha biyu sha uku sha hudu in ta dan yi tsayi
sha biyar ko mu abinda yasa muka kai sha shida ba
a damu ba don muna Makaranta ne, amma shiru ba
ni da kowa.
Na fito daga wanka daidai Nalami ya fito da
Wasu soyayyun kaji daga cikin wata leda da ya
shigo gidan da ita, gashi nan komai dan
kankantanshi. Yana ganina sai ya canza maganar
yana fadin da hannuna na soya miki ita don dai
kiji-kiji dadi ki tuna da girkin maza, ban sake
kallonsu ba na wuce na bar Babah Lantana ta fara
yagar wata cinya tana ci.
Kwalliya sosai nayi na sanya kayana,  
maimakon ma in zauna a cikin gidan sai kawai na
fito zaure na zauna ina sauraron isowarsu, ana

63
cikin haka sai ga Mansur ya shigo da dardumarshi
a hannunshi alamar ya dawo ne daga Masallaci.
"Barka da Juma'a. na daga ido na kalle shi
nayi murmushi har an sauko? Ya taya ni
murmushin an sauko ranki ya dade, na sunkuyaar
da kaina kasa ban cika son kana kirana da irin
wadannan sunayen ba, kana sa ni ina jin wani iri.
Yayi maza ya tsuguna a gabana ya zuba min
ido yana kallona, me za ki ji don nayi miki addu'ar
ranki ya dade? Ai bar ni kawai in ce miki ranki ya
daden, ko na dan ji sanyi a raina, kin san yanda ki
ke a'wurina kuwa?
Ai kallonki nake tamfar wata tauraruwa in ban
da kin takura ni kin hana bakina furta miki
kalmomin da yake son furta miki da kin sha
magana.
Tsuke fuskar da nayi yasa shi yin maza ya
canza maganar da tambayata, amma dai kwalliyar
nan da ki ka yi ba unguwa za ki ba na zo na tsare
ki da magana? Nayi maza na ce mishi a'a, cikin
zuciyata kuwa fadi nake yi ina son jin irin
wadannan kalaman amma ba daga bakinka ba.
kwalliyar taki ce na ganta ta zama ta
To ai kwalliyar taki ce na ganta ta zama ta
musamman ta bambanta da irin kwalliyar da ki ka
saba yi kullum wannan din tana da wani abin da
take nufi ta kara miki kyau tasa ki kin zama

64

budurwa ta sosai-sosai da ganinki kuma an san ke
din babbar yarinya ce mai daraja taimake ni ki
gaya min gaskiya kwalliyar nan saboda wa ki ka yi
ta?
Kalamanshi suka yi dalilin da na ce mishi
saboda kai, yayi maza ya ce ke bari zance
Maryamu, kar, ki zuga' abin nan da ba a fadan
sunanta ta hau kaya donni ki ka yi? Na ce, uhh,
don in ganki in ji dadi? Na sake cewa uhh.
Sai naji ya ce, To in dai donni ki ka yi da gaske
don in gan ki in ji dadi saboda kina tattalin farin
cikina to bani izini kawai in je gida in shaidawa
Babana don yazo wurin Mahaifinki ya gabatar da
zancena a wurinshi.
Maganar tashi ta firgita ni ba abinda nayi zaton
zai fito-daga bakinshi kenan ba, don haka na dago
ido da nufin kallonshi, kafin in san irin amsar da
zan ba shi, abin mamaki Mubarak na gani tsaye a
bayan nashi cikin wani irin yanayi, ga dai kwalliya
ta burgewa' yayi amma kuma fuskarshi takai
matuka wajen daurewa alamar bacin rai mai yawa
a tare dashi.
Gabana yayi matukar faduwa, na firgita da
ganin nashi nayi maza na sunkuyar da kaina kasa,
ban san yanda a ka yi ya shigo cikin zauren ban ji
motsinshi ba.

65
Ban san me Mansur ya gani ba da yayi dalilin
da ya waiwaya cikin sauri, ganin Mubarak a tsaye
bayan nashi ya sa shi hanzarin mikewa tsaye tare
da mika mishi hannu.
"Assalamu alaikum, barka da dawowa." Suka
vi musabaha bai sake tsayawa ba ya wuce ya tafi
Kusan minti biyu zuwa uku Mubarak yana tsaye
kallcza kawai yake yi, ba tare da ya ce uffan ba
jikina sai rawa yake yi, ji na nake tanfar na aikata
wani zunubi.
Cikin zuciyata sai tunani nake yi in ya tambaye
ni me zan ce mishi? Ina cikin wannan zullumin ne
sai kawai naga ya juya ya tafi ba tare da ya ce min
komai ba, tafiyar tashi a sani cikin wani irin
yanayi da na kasa jin dadin raina, jimawa can dai
na wartsake na ce oho.
Na mike na nade tabarmata a nufi cikin gida,
har lokacin Babah Lantana tana ta da bakonta,
sai dai ga alama sallama suke yi saboda na ! shi
yana cewa, to sai yanda ta yiwu, ko me a ke ciki
zan turo in ji bayani, ko kuma in zo da kaina, ta ce
to duk wanda a ka yi. Nayi mamaki a raina yanda
a ka yi bhirar tasu ta kasance sabanin ta ranar da ya
fara zuwa gidan.
Ina kwance a kan gadona zuciyata ta ca takai
kawo cikin sake-saken al'amura, naji wani mai

66
sayen kwalla yana tambayar akwai kwalla ko
tangaran ko tasoshi? Da sauri naji Babah Lantana
tana cewa babu sai gado mai rumfa in kuna saye,
yayi maza ya ce muna saye mana, ai mu duk wani
abinda zamu samu amfani a kanshi saye muke yi.
Nayi maza na mike a tsakiyar gadon don ganin
gado mai rumfar da Babah Lantana ke shirin
gado mai runfar da Babah Lantana ke shirin
sayarwa tunda naji ta ce ya shigo.
Ina daga zaunen najiwo ta tana kakkarya gadon
Innata, Asabe tana tayata, 'wannan gadon ma ai
tuni ya kamata in rabu da shi in canza na bari har
wannan shegiyar ta zo tana yiwa mutane
goshinshi. 
Ba ma a yayinshi fa Babah, ta ce ch ai in suka
saya kauye suke kaiwa ko kuma su yankę shi su
maida shi na familin mai Rarfe.
Sai da suka fitar da shi zaure suka soma
cinikinshi sannan nabi baya na kalli mai sayen
nace mishi, kai Mallam gadon ba na sayarwa ba
ne, mai gado ya kalle ni ya kalli Babah Lantana ya
dan yi turus alamar rudewa.
To ko dai tayin da aka yin ne bai yi miki ba?
Babah Lantana ta ce, yau naga fitina, kai Mallam
ba ni kudina ka ji na sallama maka. Na ce in ka
saya ma banza ka saya gadona ne da na gada a

67

wurin Mahaifiyata, ban saida shi ba kuma ai babu
mai sayar da shi ko kuwa?
Yayi maza ya gyada kai tare da fadin in dai
haka ne kam babu shi na ce a to, na leka na kira
wani yaro na ce mishi gudu kaje ka kira min
Isiyaku, yaron ya tafi da gudu, ni kuma naja na
tsaya a Rofar gida ina kunkuni, to an zo da gado
gidanmu ne balle a jawo gado a ce za a sayar ayi
canji?
To ku sasanta dai sai mai gadon ta gaya mnin
kudin gadon in biya, na kalle shi cikin natsuwa na
ce mishi amma ai nace maka ba na sayarwa ba ne
za ka bar wurin nan ko sai na kira yaran can sun
rakaka? Sum-sum ya kama banva ya bar wurin.
Babah Lantana tayi kwafa ta kama gado zata
mayar ciki na ce a'a ai tunda ya uto ba zai koma
ba a zo a sayar da shi bana nan, katifar ma don dai
ba zan bar Babana ya kwanta a kasa ba ne da na
shiga na fito da ita na hada su.
Ai sai ki fito da itan kawai ta ju ya ta shiga
gida Isiyaku ya iso na ba shi gadon na ce ya hadu
da yara su kaui shi gidan Yaya Dijah.
A wannan lokacin ne Babah Lantana ta rasa
yanda za ta yi da ni a dake dai ba zai yiwt ba in
zagi ne ba zai gamsar da ita ba, tunda nima nayi
rikan da bana rama zagin amma ina komawa gefe

68

in yi kunkunan da bata jin abinda nake fada wanda
nasan yafi komai bata mata rai. 
Ga shi ta fito da gado da niyyar sayarwa ta
karbi kudin wai-ita zata yi canji na kwace gadon
na tura wa Yaya Dijah: shi babu kuma yanda zata
yi dani, ina jin ta tana rattabawa Babana bayani na
karya da na gaskiya don dai ta samun ya sa baki
cikin maganar bai ce mata komai ba. 
Takaicinshi ya kama ta, ta kalle shi cikin
yanayin bacin rai tare.da jan tsaki kai kam ai gaya
maka magana ma ba ta da wani. amfani sai ayi a
gama kana ji ba za ka ce komai ba, kayi wani gum
da baki kamar na mai cin najasa.
Bai ce komai ba nima ban ce tha cikin zuciyata
dai ccwa nayi in ma kin yi ne don ki:cuci wani to
kanki zai koma.
Ban sani ba ko takaicin labiane yake yawan
damunta ko kuma ta mantá ne:cewar dasa
hannunta: cikin shirun na Babaha yasa naji ta tana
mita ita kadai' a dakinta, a ce maigida duk abinda
aka yi a gidanshi ba zai ce komai ba, sai yayi gum
da bakinshi kamar na mai bubu? To ina zance? A
hankali na buda baki na ce babu, sai dai nasan bata
ji ni ba.
Tsaraba mai daraja sosai Mubarak ya aiko min
da itya, sai dai hakan bai sa da muka gamu da shi a

69

hanya na daga ido na kalle shi ba, balle in je ina
kula shi saboda na gaji da yanda yake tafiyar da ni
ba kuma zan lamunci miskilanci da jan aji irin
nashi ba.
A wannan lokacin mu'amallata da Ahmad
Mubarak sai ta kara ja baya sosai mafi yawancin
lokaci ko yana dan murmushi ya ganni daure
fuska yake yi, ko yayi kamar bai ganni ba, nima
bana kallonshi in ba a kan kuskure ba.
In na san yana gida ma bana zuwa sai in bari
sai baya nan in yi maza in je in gaida Umma in
dama abin da zan yi mata ma in yi mata ina ganin
ya dawo zan yi maza iu îta in bar gidan.
Umma da kanta ta ganc mun yi 'yar tsama ni
dashi don sau biyu tana tambayata ni me ke faruwa
ne tsakaninki da Ahmad Muuarak Maryamu? Ina
jin ta soma irin wadannan tambaycin sai kawai in
gudu in barta.
Sai dai irin wannan zaman da muke yi da shi
bai sa ya canza komai ba na daga abubuwan da ya
saba yi min kowane lokaci a cikin yi min aike
yake, kayayyakin bukatar rayuwa irin su mai,
sabulai, na wanka da wanki, under wears, audugar
al 'ada, kudi babu abinda ba ya baiwa Isiyaku ya
kawo min.

 70
Ana cikin haka watan Azumin Ramadan ya iso,
don dama su Mubarak sun yi umrarsu ne a watan
Rajab, Isiyaku ya turo yazo ya tambaye ni me da
me nake so a kawo min? na ce yaje ya gaya mishi
bana bukatar komai har cikin zuciyata ban jina
kamar ina bukatar wani abu nashi a wannan
lokacin tunda abinda nake so yayi min bai yi ba
abinda nake nema a wurinshi ban samu ba.
Babu wata alama kuma da take nuna zan samu
yanda nake so din a wurinshi, to ana me zai yi ta
hidima yana ta dawainiya dani bayan shi ba sona
yake yi irin son da nake yi mishi ba, in taimakona
wake yi don kyakkyawar mu'amallar da yayi da
Innata a shekarunsbi na kuruciya to ya kyautata ya
taimake ni a bayanta har na kawo munzalin da
nake ciki & yanzu.
Don haka na gode ya bari haka, in don tausayi
ne ma dai to na gode yanzu nayi girman da shi bai
lura ya gane ba, don haka ya bar ni kawai in ci
gaba ni kadai in ma wahalar ce in shata kawai. A
yanzu abinda nake so ya so ni ne kawai irin son da
nake yi mishi, soyayyar da zata rikida ta zama ta
8ure, aroma ba kullum a ji tausayina ba.
A duk lokacin da irin wadannan abubuwan
suka dawo a cikin raina zama nake yi in yi ta kuka

71

wani irin kukan da sai nayi na gaji kawai nake yin
shiru.
Ban san dalili ba cikin zuciyata babu abinda
nake so irin aure, ban sani ba kowace yarinya ta
kevo munzalin da nake abinda take ji ke nan ko
kuwa ni don ina tare da Babah Lantana ne? matar
da kuliu:burinta ta cutar da ni ne in kaga bata yi
min hakan ba to abin ya gagara ne kawai.
Sannan kullum hirar kawayena ke nan
samarinsu da ranar aurensu, sai na samu kaina
nima a irin wannan yanayi da matsayin sai dai
kuma na kasa sakin zucivata in so wani ban da jin
dadin wata magana in dai a hakin wani ta fito ta in
da nake so ta fito din kuma abin ya gagara, to ya
fita mana ko zan samu in saba da wasu irin sabon
da nayi da shi in so su irin son da uake yi mishi ko
na rinka jin dadin kalamansu.
Gaya mishin da aka yi bana bukatar komai shi
ne yayi dalilin da ya gangaro da kanshi yazo har
kofar gidanmu sai dai yau ma cikin rashin sa'a tare
da Mansur din yazo ya same ni, sai dai maimakon
ya juya ya tafi bayan tafiyar Mansur din kamar
yanda yayi wancan karon tsayawa yayi ya tsare ni
da ido yana kallona, yayinda ni kuma na sunkuyar
da kaina kasa nayi kamar ban san da tsayuwar tashi ba

72

Ni me ke tsakaninki da wannan ne? a hankal1
na ce wa'? Yayi shiru ya ci gaba da kallona ba tare
da ya sake cewa komai ba, saboda sanin da yayi
nasan wa yake nufi, na mike tsaye a hankali cikin
natsuwa tare da karkade jikina a sakamakon
zaman dirshan din da nayi a kasa sanda nake hirar.
Cikin natsuwa na kalle shi na ce Mubarak, ya
ce uhh, ya amsa ba tare da ya buda bakinshi ba
watakila bai ji dadin yanayin da na ambaci sunan
nashi a ciki ba.
Na sunkuyar da kaina kasa kafin nace mishi
yau ne ka ga ya dace ka tambaye ni abinda ke
tsakanina da Mansur? Ya sake cewa uhhm, ba tare
da na dago ido na kalle shi ba, nace to ai ka
makara, na juya na shiga gida na bar shi a wurin
yana tsaye.
Na hau gadona na zauna a dalilin na kasa
kwanciya jikina sai faman bari yake yi, yayinda
Zuciyata ke ta faman harbawa a dalilin sanin da
nayi na batawa Mubarak rai. Hankalina yayi
matukar tashi na kasa jin dadin al'amarina.
Tsawon lokacin ina cikin wannan hali kafin
naji zuciyata tana rarrashina tana bani hakuri
kalamai masu karfi take gaya min, ya zama dole in
zama jaruma a kan lamarinshi in har ni kadai ce na

73

ke sonshi shi tausayina yake ji to ya tafi ya bani
wuri mana kawai ya gani ko ba zan rayu ba.
Ya tafi ya bani wuri mana ya bar ni tare da
masu sona irin son da nake bukatar ayi min a
yanzu, ya tafi ya bani wuri mana ya bar ni in yi
harkokin rayuwata menene na tsare ni da
tambayoyi? Na mike cikin kuzari saboda jin da
nayi zuciyata ta gamsu da abinda na aikatan naje
na debi ruwan sanyi nayi wanka na dawo na zauna
goge jikina ina shafe shi da man shafawa na
10.0-6 man da Mubarak ya saban min da shafawa.
Wani abin takaicin shi ne duk wani abinda ke
kewaye dani shi ne don haka na tsayar ma raina da
cewar cikin matakan da zan dauka na kamewa
daga gare shi har da daina yarda da hidimomin da
yake yi min.
Ina cikin wannan halin sai ga Isiyaku ya shigo
dauke da wani katon kwali shake da kayayyakin
amfani na hidimar Azumi, ba zan iya cewa a
mayar mishi ba don kuwa yana da girma da kima a
wurina.
Na karba na ajiye, Mansur ma ya kawo min
nashi na sake hadawa daga gidan Yaya Dijah ma
ta aiko da sako guda biyu, na Babana da nawa. Ina
jin Babah Lantana tana gayawa Baba wai in ban da
kar ta ce ya mayar wa Yaya Dijah da kayan kamun

74
AZumin da ta kawo mishi ace bata kyauta ba da ta
fada don kuwa ba a kan son ranta ta bada nashin
ba, tunda abinda ta bashin bai kai wanda ta ba ni
yawa ba.
A watan Azumin kullum na kan shiga gidan su
Mubarak ne da safe in je in gaida Umma in kuma
rike mata Alkur'aninta muje wajen jin Wa'azin
Tafsir din da ake yi a babban Masallacin
Juma'armu in a ka tashi sai na rakata gida kafin in
zo gidanmu in yi alwala in yi sallah, in hau gadona
in kwanta in yi bacci.
Ba na farkawa sai karfe uku da rabi, sai in yi
wanka in yi alwala in yi sallar La'asar in kama
shirye-shiryen abin buda bakina wanda nake yi da
dan dama don bani kadai ba ce, 'yan Almajiraina
guda biyu da muka yi matukar sabo sai Isiyaku da
Mansur da kuma Babana da kullum nake daidaitan
dawowanshi daga wurin Tafsir tunda na dare yake
zuwa in ba shi abinda nayi ya zauna yana ci, ni
kuma ina gefe ina jiranshi sai ya gama in karbi
kwanon ya wuce ya shiga gida kafin in bi
bayanshi.
A haka har Azumin yazo karshe muka shiga
kwanaki goma mafiya daraja kwanakin neman
daren Lailatul Kadri daren da AIkur'ani mai

75

girma ya ba mu labarin cewa darajarshi tafi ta
watanni dubu, haka alkairorin da ke cikinshi.
Ubangiji yasa mu dace, kullum abinda Umma
ke fadi ke nan in taji Mallam yana ta nanata fadin
alherin daren 'Lailatul kadri ni kuwa sai in ce
mata anmin Umma.
A wannan lokacin zan iya cewa ban taba
samun kaina cikin hali na kunci da farin ciki
lokaci daya ba irin wannan karon, ina cikin farin
ciki saboda alkhairori da suke ta zuwa min daga
wurare daban-daban.
Kusan kullum gari ya waye sai an zo min da
sako na kayan sallah daga wani wuri. Yakumbo
Halima da ba wani karfi ne da ita ba ma atamfa
'yar Holland ta dinka min a dalilin wai na zama
budurwa, Yaya Dijah tsalelen leshi gami da
takalmi da Jaka da gyale.
Umma atamfa da leshe itama da takalmi da
Jaka da gyale mahadin takalmin duk da dai tace
wai da kudin bankina ta saya min amma dai nasan
alherin Umma bai kwatantuwa a wurina.
Mansur yayi min kala biyu masu kyau shima
tare da takalmi da Jaka tare da gyale, sai kuma a
ka kawo min na Mubarak, Isiyaku ya aiko ya kawo
min. Na zauna ina kallonsu suma kala biyun ne sal
dai shi komai nashi daban ne da na saura, bai taba

76
 mancewa da wani abu ba in dai har aiken zai yi
min yadika ne masu kyau masu laushi kala biyu
mai ruwan madara da kuma baki na rike su a
hannuna ina kallonsu ruwan da suke yi ya kara
tabbatar min da darajarsu.
An yi musu adon zare a wuyansu kalan zaren
ya dace da kalan takalma guda biyu da ya saka a
cikin kayan kenan kowanne da mahadinshi gyale
biyu sai kayan shafa da under wears ga kuma wani
dan karamin akwati mai dauke da wata 'yar sarka
mai dan madaidaicin 'yan kunne da zobe a wata
yar takarda kuma wasu siraran wararai ne da
agogo babu yanda za ayi a kushe hidimar Mubarak
in dai zai yi ta matsalarshi guda daya ce ita ce ta
ban san in da yasa gaba ba.
Kuncin da nake ciki da takura kuma shi ne na
tasa ni a gaba da Mansur yayi in bar shi ya tura
iyayenshi wajen Babana magana ta wuce tsakanina
da shi har yaje ya hada ni da Yakumbo Halima, ita
kuma ta kira Yaya Dijah ta gaya mata cewar lalle
ne ta gaya min in bar Mansur ya tura iyayenshi
wajen Babana ayi maganar aurena in kuma ba shi
nake so ba to in turo wanda nake son daga nan
zuwa watan Sallah in har ba so mu nuna mata ba
ita ta haife mu ba, amma ina amfanin wannan
zaman da nake yi a gidanmu?

77
 
Shi karatun boko ai ba dole ba ne wurin 'ya
mace, na Addini kuwa na same shi daidai
gwargwado a gidan mijina ma kuma zan iya yi
tunda neman sanin addini ne shi aure ai suturar 'ya
mace ne.
Yanda naga Yaya Dijah ta dauki maganar da
karfi na tabbatar zai yi wuya a ce watan Sallah
yazo ya wuce ba tare da an titsiye ni na fitar da
mijin ba, to ya ya zan yi? Ba da sunan Mansur din
zan yi shi da yake son a bada sunan nashi ko kuwa
wata hikima zan yi da Mubarak zai san abin da
nake ciki?
Cikin hanzari na kawar da wannan tunanin
saboda sanin da nayi cewar ba zan taba nuna mishi
wani abu ya dame ni game da shi ba, ba zan taba
karya 'yancina na kasancewata halitta mai daraja
da Ubangiji ya karramata da kunya ba, wato
halittar da aka yi min na zamowata 'mace
Haba, mace ta rasa kunya? Ai kuwa dai tayi
rashi mai girma, kalaman Yaya Dijah ke nan
kunya ai adon 'ya mace ne, a bakin Umma na saba
jin hakan, don haka na kara kudurawa raina babu
wani abin da zai sa in nuna mishi wani abu in dai
yaga ci gaba da yin shirun nashi yafi mishi to yaje
yayi tayin shiru.

78

Aka wayi gari a gidanmu da ma sauran gidajen
Musulmi na garuruwa daban-daban, hidimar sallah
a ke yi, Jama'a sai kaiwa da kawowa suke yi cikin
walwala da farin ciki ga dukkan alamu kuma an yi
sallar ne cikin walwala da wadata.
Tasa kayan sallar tawa nayi a gabana gaba
dayansu ina binsu da kallo daya bayan daya, kafin
zuwan sallar niyyata in sanya kayan da Yakumbo
Halima tayi min ne ranar sallah don girmamawa a
gareta, amma a yau da aka wayi gari ana hidimar
sallar ga kuma kayan sallar tawa a gabana sai naji
bazan iya kaucewa sanya daya daga cikin kayan
sallar da Mubarak yayi min ba duk kuwa da niyyar
da nake da ita ta daina mu'amalla da kayanshi.
Duk da hakan sai na ce to tunda yanzu hidimar
sallah a ke yi bari in bari bayan sallah na dauki
wannan matakin amma yanzu bari in yi adon
sallah kawai.
Bakin yadin na sanya wanda jikinshi yafi kama
da voil ko silk tasha ado irin na barnina a gaban
rigar dan madaidaicin ado da yayi matukar kawata
rigar ta zamo gwanin sha'awa, na sanya takalmi da
gyale tare da Jaka da suka dace da kayan.
Sannan na dauko 'yar sarkar da 'yan kunnena
tana sanya ga kuma warwarai da agogo, in tsaya
cewa nayi kyau ma bata baki ne kawai, na tsaya

79
gaban dogon yaron Innata da Babah Lantana ta
fitar a dalilin hanata saida gadon da nayi na dauko
shi na kawo dakin.
Kallon kaina nake yi a cikin shi cikin zuciyata
na tabbatar ban taba yin kyau irin na yau din ba,
ko ba a gaya min ba kuwa dama nasan ni din mai
kyau ce, don kuwa kowa ya ce da Innata nake
kama Innata kuwa mata ce da ta rayu mutanen da
suka santa suna ba da labarinta.
Yau kam duk mishikilancin shi da taurin kanshi
in ya ganni ba zai iya kame bakinshi yayi shiru ba,
sai ya yabi kyan kwalliyata sai ya furta wata kalma
da zata zamo mai karfi a tsakanina da shi.
Ina tsaye a wurin ina kara feshe jikina da turare
tare da kara kallon kaina a madubin Asabe ta shigo
dakin tana zage-zage nayi kamar in tanka mata
tunda nasan da ni take yi sai nayi maza na baiwa
kaina shawarar kame bakina tare da hanzarta barın
gidan don ba zai zamo mata komai ba ta rufe ni da
dukan da zai yi dalilin da zata tumurmusa ni ta
lalata min kwallioyar sallar tawa ba.
Don haka nayi maza na yafa gyalena na kuma
shuri takalmana nayi waje, gidan Umma na nufa
zanje in yi mata barka da sallah daga nan taga
kwalliyata.

80
 Nayi maza na yamutsa fuska na ce, a'a Umma
ni fa ba don kowa nake yi ba, tayi murmushi, au
haka ne Maryamu kai wannan kayan sallah naki da
kyau suke kai ji wata sarka kai kai kai, wa ya saya
miki wannan sarka Mero?
Na shiga dibi-dibi cikin sa'a ta sake tambayata,
Dijah ce ko? Nayi maza na ce mata ch, lokacin ne
na kara sanin darajar sarkar. 
Nabi umarnin Umma na shiga nayi wa Baba
barka da sallah a falonshi na fito daidai Mubarak
yana shigowa gidan ban daga ido na kalle shi ba
balle in gane irin kwalliyar da yayi na dai san
kawai na shaki kamshin turarenshi. 
Baba ya bani goron sallah, nayi maganar ina
nuna mata kudin da ya banin, tayi godiya. Kai
wannan kwalliya taki tayi kyau, bani plate guda
biyu Umma zan ba wasu, zuciyata ta soma yin
nauyi da na soma tunanin har uwarshi ta gane don
shi nake yin abubuwa masu yawa amma shi bai
gane ba, ko kuma ya gane ya ki nunawa saboda
bai da bukatata.
Babu wanda ya ganni bai yabi kwalliyata ba sai
shi sai kokarin karbar waina yake yi wai wasu
bakin sun kara zuwa mishi.

82
Iko sai Ubangiji, girman 'ya mace babu wuya
ai duk in da budurwa takai kin kai Maryamu, kin
kuma yi kyau irin wanda ba a zaton miki ba.
Nayi murmushi na ce Umma kenan, na juya
tare da cewa na tafi, da sauri ya biyo ni wata kila
yayi zaton zan tsaya mishi ganin ban nuna alamar
hakan ba ya sa shi fara yin magana ina za ki ne
haka?
Ban tanka mishi ba, da ke fa nake magana, na
sake yin kamar ban ji shi ba, tafiyata kawai nake yi
to tsaya mana ki ji maganar da zan gaya miki, cak
naja na tsaya saboda abinda zuciyata ke raya min,
ya biyo ki ne ya gaya miki wata muhimmiyar
magana, zai yabi kwalliyarki ne wata kila ma yayi
abin da zai fi hakan dadi a gare ki.
Naja na tsaya ya iso ya same ni, maimakon in ji
ya kama hanyar gaya min wata magana mai dadi
sai naji ya fara jero min tambayoyi ina za ki ne
haka? A hankali na ce mishi gida, to me za ki je
kiyi a gidan da ki ke irin wannan saurin? Nayi
shiru saboda ban ga kamar zan iya amsa irin
wadannan tambayoyin ba.
Muje in kai ki kiyi hoto, ban kalle shi ba na ce
na daina yin hoto a daidai lokacin kuma na kama
tafiyata cikin zuciyata ina tunanin bai iya komai ba
sai sayayyan kaya mai kyau amma bai san yaga

83
 
kayan jikin wanda ya sayawa ya yaba kwalliyar da
aka yi da su din ba, to ko meye amfanin sanya
kayan nashi?
Ina dosar kofar gidanmu na hango Mansur shi
kuma yana fitowa daga zauren gidan namu ga
alama nemana yaje yi daga in da ya hango ni ya
saita kyamararshi ya soma daukana a hoto, kan mu
gamu yayi min hotuna da dama.
Muna gamuwa da shi ya soma furta min
dadadan kalamanshi masu sanyaya zuciya da
sanyata cikin wani hali na natsuwa da farin ciki.
Alfarmarki nazo nema, ta me fa? Ya sake
kallona cikin wani yanayi tanfar dai tsoro yake kar
ya nemi alfarmar bai samu ba. Cikin natsuwa ya ce
min gaishe-gaishen yan uwa da abokan arziki
nake so in roke ki muje tare.
Ba wani tsaya yin wani tunani ba na ce mishi
muje, dadi ya kama shi don in kara mishi jin dadin
kumá na sake ce mishi, jira ni ina zuwa, na wuce
na nufi gidanmu da nufin in canza kayan jikina in
sanya wanda yayi min.
Cak! Naja na tsaya a cikin zaure ina sauraron
maganar da nake ji tana fitowa daga bakin
mutumin da zuwanshi gidan namu ya zama ka'ida
in bai zo ba wannan satin to sati mai zuwa za ka

84
 ganshi ya zo, a yanzu kuma har da tsaraba ya ke
zuwa mata da shi
Ba dai kin ce kin ba shi wadannan kajin yaci
ba, ta ce eh, to ki gaya mishi kawai ba zai yi
jayaiya da ke ba, cikin zuciyata na ce oh'oh shi
kam Babana ko me a ke nema a wurinshi kumna
yanzu oho? Sanin da nayi Mansur yana jirana shi
ne abinda ya hana ni tsayawa in ji zancen nasu
sOsai, na shiga gida kawai na wuce su na shiga
dakina na canza kwalliyata cikin kayan da Mansur
yayi min wanda suma suka yi matukar karbata.
Na fito na same shi yana tsaye ni yake jira yana
ganina ya saki wani lallausan murmushi, kin san
kuwa al'amarinki yana bani mamaki, da sauri na
tambaye shi mamakin, sai ya kalle ni ya ce min, to
komai ki ka yi kyau ki ke yi Maryamu, komai ki
ka sa yayi miki kyau ko kin taba sanin ke din
daban ce da duk wata budurwa da ki ke gani?
Ai ni a wurina da za ki bar ni da na yi wa kaina
alfarma na daina kiranki da suna Maryamu in
koma kiranki da sunan (Ta fi su) saboda ke din
daban ce a cikin 'yanmata duka.
Murmushi kawai nayi naje na shiga bayan
motar da Mansur ya tanada don zuwa gaishe-
gaishen yayin da shi da Isiyaku suke gaba.

85
 
Babu inda ba mu je ba har gidan Yaya Dijah da
Jumare da Yakumbo Halima, shima ta bangarenshi
mun je mun gaida tsohuwar Kakarshi ba mu dawo
ba sai bayan La'asar.
Ina fitowa daga cikin motar na hangi Mubarak
a kofar gidansu ta wajen gidanmu yake
fuskantowa abinda na tabbatar shi ne dawowana
yake son gani.
Yana hango nin kuwa na ganshi ya dunfaro
gidanmu yana tahowa nayi maza na shige cikin
zaure don kar ya same ni a waje. Ina shiga sai
gashi ya shigo, sannu da zuwa nayi mishi gaisuwar
duk da ba dabi'ata ba ce yinta bai 6ata lokacinshi
wajen amsata ba.
Me ke tsakaninki da Mansur? Abinda kawai ya
bukaci sani kenan, na dan yi shiru saboda
nauyinshi da nake ji, sai naji ya ce min kiyi
magana mana, gaya min kawai ai gara in sani, me
ke tsakaninki da shi?
Cikin karfin hali da jarumtaka na bude bakina
a hankali cikin natsuwa na ce mishi, saurayina ne,
to da kyau! Abinda kawai ya fadi kenan ya juya ya
fita. Ya bar ni tsaye a cikin zauren sai dai
maimakon in wuce in shiga gida nima kasa
motsawa nayi a wurin ban san dalili ba har kusan
minti uku da fitan shi ina tsaye a inda ya bar ni.

86
 
Sunkuyar da kaina kasa nayi ina kallon faratun
yatsuna can cikin zuciyata dai ba zan iya cewa ga
takamaiman abinda nake tunani ba.
Motsin da naji ne ya sani dagowa cikin sauri,
Mubarak ne ya sake dawowa gabana yayi
mummunan faduwa saboda yanayin da na gani a
tare da shi, tsoro ya kama ni nan take naji jikina ya
dauki rawa, dukana zai yi ko me?
Bacin rai da ke fuskarshi ba mai tsanani ba ne,
sai dai da ganin yanayin da ke tare da shi ka san ya
shanye wani abu saboda yanda idanuwanshi suka
canza launi.
Me ki ka ce min yana tsakaninki da Mansur?
Shiru nayi ban iya ce mishi komai ba, kiyi magana
magana ki sake gaya min irin maganar da ki ka
gaya min dazu. Wani shirun na sake yi ban tanka
mishi ba.
Ai ban san kin iya rashin kunya ba sai yau, kina
nufin don kin koyi rashin kunya sai ya zama za ki
ya cin fuskata kici mutuncina ki bata min, to ai
ban san saurayinki ba ne shi yasa na bar ki kina
hidimominki, to anma tunda ke da bakinki ki ka
gaya min to ina so in sake ganinki da shi ki ga
abinda zai faru.
Ina so in sake ganinki da Mansur ko in ji
labarin an ganku tare ki ga yanda zamu kare ni da

87
 
ke, mara kunya kawai, wacce ko wayo bata da shi,
yana fadin hakan yayi shiru sai dai bai juya ya fita
ba.
Sake tsare ni yayi yana kallona wani irin kallo
da ba zan iya tantance irinshi ba, saboda kainaa a
sunkuye yake hawaye suna ta zubo min, yana
kuma kallonsu amma bai sa shi tafiya ya kyale ni
ba.
Tun kwanaki ki ke nema kiyi min wulakanci
me nayi miki? Me nayi miki da ki ke so sai kin
bata min rai? Ki gaya min in laifi ne in baki hakuri
in kuskure ne in gyara, amma ba zan lamunci,
rainin hankali ba daga wurinki.
Ya juya ya fita nima na lallaba na shiga gida
na hau gadona na kwanta, kuka sosai na kama yi. 
Asabe tana kallona tun tana shiru har ta soma
magana ita kadai, in dai namiji ne matsalarki ai
kuwa ba ki yi kukan ba tukuna musamman ma
wannan dan iskan da ki ka likewa mai kwashe-
kwashen tsiya, ban dai tanka mata bá.
Ban sani ba ko kashedin da Mubarak ya yi min
ne ya tsorata ni na kasa sake fita tare da Mansur,
ban iya sake zuwa ko ina ba sai dai kawai in yi
kwalliyata in zauna a gida.
A 'yan kwanakin da na zauna a gidan nan ne na
gane Babana da Babah Lantana ba karamin

88
 dasawa suke yi ba, ji da shi Babah Lantana take yi
ba kadan ba, ko abinci zai ci sai ta zauna ta tasa
shi a gaba yana ci tana kara mishi tana yi mishi
wata hira mai dadi da zata sa shi ya ji natsuwa
cikin zuciyarshi.
A zuciyata na ce wato itama dai matar nan ta
iya komai na kyautatawa raini ne kawai da
wulakanci yasa bata yi, ko wanene ta samu yayi
mata wa'azin da ta gyara halinta? Oho, tunda ko
nima dai wannan sallar sau biyu tana zuba abinci a
kwano tana bani, ban karba ba ta sake kawo min
soyayyun kaji nan ma naki saboda zuciyata bata
kwanta min kan in ci ba, amma duk da haka hakan
da tayi yasa al'amura sun dan yi sanyi fiye da da.
Kwana bakwai a ka yi Babana ya fara fita,
Babah Lantanan ce kuwa ta ce babu in da za shi
sai an kwana bakwai, ya zauna shima ya huta a
cikin iyalinshi.
Rannan ya fita ya dawo naji shi yana ce mata
yau dai kasuwar ta dan yi nauyi ga abinda a ka
samu, na kasa kunne in ji abinda zata ce mishi
tunda kullum ya dawo ya ce mata babu kasuwa
fada take kamawa tayi ta sababi tana fadin ya dai
6oye kudinne kawai amma wane irin rashin
kasuwa bayan dazu ta wuce ta wurin taga yara sun
kewaye shi suna sayen abubuwa?

89
 
Abin mamaki sai naji yau ta ce inishi to ai yau
da gobe kenan, Mallam a ka ce wai kayan
Ubangiji in babu kasuwa ai sai ka dawo gidanka
ka hau sabon gadonka kayi kwanciyarka ka
wataya.
Ta soma zuba mishi abinci yana ci yayinda ni
kuma can cikin zuciyata nake fadin to da haka ki
ke yi mishi wa zai damu da rashin kirkinki balle
har aje ana yi miki rashin kunya.
Suna cikin hirarsu nima ina sha'anina a daki
sai na jiwota tana tambayarshi, to in kirata ne ka
gaya mata? Yayi shiru bai amsa ba, in ban da
uh'uh din da na ji ya fada, don haka na kara kasa
kunne wajen sauraron magana tasa sosai don na
gane da ni a cikin zancen nata.
To amma ai yau ne kayi alkawarin gaya mata,
da safe ka ce a'a yanzu da yamma ka sake cewa
uh'uh to me ka ke nufi? Ko za ka saba alkawari
ne? Dattijo da saba alkawari? Ya sake yin shiru.
Ai fa aikinka ke nan in ana magana da kai kayi
gum da baki kamar wani mai cin najasa, taja wani
mummunan tsaki alamar dai ranta ya soma 6aci,
ko ma ya riga ya bacin, ai dama nasan karya ka ke
yi ba za ka iya gaya mata ba ka ce za ka iya, abin
bakin ciki wai uba yana tsoron 'yarshi.

90

To in ba za ka iya gaya mata ba ni in gaya mata
tunda ni kam ai ba tsoronta nake ji ba yayi maza
ya ce mata uh'uh to in kira maka ita? Yayi shiru ba
ga ta can a daki ba? Kai Mallam kai kam ba ka da
dattaku, kai tir!.
Kalaman nata suka sanya ni naji wani iri, ga
bakaken maganganun da take ta gayawa Babana
ina ji, ban da haka kuma na tabbata ko wace irin
magana Babah Lantana take son ya gaya min to ba
mai sauki ba ce, kan haka sai naji maganganun
nata sun sanya tsigar jikina yana tashi.
Ban iya ci gaba da zaman da nake yi ba,
mikewa nayi na fito nazo na durkusa a gabanshi
cikin natsuwa da girmamawa na ce mish1 gaya min
maganar da ta matsu in ji Baba, ko menene gaya
min kawai zan iya dauka.
Ai kai Mahaifina ne, kai ka rene ni ka kuma yi
min duk alherin da uba ke yiwa da, na kuma
godewa Ubangiji kana sona ba ka yarda ka bayar
da rikona ga kowa ba, don haka babu wani dalili
da zai sa ka rinka sa ranar gaya min wata magana
kana dagawa tunda dai kasan dole ne zan ji ta to
gaya min kawai zan fi jin sauki in na ji ta a
bakinka maimakon a ce wani ne zai gaya min.
A hankali ya dago ido ya kalle ni cikin natsuwa
ya ce min aure zan yi miki Yaacuwuna, na daga

91
 ido na kalle shi, damuwa ce karara a fuskarshi ko
ni da ya ce zai aurar ba tare da nasan mijin da yake
nufin banin ba babu irin wannan damuwar a tare
dani, tunda dai nasan a tsakanin biyu ne za a yi
daya, ko a baiwa Mubarak ni ko Mansur, wanda
duk aka yi da shi zan zauna tunda su dukansu ina
da dalilan da za su sa ni zama da su.
Na kawar da wannan tunanin daga zuciyata na
daga ido na kalli Babana cikin natsuwa na ce
mishi Baba wa ka ke nufin baiwa ni? Na dan
sunkuyar da kaina kasa don kunya da girmamawa.
Auren ai na zumunci ne, cikin hanzari na dago
na kalle shi a zuciyata kuwa dadi ne ya kama ni,
wato dama Baba yana sa ne da zumuncinshi da
kullum ake yi mishi gori a kai, wato dama yayi
niyya a kaina ne zai gyara zumuncin nashi ta
hanyar bada aurena gare su?
Ai kuwa dai duk wanda ya baiwa ni zan zauna
da shi da zuciya daya in kuma yi mishi ladabi da
biyayya irin na aure. Amma don in kara samun
natsuwa cikin zuciyar tawa sai na tambaye shi
cikin 'ya' yan wanka ne ko na kannenka za ka
baiwa ni Baba?
Sai da yayi gyaran murya saboda yanda ta
make take nema kuma tayi rawa kafin ya iya ce
min a'a wannan dan uwan uwar taki Lantana ma

92
 
zuwa gidan nan Mahammadu Nalami shi zan
baiwa ke, don kara karfafa musu zumnuncinsu ai
kin san abokin wasanta ne?
Kadan ya rage in suma a tsugune saboda
tsananin kaduwar da nayi. Nalami fa kace Baba?
Ya gyada kai tare da cewa eh shi nace, ban san
yanda a ka yi ba sai tsintar kaina nayi ina yiwa
Babana tambayoyi.
Zumuncin Babah Lantana yasa ka baiwa
wannan mutumin ni naka zumuncin fa Baba?
Shiru yayi yana kallona bakina ya sake yin subuta
ya ce mishi, ba zan auri Nalami ba Baba, domin
babu abinda ya hada ni da Babah Lantana balle
zumuncinsu da har zan je ina auren danginta.
Tuni na soma kuka ina fadin me nayi maka
Baba? Me nayi maka da ka ke taimakon masu son
ganin nayi bakin ciki a kaina? A gabana kayiwa
Innata alkawarin ba za ka bada rikona ba ne
saboda ba za ka iya rabuwa da ni ba to me yasa za
ka bada aurena a inda kasan zan yi bakin ciki.
Nan da nan kawai sai naji zuciyata tana raya
min babu abinda yasa a ke yi min irin wannan
musgunawar illa don uwata ta rasu, Yaya Dijah da
aka yi aurenta Innarmu tana raye ai bata irin
wannan tozartawar ba nan take na soma kuka da
iyakacin karfina.

93

Kan ka ce meye wannan sai ga makwabta suna
shigowa tambayar me ya faru? Babah Lantana ta
tsaya tana yi musu bayani ai ba komai a ka yi mata
ba tunda ga uban nata nan a zaune wai daga yace
zai bada aurenta ga wani dan uwana shi ne take
wannan borin kar ku dada kar ku rage.
Maimakon a gamsu da bayariin nata sai kuma a
hau salati dan uwanki? In ta ce eh sai a gyada kai
a'a tayi ihu, to wane dadinki taji balle aje ana
baiwa wani dan uwanki ita? Wannan ya gayawa
wannan mutane sai shigowa suke yi yayinda ni
kuma nake kwance a kasa ina ta faman kurma ihu.
Gaba daya a wannan lokacin fatana bai wuce
dayan biyu ya faru da ni ba, in ma dai Babana ya
tausayawa kukan da nake yi ya fasa bada ni ga
Nalami ko kuma azabar kukan yayi dalilin da nima
zan bi bayan Innata in huta da bakin cikin zama da
Babah Lantana.
Ban san yanda aka yi ba har Umma taji tazo ba
sai jinta nayi ta katse Babah Lantana tana mnai
cewa, In ban da 'ya'yan yau ba su san biyayyar
yaye ba yaushe za a ce ka tarawa ubanka irin
wannan Jama'ar mu da yaushe? Umma tayi maza
ta ce mata ke dai kam Lantana ba ki san biyayyar
yaye ba da kin santa kuwa da ba haka ba, da ba ki
a1kata ma irin abubuwan da ki ka aikata ba.

94
 Ke wannan sharrin ma da ba ki kulla shi ba, me
yasa baki ba shi tsohuwar yarki da ki ke tashe da
ita shekara da shekaru ta rasa mijin aure ba?
Wannan ai ba huruminki ba ne ki ka shiga don
kuwa ba ki yi mata rikon da za ki zartar mata da
irin wannan hukuncin ba.
Da sauri Babah Lantana ta shiga fadin ai ni ce
ma ni ce na hada? In ke ce in ma ba ke ce ba ce dai
duk daya, yi kokari kiyi hakan a kan "yarki da ki
ka bari tana tanbada kina kallo in ba nema ki ke
sai taja miki irin abinda kema ki ka jawa iyayenki
ba.
Mero kam ai tayi sa'a tana da uban da za a sa
shi yayi mata aure da mijin da aka san ba nata ba
ne don a cutar da rayuwarta, sai dai ba tanan take
wai an danne buduri a ka yace ai ba nan take ba.
In kin yi ne don kin ga duk abinda ki ka yi
mata a zaman da ki ka yi da ita bai ishe ki ba
ruwanki kema kina da 'ya'ya abinda ka shuka
kuma shi ka ke girba, mai rabon ganin badi kumna
ko ana dakawa a turmi sai ya gani, haka ana
muzuru ana shaho zakaran da Ubangiji ya nufa da
cara sai yayi.
Don haka tashi mu tafi Mero, ta sunkuyá ta
kama hannuna na mike na tashi tsaye tana fadin ke
ai kin yi arziki da Ubangiji ya ce yayi miki miji

95
 
wasu ba gasu nan ba sun tsufa a titi da suna da
iyayen na gaske ai da ba su zuba musu ido ba.
Ki tafi da ita ina za ki kaita? Ko za kije ne ki
kara bijirar da ita? Umma ta waiwayo ta kalleta
cikin nutsuwa tace mata ai mu ba mu bijirewa
iyayenmu ba balle mu haifi masu bajirewa, ba zan
bar miki ita ba ne balle kiji dadin cusa mata wani
bakin cikin tunda ke ba Imani ne da ke ba.
Babu wata za dai ki kai mishi ita ne yayi
abinda ya saba, ta ce eh zan kai mishi ita biyo ni
ke kuma ki hana ni ko ki kwace ta.
A kofar gida muka samu Mubarak yana tsaye,
ganina tare da Umma ya sa shi wucewa gaba ya
fara tafiya muna shiga gidan yaja ya tsaya, wacce
irin musiba ce wannan Umma? Ta ce, Eh ai
rayuwa ta gaji ganin al'amura da dama sai addu'a
kawai don haka ba' yana nufin komai ya kare ba
ne.
To me ya saura Umma? Tayi murmushi tare da
fadin da yawa. Ni kam in ban da kuka babu abinda
nake yi, duk bayanan da Umma ke yi na zai wuce
watarana kuma sai labari jinta kawai nake yi
kullum abinda a ke gaya min ke nan wata rana sai
labari, har yanzu kuma ban ga alamar abubuwan
za su wuce ba tunda kullumn wasu muna nan
abubuwan sai kara samuna suke yi, duk wata fitina

96
 ko tashin hankali da na gani a rayuwata ban taba
ganin abinda ya kai cewan da Babana yayi wai zai
ba da aurena ga Nalami ba, in dai ba tashin
hankalin rasa uwata da nayi ba ne.
Ana cikin haka sai ga Baban Mubarak Albaji
Muhammadu ya shigo, menene ne haka a ke ta
kuka ke kuma kin tasa ta a gaba kina kallonta?
Umma ta shiga rattaba mishi bayanin abinda ya
faru.
Hankalinshi a kwance ya ce to ba shi kenan ba
ina ce yarshi ce? Kowa yayi shiru har da ni din
saboda ba zan iya ci gaba da yin kukan a gabanshi
ba, jimawa kadan sai kuma yayi tsaki kafin ya
sake cewa amma bai kyautawa kanshi ba da ya
bari a ka maida shi abinda a ke cewa an maida shi
din, bari in je wurin Mallam Sule mu tafi wurin
nashi tare muji yanda za a yi.
Umma ta ce, To Ubangiji yasa muji alheri, ya
ce amin. Nayi kukan bakin ciki a wannan lokacin
har sai da na rasa hawayen a idona, na rinka jin
tanfar ni din komai nawa ya kare ciki kuwa har da
farin cikin rayuwata.
A duk lokacin da Mubarak ya zaunar da ni da
Dufin rarrashina ko ba ni hakuri kan balin da nake
Ciki bana sauraronshi, saboda ni kam can cikin
Zuciyata bana jin haushin Babana da mutane ke ta

97
 
fadin maganganu marasa dadi a kanshi, nafi iin
Ciwon Mubarak gani nake tanfar inda yayi wani
abu mai karfi da wuri tun lokacin da nayi ta fata da
burin yayin watakila da wannan abinda ya farun
bai faru ba.
To wai sai a yanzu da Babana ya riga ya furta
wannan maganar shi ne suke ta faman zirga-zirga
aje wurin wannan aje wurin wancan ana kamun
kafa wanda bana zaton zai yi wani tasiri don
magana daya kawai Babah Lantana zata yi ta
birkita komai shi ne kai din ba Dattijo ba ne tunda
ga shi kayi alkawari za ka canza.
Daga ranar da Alhaji iuhammadu yace bari ya
kira Mallam Sule suje wurir Babana zuwa cikar
kwana bakwai ya tura wa Bapaia mutane daban
daban har sau biyar daga ciki akwai tawagar da
Liman ya jagoranta ta Malamai wadanda suka yi
mishi nasihohi a kan muhimmancin bayar da aire
a inda ya dace wato bin kufu'i don a samu zimatu
lafiya fahimtar juna da girmamawar da a ke bukata
tsakanin miji da matarshi.
Haka nan mai unguwa ya jagoranci mayan
unguwa bayanshi Alhaji Muhammadu abokanshi
Sun je har sau biyu.
Yanda na samu kaina cikin kunci da bak ciki
haka Mubarak ba zan ce ya fini ba ne, kawai don

98

ni kadai nasan abinda zuciyata ke ciki, amma ko
daga jin irin aiken da Babanshi ke yi daya bayan
daya an san lura da halin da dan shi ke ciki yasa
shi yin hakan duk wanda yaje ya dawo kuma
maganar guda daya ce ita ce ta ya riga yayi
alkawari don haka ba zai saba ba.
Daga gidansu Mansur ma an turo suma ba su yi
nasara ba. Yaya Dijah da mijinta ma sun zo suma
duk a banza, haka Yakumbo Halima wacce ita
kam kaca-kaca suka sake yi da Babah Lantana, a
wannan lokacin bana iya zaman gida ko da na
mintuna ne, Babah Lantana da Asabe ba su da
wata hira sai ta bukin nawa suna lissafin irin
kwalliyar da za su yi.
Don haka ina idar da sallar Asuba in na mike
gidan Yaya Dijah nake tafiya a hanya nake gama
lazimin da nake yi da addu'o'ina a gidan Yaya
Dijah ba ma komai sai kuka ko kuma muyi shiru
amma duk da halin da muke ciki na bacin rai taja
ta tsaya kan bata yarda in tafi ko ina ba.
To ki tafi ina Maryam? Kuma ki tafi ki bar ni
da wa? Ki bar ni ni kadai? Tambayoyin da ta jero
min kenan lokacin da na gaya mata niyyata ta
barin gida in yi tafiyata in shiga duniya ya fiye
min auren Nalami sauki.

99
 Tana maganar tana kallona, yanzu nan za ki iya
tafiya ki bar ni ni kadai? To ni kuma in zauna in yi
me? Ba a karbarwa mutum ne Maryam da na
karbar miki wadannan fitintinun da ki ke rayuwa a
cikinsu, tana fadan hakan ta kama kuka, kuka
Auwa mai tsanani.
Hakan yasa shi kawar da wannan tunanin
saboda sanin da nayi gaskiyar magana ta gaya min
da ana karbarwa dan uwa wani al'amarin na
kaddarar rayuwarshi na yarda da Yaya Dijah zata
iya karbar min don ban taba shiga wata fitina ta
bar ni na shigeta ni kadai ba.
Gaba daya na bijirewa Mubarak na daina
sauraronshi na daina shiga gidansu gani nake
tanfar har da sakacinshi ya kara jawo min abinda
Babah Lantana tayi min na hada ni da Nalami.
Kina nufin ke kin fini shiga fitina ne yasa ki ke
nema ki hada min da wulakancinki Kan halin da
nake ciki? Tambayar da yayi min kenan a ranar da
ya biyo ni gidan Yaya Dijah na ki fita ia ba shi
umarnin shigowa har cikin falonta in da nake
kwance tunda har falon mijinta da ya fara shiga na
ce ba za ni ba.
Niyyata yayi maganarshi ya gama ban ce mishi
uffan ba amma ban san yanda aka yi ba hakan ya

100
 gagare ni, na' samu kaina da tambayar menene
fitinarka ba abinda kake so aka yi ba?
Zuba min ido yayi yana kallona cikin 
matsananciyar kaduwa me yasa ki ka gaya min
wannan maganar? Na kawar da kaina gefe don kar
in ga kallon da yake yi min. A hankali na ce ai ba
yau ka ke ganina ba.
Yayi maza ya ce kuyo Maryam kwadayi ne da
ni a kan karatunki ganin badi kamar yanzu kina
shirin fita ne yasa yin hakuri na danne zuciyata.
Dago ido nayi na kalle shi cikin natsuwa na ce
mishi 'Boko?; ya ce eh, na ce to na daina yin shi
daga yau har abada kuma ba zan yi ba tunda dai
saboda shi ne kayi sakacin da kaja min wannan
musibar.
Don haka kara kina kawai ka daina wahalar da
kake yi a kaina tunda bokon da zai sa ka aure ni
ban yi shi ba, ba kuma zaih yi shi ba. Cire ni kawai
cikin matan da za ka aura, koda yake ma ni ban
taba sanin kana son aurena ba in ban da wannan
karon ban taba jin ka ce kana sona ba na soma
kuka.
Ka kyale ni kawai ka fita hanyata bana sonka
bana kuma son komai naka, daga yau kuma kar ka
sake yi min wani aike ba na so ka daina jin
tausayina.

101
 
Mikewa yayi ya fita daga falon ya tafi ba tare
da ya tsaya yiwa Yaya Dijah sallama ba.
Yaya Dijah ta shigo bayan tafiyar tashi, da kin
daina yiwa Mubarak irin wannan abinda ki ke yi
mishi da wanne zai ji ne? ni dai ban taba jin
Lausayinshi irin na yau ba kinga irin zubewan da
yayi?
Bakin ciki ai baida kyau, ni kuma ban tabbatar
ma za ayi aurenki da Nalami ba don jikina da
Zuciyata ba su yarda da hakan ba nafi zaton wata
hanya zata bullo da zata zame mana wata mafita ta
warwarewar al'amuran kałamanta suka sanya ni na
samu natsuwa har na yarda nayi wanka na shafa
min na sanya daya daga cikin kayanta.
Muje kicin muyi girki ka utanen gida su ji
yunwa ba mu ba su abinci ba, na kalli agogo na ce
ga su Inna ma sun kusa dawowa daga Makaranta,
muna cikin girkin Isiyaku ya sake shigowa ya
gaida Yaya Dijah kafin ya gaishe ni ya kuma
shaida min tare da Mubarak suke.
Yaya Dijah tayi maza ta kalle ni ya dawo, to
kar ki yarda ki sake 6ata mishi rai na ce to na tashi
na fita na same shi gaba daya idanuwanshi sun
kada sun yi jazur.
Ki ka ce ba ki tab6a sanin ina sonki ba saboda
ban taba gaya miki ba? Shiru nayi ban ce mishi

102
 
komai ba, ya sake yi min wata tambayar shi yasa
ki ka nemi wulakanta ni saboda. wasu suna gaya
miki su suna sonki?
Wani shirun na sake yi ban tanka mishi ba, to
tunda ban taba cewa ina sonki ba, yanzu a wane
matsayi ki ka ajiye ni ke nan? Ban kalle shi ba na
ce mishi kayi hakuri, ina gaya mishi hakan fushin
da yazo da shi ya gushe.
Rannan ina kwance a dakina cikin dare idona
biyu bacci ne ya gagare ni, in ban da sakar zuci
babu abinda nake yi, in saka wannan in kwance, in
saka wancan. Aurena da Nalami da kullum Yaya
Dijah ke cewa bata tabbatar za'ayi shi ba saboda
jikinta da zuciyarta ba su ji kamar za'ayi shi ba.
Kullum kara matsowa yake yi, Babah Lantana
da kawayenta tare da 'yarta sai shirye-shirycnshi
suke tayi ko a ina take samun kudin a take ta
kashewa oho.
Ni kam cikin zuciyata ban tabbatar da maganar
ta Yaya Dijah ba tunda ban hango wani juyi da zai
zo ya hana aukuwar auren ba, in dai ba wata
kaddara ta Ubangiji ba ne tunda dai komai na
auren Babah Lantana ta sayo irin wanda taga yayi
mata daidai.
To haka zan zauna in yi ta zuba ido ina kallo
har ranar auren yazo a daura a kai mishi ni? In har

103
 
aka yi haka kuma to me zai faru? Me zai biyo
bayan hakan? Wanne hali zan shiga? Wacce irin
rayuwa zan yi a gidan Alhaji Nalami?
Rayuwar aure da Alhaji Nalami to a ya ya zata
kasance ke nan? Wadannan sune jerin tambayoyin
da suka addabi zuciyata, da na zurfafa cikin tunani
mai tsanani sai naga aurena da Nalami kamar baya
cikin jerin biyayyar da ya kamata in yi wa Babana,
domin shima sa shi aka yi ba ra'ayin kanshi ba ne
yin shi.
Ita kuma wacce ta hada din da ta hango wani
alheri a ciki komai kankantarshi to da bani ta tura
ba tunda ni kam ai bata nufina da wani alheri, to
haka zan zauna in yi ta yarda kullum Babah
Lantana sai ta cuce ni ta cuci Babana?
Ina kawowa nan na mike na sauko daga kan
gadon na tsallake shimfidar Asabe da ke kwance a
kasa na bude kofa nayi waje ko ban tafi na bar
gida ba a yau ina son ganin yanda duhun dare yake
in da hali ma kuwa ina ganin tafiyata kawai zan yi
in yaso bayan wucewar ranar auren na dawo.
Sannu a hankali cikin sanda na nufi kofar
gidanmu, zare sakatar na sake jawo kofar a hankali
na rufe don kar in bar musu kofa a buda bayan
kuma dare ne kasancewar dama kudina a kulle
suke a bakin zanina yasa ban tsaya tunanin komai

104
ba na kama hanya, hanyar baya na yi nufin bi don
kar wani tsautsayi yasa in gamu da wani don in yi
nisa da gida kafin gari ya waye in san in da na
nufa.
Ban yi wata tafiya mai yawa ba naja na tsaya
cak saboda muryar da na jiwo a bayana tana
tambayata ina za ki cikin daren nan?
Kadan ya rago in karta da gudu saboda
tsananin kaduwar da nayi in ban da kawai a
kowane hali na kasance ko na samu kaina muryar
da na jin ba za ta taba bace min ba, in dai ba
Mubarak ba ne wannan to Aljani ne abinda naji
uciyata tana gaya min ke nan, to shi kuma me zai
fito da shi waje a cikin duhun daren nan a kuma
daidai wannan lokacin na karfe biyu da rabin dare,
in ban manta ba abinda na gani ke nan a dakinmu
kafin fitowàta.
Ina kike nufin zuwa a wannan lokacin? Kina
nufin tana da asara in ki ka aikata wani abu
makamancin wannan da kike shirin aikatawa? Ai
bata da asara, watakila ma abinda tafi son gani ke
nan.
Kalaman nashi suka sanya zuciyata ta
sakankance cewa lalle shi ne ba wani aljani ba,
don haka na juyo muka fuskanci juna, hasken farin

105
 
wata yayi dalilin haduwar idanuwanmu nan take
na soma kuka.
Kawo hannunki kiji, kawo hannunki kiji irin
abinda kirjina ke gaya min, kawo hannunki ki taba
nan din nan ban ba shi hannun nawa ba sai dai na
dcga idona na kalli nan din da ya ke nuna min,
mazaunin zuciyarshi ne.
Kwana nake yi ina zaune Maryam ban samu
mutsuwar da na iya dora kafadata a kan shimfidata
ba shi yasa nake barin dakin in fito waje in yi ta
zirga-zirga tsakanin gidanmu da naku, tsoro nake
kar su fake ni su sace min ke suyi sanadin shigata
cikin halin da yafi wanda nake ciki.
Tunda na gane abin da suke son ganinn nayi
kenan to amma yanzu da ki ka fito din nan za ki
tafi ban sani ba yar uwarki bata sani ba, me ki ke
nufi da yin hakan'? Kina nufin za ki iya bada kanki
ga wani ne?
Kin san abinda barin gida ke nufi kuwa
musamman wurin 'ya mace? Kina nufin za ki iya
tafiya inda za ki rayu ba tare da ni ba yar uwarki
ba? Kina nufin in akwai alheri a cikin tafiyar taki
ni ba zan baki wannan shawarar ba?
Don me ki ka shirya tafiya ba tare da kin nemi
mu tafi ni da ke ba? Ke ce ba kya sona ki k: cewa
ni ne saboda kawai ban ta6a buda baki na gaya

106
 miki ba, ban taba zaton sai na furta miki da fatar
baki ba, baki ai yana furta karya Maryamu, zuciya
kuwa takan tilasta gabobi suyi bayanin abinda ke
cikinta.
Ban iya cewa Mubarak komai ba saboda kukan
da nake tayi. Yi min alkawari a yau a in da muke
tsayen nan a cikin sararin nan na Ubangiji cewar
ba za ki taba fita ki tafi wani wuri ba tare da kin
gaya min ko kin gayawa 'yar uwarki ba.
Ki kuma yi min alkawarin ba za ki ta6a auren
wannan mutumin ba ke ba shi kadai ba Maryamu
yi min alkawari na wani ba zai taba taba min ke
ba.
Nayi maza na gyada kaina tare da furta kalmar
nayi da bakina, duk kuwa da ban san yanda zan yi
in cika alkawarin da yake tasa ni ina yi mishin ba,
to muje in maida ke gida ki kwanta.
Nayi maza na girgiza kai nuna alamar a'a, cikin
nutsuwa ya dago idonshi sama na tsawon lokaci
kafin ya dawo da kallon nashi gare ni, kina ganin
zai yiwu muyi ta tsayuwa a nan har gari ya waye?
Da sauri na ce mishi eh, ya girgiza kai a
hankali nuna alamar a'a mutane za su yi mana
mummunan fahinmta marasa tunani daga cikinsu su
zarge mu da abinda bai kamata zargin zai fi
tsanani a kanki ba zan so ayi hakan ba, don zai iya

107
 
zamowa bata suna zai iya zamowa dalilin da Baba
zai yi fushi da ke, ba zan ji dadin hakan ba, ina so
ki rabu da shi ne lafiya kin gane? Na gyada kaina
nuna alamar na yarda.
Muje in kai ki gida, ban sake yin musu da shi
ba ya tasa ni a gaba sai da yaga shigana cikin
gidanmu har sai da na maida kofar na kulle sannan
ya juya ya tafi.
Na sake yin wata sandar a hankali zan shiga
dakinmu, sai kawai naji kofar dakin a kulle,
abinda ya tabbatar min da cewar Asabe tana kallon
fitana daga dakin bata dai yi min magana ba ne,
kawai sai da taji na fita na bar gidan ta mike ta
rufe kofa ta koma tayi kwanciyarta.
Yaya zan yi? Abinda na tambayi kaina lokacin
da na taba naji kofar dakin a kulle, fita zan yi in
koma inda na baro Mubarak ko kuwa zama zan yi
a nan in jira gari ya waye ta tashi ta bude in shiga?
Ko kuwa sa hannu zan yi in buga kofar don taji na
dawo ta tashi ta bude min in shiga? In yaso kowa
ma yasan na fita da daddaren.
Har na matsa jikin kofar da nufin fara bugawa
sai kuma naga kai to in Babana ya fito ya tambaye
ni ina naje a cikin tsohon daren nan in ce mishi
me? In yi sanadin da zai yi bakin ciki? Kai ba zan
iya ba da in yi haka gara kawai in kwana a tsakar

108
 
gidan in jira gari ya waye a bude in shiga in yaso
ko don in kaucewa 6ata mishi sai in ce fita fitsari
nayi Asaben ta kulle kofar.
Don haka na shiga kicin na hau kujera na zauna
ina kallon irin berayen da ke zirga-zirga daga kicin
din zuwa tsakar gida da wurin wanke-wanke
wanda yawan ta'adin abinci ya kara haddasawa.
Wajen Asuba naga fitowar Babana zai wuce
ban dakin gidan, nayi maza na kauce daga inda
nake zaune na koma lungu sosai ya gamå abinda
zai yi ya fita ya tafi Masallaci, sai ga Babah
Lantana ta fito daga ita sai zani a kirji tana ganin
kicin dinta a bude ta leko cikinshi tana haskawa.
Satar min naman miya za ki yi? Kamar in
tambayeta ko ta taba ganin inda da ya zamaa
6arawo a gidan ubanshi? Sai kawai naga to a na
me zan tsaya ina irin wannan cacar bakin da ita,
bayan ta riga ta buge ni tayi nasara a kaina tasa
Babana ya dauke ni ya baiwa mutumin da babu
wanda yasan me ke tsakaninsu sai su biyun suka
san abinsu.
Ba fa satan miki naman miya taje yi ba,
iskancinta ta tafi shi ne ni kuma na maida kofar na
kulle ta dawo ta same ta a kulle shi ne ta shiga
kicin din ta zauna don kar ta buga kofar a ji ta a

109

tambayeta daga ina take? Iskanci kamar ya ya? Ta
bukaci sani.
Asabe ta tsaya tana yi mata bayani, ai dama
rana dai-dai ne bata bude kofa cikin dare ta tafi
can wajenshi sai sunyi abinda za su yi sannan ta
dawo ta shigo ta kwanta gajiya nayi jiyan na rufe
mata kofar.
Babah Lantana ta tabe baki ta ce, ki ka sani ma
da ba ki rufe mata ba kin barta ta shiga tayi
kwanciyarta ta huta ni kam yanzu ai bani da sauran
matsala da ita balle har in je ina kai kararta
wajenshi a kan tana zuwa kwanan gida, to a na
me?
Kwanaki tara ne fa kacal suka ragewa zaman
nata a cikin gidan nan, gidan da kullum sai ta yi
wa mutane gorinshi sai kuma ta koma gidan
Nalami, Nalami kuwa wannan matar tashi in dai
tana nan a yanda nasan ta tooo ta dan yi
murmushin iya shege ta wuce ta shiga bayan gidan
tana fadin, dama in mutum ya ce ba zai yi sharar
Masallaci ba ai zai yi na kasuwa.
Duk abinda suke fada ina jin su shiru kawai
nayi saboda ba ni da wani abinda zance musu
huce bakin cikin da suka sanya ni a ciki.
A haka muka kasance a çikin gidan nan har a
ka wayi gari ana cewa saura kwana biyu ne daurin

110
 auren nawa abinda yayi dalilin da na zama tanfar
mara hankali saboda tsananin kidima da gigicewa,
babu abinda bai zo ya roki Babana ba amma yayi
shiru bai ce komai ba.
Babah Lantana sai hidimarta take yi, babu
abinda yafi komai. daga min hankali irin tsananin
farin cikin da take ciki, wuni take yi tana dariya
bata gaji ba, kan abinda bai taka kara ya karya ba
ma sai ta kyalkyale da dariya ta bugi cinya tare da
shewa kafin ta ce sai ni Lantana 'yar Babanta,
mata a gidan Mallam Habu mai timatir, kowa yaci
tuwo tare da ni miya yasha.
In rasa in da zan tsoma raina in dan ji dadi nayi
kuka a wannan lokacin har na fige na fita cikin
hayyacina, ga shi bana ci ba na sha nayi
mummunar ramar da na zama tanfar majinyaciya,
wai a irin wannan halin da nake cikin kuma sai
manya su rinka zaunar da ni suna cewa wai in yi
hakuri wata rana sai labari.
Ba don dai kar in yi wata magana na ce na fadi
ba daidai ba ga shi ni kuma a' yanzu nema nake in
rabu da kowa lafiya don gani nake tanfar ba zan
wuce wannan lokacin ba, bakin cikin da ke
addabar zuciyuata zai kashe ni kowa ya huta, da na
tambaye su ni yaushe ne wata ranar nan da kullum
a ke gaya min amma ban taba ganin tazo kan

111
 al'amarina ta mayar min da shi abin bada labarin
ba?
A wannan lokacin ko gidan Yaya Dijah bana
iya zuwa saboda rashin kuzari na wuni nake yi a
kwance kamar yanda nake kwana a kwance don
haka ban san abinda take ciki ba amma dai itama
na gaya mata na gaji da jin zancenta na bata
tabbatar za'ayi aurena da Nalami ba saboda wai
jikinta da zuciyarta ba su yardan mata za'ayi
hakan ba.
Na ce to sai yaushe za su yarda? Sai sun ganni
a dakinshi? Daina gaya min haka Yaya Dijah, bar
ni kawai in fuskanci abinda yake gabana, ina fadin
hakan ta kama kuka nima ban tsaya bata hakuri ba
nasa kai na fita na bar gidan, ban sake komawa ba.
Mubarak kuwa sai yazo kofar gidanmu sau
biyu sau uku ban iya tashi na fita ba saboda bani
da jarumtakar yin irin wadannan abubuwan kuma
a wannan lokacin sai nafi sha'awar a ce kowa ya
fita harkata a bar ni kawai ni kadai in yi ta
kwanciyata ina tunanin Innata da sauran abubuwan
da sukai saura.
Bikin nawa ba wani biki ne da Babah Lantana
tayi wa wani sayayya na abin arziki ba, amma ta
shirya kawatashi ta hanyar tara tsofaffin
kawayenta da suka yi gwagwarmayar rayuwarsu

112
 
tare har ma da Dafau Mai kalangu naji tana cewa
zata kira.
A al'ada ranar sakun lalle rana ce da Amarya
tare da kawaycnta kan tafi yawon ban kwana, sai
cikin dare take dawowa in an je an kamo ta a kawo
ta gida a sa mata lalle, a irin wannan ranar ni na
wayi gari ne a kan gadona ina kwance babu wata
kawa a tare da ni ba a kira min ita ba nima kuma
ban nemarwa kaina ita ba.
Ina daki a kwance ina kallo Asabe ta sha
kwalliya ta fita itama Babah Lantanar hidima sosai
take yi tare da 'yan bukin da suka fara zuwa mata.
Ina daki ni kadai in saka wannan in warware in
saka wancan wai Nalami Babana ya yarda zai bada
aurena gare shi in zama mallakinshi?
To zai yi hakan a dalilin ya daina sona ne ko
kuwa dai da gaske abin yafi karfin nashi ne?
wannan shi ne abinda yake ta kai kawo a cikin
Zuciyata.
Da daddare kawar Babah Lantana ta sani a lalle
saboda babu wanda ya tako cikin gidan, cikin
dangin Innata da Yaya Dijah don sun ce babu
ruwansu da bikin.
Ni da mai sakun lallen kallon juna muke yi da
ido zuru-zuru ta juya tana fadin oh'oh amaren

113
 yanzu suna da abin mamaki babu ruwansu da duka
don an saka musu lalle.
Babah Lantana ta taso daga inda take tana
fadin ai bata yi kukan sakun lallen ba, ita wannan
ai tata rashin kunyar ta daban ce, ni kuma ba a
wannan abinda ni bari ka gani, in na zo na sharara
mata mari ai zata yi mai dalili. 
Ta zabura ta taho cikin saurinta da nufin
shararan min marin, wasu cikin kawayenta masu
dan hankali suka tare ta tare da fadin a'a haba mai
shararawa Amaryar tana cikin lalle ki sharara mata
mari me yayi zafi haka?
Ina ruwana ni da lalleta tunda dai bata da
mutunci a sa mata lalle ta ki yin kuka saboda ta
matsu a kaita gidan mijin ko me? A haka dai ana
wasa ana dariya a ka cimma burinta na dukana a
cikin taron kawayenta da ta tara a gidanmu.
Wata daga cikin kawayen nata da naji suna kira
da sunan Lari baby duk da kokkodewarta wai baby
take amsawa, ta matso kusa da ni cikin natsuwa ta
ce min kin gani ko Amarya " yanmata ke yarinya ce
don haka zan gaya miki lamarin duniyar nan sai a
hankali, kar ki yarda kiyi abinda za ki cuci kanki.
Zauna wuri daya kawai ki nutsu kar kiyi abinda
zai je yazo ya dame ki shi lallen nan da ki ke gani
ba karamin al'amari ba ne, wasa da hakkokinshi

114
 
wurin amarya al'amari ne babba. Shi ke sawa ki
ga wasu amaren sun zama wasu, kar ki yarda ki ce
za ki fita daga dakin nan ki fita waje kin ji ko?
Amarya mai fita da lalle haukacewa take yi kin
ji ko? Na ce mata to, saboda tsoratar da nayi da
irin bayanin da tayi min din.
To ina ruwanki ne da ki ke rattabo mata
wannan bayanin? Tayi tambayar tare da galla mata
harara kai ke daima da dogon baki ki ke, taja tsaki
ta juya ta fita.
Uh'uh Anti Lantana gara in gaya mata ta sani
shi da ai na kowa ne, ai sai kiyi ta fita ta fita. Duk
da bayanin da matar nan tayi min zuciyata bata
hakura ta bar ni na zauna lafiya ba, kai-kawon da
take yi yayi tsanani ko mikewa a gadona gagarata
yayi ina zaune ne kawai ina sauraron abubuwan da
take gaya min.
Daren nan na yau shi kadai ne yai saura min
gari na wayewa za a daura min aure tunda daurin
auren ma na safe a ka ce za'ayi kenan daga nan
zuwa wayewar gari ne yai saura min, to haka zan
zauna shi ke nan magana ta kare ko kuwa ya ya
zan yi?
Shi ke nan sai in zauna a daura min aure da
mutumin da Babah Lantana ta kawo min? da
Babana ne don ra'ayin kanshi yaga zai bada ni

115
 
gare shi da ba zan yi jayayya da auren ba tunda ni
din mallakinshi ne, to amma Babah Lantana, in
zauna in karasa waycwan gari a Cikin gidan nan
yana nufin na yarda da auren da za'a daura min.
In sa kai in fita kuma ina tsoro saboda bayanin
dakawar Babah Lantana tayi min, ina cikin
wannan kai-kaWon sai kawai na tsoro matsayar da ta
sanya ni mikewa tsaye ita ce ta da in zauna a daura
min aure a kaiwa Alhaji Nalami ni gara kawai in
fita in bar gidan in yaso duk abinda zai faru da ni
ya faru dani a can gaba.
Da wannan tunanin cikin zuciyata nasa kai na
fita daga gidanmu sai dai ban san yanda aka yi ba
ganina kawai nayi na kama hanyar zuwa gidan su
Mubarak.
Ina dosar gidan na hango shi zaune a kan
dakalin kofar gidansu yayi zaman dirshan a kasa
kanshi a sunkuye, har na isa kanshi bai ji motsi ba
saboda ya riga ya shagala kan abinda yake yi.
Na kasa ce mishi komai don ban san me zan ce
mishi ba, kusan mintoci biyu zuwa uku kafin ya
dago kai daga sunkuyon nashi yana ganina ya dan
kadu bai ji isowar tawa ba da sauri ya shiga
goggoge fuskarshi da tafukan hannayenshi duka
biyu.

116
 
Me ya fito da ke a cikin daren nan? Tambaya
yayi min cikin wani irin yanayi na nuna karfin hali
da jarumtaka ban tsaya ba shi amsa ba sai kawai
nasa kai na nufi cikin gidansu, maimakon in wuce
can ciki kamar yanda na saba kofar wurinshi na
tura na shiga nasa kai na wuce falon na shiga har
can cikin dakin nashi abinda bai taba faruwa ba a
rayuwata hasalima yau ne shigana wurin Mubarak
na biyu.
Can cikin dakin nashi a kayace yake matuka ga
Ramshinshi da na saba ji a tare da shi katuwar
katifa a yashe a kasa tasha shimfida mai daraja ga
tarkacen takardu tare da laptop a gefe sai wardrope
wacce na tabbatar kayanshi a ciki. Gabana sai
faduwa yake yi yana harbawa da sauri da sauri, me
ke shirin faruwa ne? me ya shigo da ni nan wurin?
Abinda ke ta kai-kawo cikin raina ke nan.
Mubarak ya biyo ni har can cikin dakin yaja ya
tsaya a bayana cikin wani irin yanayi na sanyin jiki
da tsorata da abinda yaga nayin me ki ke so a
kawo miki Maryam? Ban tanka ba ban kuma
waiwaya na kalle shi ba, na kai guiwowina duka
biyu kasa na durkusa a kansu, ya sake biyo ni
kasan yayi yanda yaga nayi muka fuskanci Juna.
A hankali cikin nutsuwa cikin wata irin murya
mai laushi da taushi a dalilin karaya da tsoratar da

117
 tayi na soma yi mishi magana, zuwa nayi a yau
don in yi maka godiya bisa dawainiyoyinka da
alhairorinka a garce ni.
A sanina ban taba sanin wani mutumin da ya
kai ka yawan alhairi ba ka taimaki maraicina ta
hanyoyi daban-daban da ba zai yiwu in fade su ba.
To me ya kawo wadannan maganganun
Maryam? Yayi min tambayar a sanyaye
idanuwanshi kuma suna kafe a kaina. Na kawar
da kaina daga kallon da yake yi min kafin na soma
ce mishi Babana yayi nufin aurar da ni ga wanda
yayi niyyar bada ni gare shi bana zaton akwai
wani dalili da zai hana shi yin abinda ya shiryan
in dai ba wata kudura ba ce ta Ubangiji.
Ban ki auren don raina maganarshi ko bijirewa
umarninshi ba, naki auren ne a dalilin sanin dalilin
kulla shi da aka yi a yanzu ina cikin wani hali da
ba zai fadu ba, don haka nazo wurinka in roke ka
kayi min wani alheri tunda kai mai alherin ne
kullum a gare ni.
Da sauri ya tambaye ni me ki ke so in yi miki
Maryam? Gaya min shi ko menene shi zan yi miki.
Na sake sunkuyar da kaina kasa sosai kafin na
soma ce mishi, ni din budurwa ce nafi zaton daren
yau shi ne dare na bankwana a tsakanina da kai,

118
 don haka nazo wurinka ne in yi maka kyauta daa
abinda nake ganin tanfar naka ne.
Muryata ta soma rawa jikina ya soma kaduwa,
hawaye suka soma gudu daga idona suna zuba
shar! Shar!! Shar!!!! Gaba daya hankalin Mubarak
ya sake tashi, ya tsunduma cikin wani hali da ya fi
kama da kidima.
To menene na wannan kukan? Me ki ke so in
yi da ki ke wannan kukan yanzu a gabana? Na ce
ki gaya min kawai ko menene zan yi miki shi, kiyi
shiru. Nace kiyi shiru.
Kwan! Kwan!! Kwan!!! Muka jiwo
kwankwasa kofar falon nashi, lokacinne na san bai
shigo ba sai da ya kulleta da sauri ya mike wajen
kofar ya bude.
Me ke faruwa ne Ahmad Mubarak? A hankali
naji Umma tana yi mishi tambayar, me ki ka gani
Umma? Ta dan yi shiru kafin ta ce mishi ji nake
kamar ba kai kadai ba ne. Ya sake cewa me yasa
ki ka fadi haka Umma?
Ta canza tambayar da tambayarshi to me ka ke
yi har yanzu idonka biyu? Bakin ciki ne ya dame
m Umma, ina bakin cikin raba ni da Maryam da a
ke son a yi.
Rabuwa kam ai an raba ka tunda gari na
wayewa za a daura aurenta, kai dai kayi hakuri

119
 Kamar yau ne za ka ga ya wuce wata rana kuma ai
sai labari, ko ma ka kwanta kar in sake Jin ka a
waje, ya ce mata to.
Ta juya wurinta shima ya maida kofar ya kulle
ya dawo har lokacin ina durkushe a inda ya bar ni
ya sake kai guiwowin nashi kasa ya sake
durkusawa kamar yanda dama yayi muka fuskanci
juna.
Da gaske ne Babana zai raba mu don haka nake
so in yi maka kyauta ta alfarma don ta zamo
girmamawa ga al'amarinka da ke cikin zuciyata.
Yayi ajiyar zuciya mai karfi kafin ya tambaye
ni mecece kyautar taki Maryamu? Ban kalle shi ba
na ce mishi 'BUDURCINA' yayi matukar kaduwa
da jin kalmar da na furta, don kuwa sai da hakan
ya bayyana a fuskarshi, ban yarda mun hada ido
ba na ce mishi karbi budurcin kawai a wurina bani
da sauran bukatarshi bada shi zan je gidan nashi ba
shi yasa nazo' yanzu don in kawo maka shi.
Mubarak ya zama tanfar wani mutum-mutumi
sai faman bari yake yi tanfar wanda yayi wanka da
ruwan sanyi a cikin sanyin hunturu, da kyar ya
buda baki ya soma yin magana, a'a kar muyi haka,
ba sai kin yi min haka ne zan san ina da matsayi
mai girma a wurinki ba.

120
 in kin bar shi a nan ma nawa ne, ai nawa i
Maryam zan kuma karbe shi ai ke tawa ce naa
kuma yi sa'a kin gane ke din tawa ce, kar kiyi
gangancin bada shi ga kowa.
Na dan dago kadan na kalle shi a rikice kwarai
yake bakinshi ne kawai mai jarumtakar furta
kalmomin da yake fadin. Ba ka sona? Da sauri ya
soma fadin ina sonki mana Maryamn, ina sonki, ya
ya ma za ki ce bana sonki? Ina sonki, ina son ki,
ina sonkki.
Ina jin ya fara furta irin wadannan kalmomin
na soma cire kayan da ke jikina ina ajiyewa a gefe
dai-dai da dai-dai, kan kace meye wannan sai gani
na zama daga ni sai 'yar shimin da ke jikina wacce
bata ma gama sauka kasa ta cinyoyina ba, itama na
saki hannayenta kirjina ya bayyana na maida
hannayena baya don balle rigar nonon shima in
ajiye shi a gefe.
Da sauri Mubarak ya taso yana fadin uh'uh
Maryam uh'uh kar muyi haka wannan kam ba zan
barki ki cire ba, ya miko hannu da nufin hana ni
cireta, a wannan lokacin kaduwar da yake yi takai
duk inda takai, kar muyi haka Maryan maida
rigarki jikinki kiji abinda zan gaya miki.

121
 Yayi maza ya mike ya shiga wata kofa da ke
cikin dakin zuban da naji ruwa yana yi ya fahimtar
da ni ban daki ne.
Kusan minti biyar kafin ya fito yanayinshi ya
sauya daga yanayin da ya shiga bayan gidan, a ciki
can gefe ya koma ya nemi wuri ya zauna ya soma
yi min magana a hankali, shiga kiyui alwala za ki
dan ji sanyi a cikin ranki.
Kaina a sunkuye na ce mishi uh'uh kar kiyi
tunanin bana sonki ko kin fi ni shiga cikin wata
damuwa duk wami abinda ki ke zato a kan wannan
al'amarin na shigo abinda yafi haka, ina sonki fiye
da duk yanda zuciyarki take iya kwatanta miki,
son naki kuma zan iya cewa yana daga cikin
dalilan da suka sa ba zan iya yin hakan da ke ba,
don kina da girnma da kinma mai yawa a wurina.
Mahaifiyarki tana dashi, iyayenmu mutanen
kirki ne, yin hakan kuma ba zai rage min komai ba
na daga ciwonki da nake ji cikin raina, hakika na
sani an zalunce mu ko kuma in ce ana shirin
zaluntarmu tunda har yanzu ban tabbatar da daurin
auren ba, ina sonki ne ba don sha'awa ba, ina
sonki ne ba don kaina ni kadai ba, ina sonki tare
da girmamawa da mutunta duk wani al'amari naki.
Don haka ba zan so mu aikata wani abin da zai
taba mutuncinki ba, don haka mu kara hakuri da

122
 
Juriya da jaruntakar da zamu kai ma cimma nasara
kar mu sanya sabon Ubangiji a cikin lamarinmu,
ko kin ta6a jin inda darajar mutanen da suka gama
rayuwarsu ta duniya suka koma ga Ubangijinsu ba
su taba aikata zina ba a ranar Alkiyama?
Ina yi mana fata da addu'ar shiga cikin irin
wadannan manyan mutanen da muyi haka
Maryam gara mu kama hanya mu bar garin ni da
ke muyi tafiyarmu zuwa can wani wuri muyi
zamanmu su neme mu su rasa, sai komai ya lafa
mu dawo kin ga lokacin komai ya warware sai a
sake gabatar mishi da maganarmu.
Ban ce mishi komai ba ban sake daga ido na
kalle shi ba, saboda kunyarshi da ta kama ni, girma
da darajarshi da kimarshi suka yi matukar karuwa
cikin raina, zuciyata ta kara tabbatarwa tare da
sakankancewa cewa tabbas Mubarak mutum ne
mai girma da daraja wanda bai nuna son kai kan
abinda yake so.
Bai saurari yardata ko rashin yardar ba ya
mike yana fiddo kaya a cikin wardrope dinshi da
yawansu kayan mata ne gaba dayansu kuma sabbi,
sunkin kudi ya dauko yana kokarin adana kudin a
jikinshi yana yi min bayani muje in kai ki in da za
ki zauna in kuma zauna tare da ke in tsare

123
 mutuncinki har kafin wannan maganar ta lafa sai
in...
Bai kai Rarshen maganar ba muka ji ana buga
kofar dakin nashi da karfin tsiya, tare da hayaniya
mai yawa, alamar dai mutanen da ke dukan kofar
ba mutum daya ba ne ko biyu adadi ne na Jama'a
masu yawa.
Gabana yayi mummunan faduwa nan take
kuma jikina ya dauki rawa nayi matukar tsorata,
tsoro kuma matsananci irin wanda ban taba jin irin
shi ba a rayuwata saboda gane muryar Babah
Langana da nayi a cikin masu maganganun nan.
Wayyo! Wayyo!! Jikina sai rawa yake yi.
Mubarak ya zuba min ido yana kallona cikin
tashin hankali saboda shima a tsorace yake amma
duk da haka kokari yake ya rarrashe ni ya kwantar
min da hankali kan irin tsoratar da yaga nayi.
Kai ku bar dukan kofar nan haka ina ganin
kamar babu kowa a ciki, wata daga cikin matan da
ke wurin ne suka fadi haka.
Babah Lantana tayi maza ta ce, a'a ai babu
maganar bari a tunbuke min kofar gaba daya sai
na shiga na gani da idona na gaji da iya shegen da
ake yi min ina kallo duk wanda yayi a baya bai
ishe shi ba sai yayi a yau dinnan na daren aurenta
masu bugun kofa suka ci gaba saboda a umarnin

124
 da Babah Lantana ta basu ga dukkan alama kuma
so suke su tunbuke kofar dakin da gaske.
Kai haba wane irin hauka ne wannan? Umma
ce ta iso wurin take yin tambayar kai ku bar
wannan abinda ku ke yi in ba so kuke ta jawo
muku abinda zai dame ku ba.
Me zai dame su? Ai in abinda danki ke yi bai
dame shi ba wannan ba zai dame su ba tunda shi
da yake kwana da matar wani bai ji tsoro ba sa
masu tun6uke kofa? Mero ai matar wani ce tunda
gari na wayewa za a daura aurenta in kuma
takamarka iya shege to bari in gaya maka, shi
mijinta ya fi ka sanin kan tsiya don shi wannan in
yaga dama zai iya kasa tsiya a tire ya saida ita
saboda saninta da yayi.
To ta shafe ku ku kadai in ji Umma, kai ku
kauce ku bani wuri in yi magana da shi, in kuma
bata ciki to zan yi maganin rashin mutuncinki, za
ki gane ba ki da wayo zan nuna miki ke din
mahaukaciyar tsohuwa ce sau uku kenan kina
kulla mishi irin wannan sharrin, to daga yau ba za
ki sake ba.
To in aka same ta a ciki fa? Uwar banza mai
daurewa danta gindin yayi lalata da matar aure.
Da kyar a ka shiga tsakanin Umma da Babah
Lantana ba don yawan mutanen da ke wurin ba da

125
 ba karamin gwabzuwa suka yi ba don kuwa su
dukansu biyun majiya karfi ne.
Umma ta matso kusa da kofar ta jijigata ta ji ta
a kulle kana ciki ne Ahmad Mubarak? Da sauri ya
amsa mata da eh Umma, ina ciki. To zo ka bude
min kofar mana don wannan azzalumar taji kunya
ta gane kai ba irin abinda take zato ba ne.
Ya mike ya nufi bakin kofar duk da sanin ina
cikin saboda ta ba shi umarnin budewa, ina ganin
ya kama hanyar fitar jikina ya kama rawa kar-kar-
kar saboda sanin da nayi bude kofar yana nufin
Babah Lantana tana da mutanenta su ganni.
Masharranciyar mata kawai wacce ta rasa
wanda zata tasa a gaba da cuta sai marainiyar 'yar
mijinta, ai kin ji kunya za kurma ki kara jin kunyar
tunda baki da aiki sai na kullawa 'ya'yan Jama'a
sharri ba kin haifa ba ke ma?
Bude kofar Ahmad Mubarak ya sake cewa to
Umma abinda na tabbatar kuwa shi ne shima ba
son bude kofar yake yi ba, iyaka dai kawai ba zai
iya bijire mata ba ne.
Kar wanda ya shigo min daki, kar wanda ya
matso min nan in baso yake ranshi ya
abinda naji ya fara fadi kenan daga bude kofar
tashi, ga dukkan alamu kuma kashedin nashi ya
126
 
shige su don ban sake jin wani yana yunkurin
shiga ba.
Uhun yasan ba shi da gaskiya yasan in an shiga
za'a fito da ita ne shi yasa yake wannan zare idon,
Babah Lantana ce mai fadin hakan.
Ke matsa ni ki bani wuri ja' irar mata kawai da
tun zuwanta unguwar nan take haddasawa Jama'a
da 'ya'yansu fitintinu iri-iri da sharri daban-daban
sai ya koma miki kanki.
Babah Lantana ta ce eh fadi duk abinda za ki
fada naji ba kuma zan bar nan wurin ba sai an fito
min da ita sai an fito min da ita kin daurewa danki
gindi yana lalata 'ya'yan Jama'a, wannan dai ya
isa haka wanda a ka yi a baya ya isa na hana kumna
tunda nayi mata miji zata je gidanshi ta zauna a
can sai kuma ki sake neman mishi wata tunda da
saninki yake yin komai.
Ban sani ba ko Mubarak yayi yunkurin yiwa
Babah Lantanan wani abu ne naji Umman tana ce
mishi a'a-a'a kyaleta a kanta sharrinta zai kare ba
dai kin iya hawa kan laifin 'ya'yanki ki hango na
ya'yan wasu ba ai kina da shirin shan mamaki.
Kai Mubarak gaya min gaskiya kawai kasan
inda Mero take? A natse ya ce mata eh, da sauri ta
sake tambayarshi tana ina nc? ban ji yayi wata

127
 magana ba kafin na sake jin Ummanshi ta tambaye
shi tana wurinka ne?
Ya ce mata eh Umma, tana wurinka fa ka ce?
Ya sake cewa eh Umma, da dukkan alamu Umma
ta firgita kwarai da jin da tayi Mubarak ya amsa
ina cikin dakinshi.
Ahaha, da kin ce bata ciki gashi tana ciki kin ce
ke danki na kirki ne gashi ya bayyana miki cewar
yafi na kowa lalacewa kin ji kunya kin ji kunya
abinda Babah Lantana ke gaya mata ke nan.
Da kyar ta iya buda baki ta ce mishi to fito
musu da ita, kan ya ce komai sai Babah Lantana ta
sake café zancen da fadin to ba dole ba, ba dole ba
ma ya fitowa mutane da matarsu ba, matar mutane
ce fa ya samu yana tur...kai tir da wannan baki
naki kin girma ba ki san kin girma ba?
Ke kin san kin san, kin girma da ki ke daure
mishi gindi yana lalata 'ya'yan Jama'a shiru
Umma tayi bata tankawa Babah Lantana ba to fito
musu da ita ta sake ba shi umurnin, in fito musu da
ita Umma? Bata tsaya ba shi amsar tambayar tashi
ba sai kawai naji shigowarta.
Kan ka ce meye wannan sai gata tsaye a kaina
hannu da sakata kama ni ta jawo ni muna isowwa
falon muka gamu da Mubarak ga dukkan alamu

128
 biyo ta yayi yaga abinda zata yi kar ki ba su ita
Umma muna gamuwa abinda ya fara cewa ke nan.
Na roke ki kar ki ba su ita yana nata rokon
nashi saboda ganin alamar ba za ta saurare shi ba,
tana jin haka ta saki hannuna ta juyo gare shi a
fusace tau! Tau!! Tau!!! Wasu irin zafafan marika
ta sakar mishi a jere cikin sauri har guda uku.
Jikina ya sake daukan wani rawan kar-kar-kar
na kara tsorata wani irin matsanancin tsoro ban
taba ganin dan gata kuma shagwababben da irin
Mubarak ba, amma ga abinda Umman tayi mishi a
yau a kaina kuka sosai na kama yi yayinda
Mubarak ya kai guiwowinshi duka biyu kasa kiyi
hakuri Umma bata saurare shi ba ta sake kama ni
muka yi waje ta dankawa Babah Lantana ni a
bannunta, to yi waje ku bani wuri.
Yanzu kuwa kin taba ganina a gidanki in ban
da yau? Kin taba ganin kafata ta tako cikin
gidanki? Gidanki ai ba gidan zuwa ba ne, gidan da
uwa ke daurewwa danta gindin ya rinka lalata
'ya'yan Jama'a? ai kukan karya ki ke yi.
Duk abinda Babah Lantana ke fada Umma ba
ta ce mata komai ba kuka kawai take yi sai dai ban
san asalin dalilin kukan nata ba na ganina a dakin
Mubarak ne ko na tausayin al'amurana ne oho.

129
 Babah Lantana ta damko ni tamfar zata karya
kashin hannun nawa saboda tsananin rikon da tayi
min bayan kuma ni ko nuna alamar jayayya ban yi
ba.
Muna tafiya sauran Jama'a suna biye damu a
baya duuuw! Ita kuma tana bayani duk da daren ba
mai boye sirrin magana ba ne, tun bata isa komai
ba yarinyar nan take bin maza, nan in da ku ke
kallonta babu irin lalacewar da bata sani ba in a
kan namiji ne babu kokarin da ban yi ba a kanta
abin ya faskara, a ce yarinya kamar wannan ta iya
bin namiji har gidanshi taje kwanan gida? Ai kuwa
randa ta rika akwai magana kenan, ni wannan tana
da aiki ko in ce mijinta yana da aiki in ba a dace ya
zamo irin ta ba.
Ga dauke-dauke ko bera bai fi ta sata ba, ni fa
yanzu da lalita nake yawo saboda duk inda zan
ajiye zata dauka tanfar mai wankin ido take tayi na
kudi tayi na naman miya, bani da halin in motsa a
gidana sai tayi min ta'adi bani da sakat.
Bayanin nata ban sani ba ko ya gunduri. wasu
daga cikin Jama'ar tata ne naji wata mata daga
bayanmu ta fara cewa ba a yi wa da irin wannan
tonon asirin Lantana musamman ma da yake ke
din uwarta ce ba a bakinki ya kamata a ji
wadannan kalmomin ba ai tsakaninki da ita

130
 
addu' ar ce Ubangiji ya shirya mana musamman
ma kuma da yake yau din nan shi ne darenta, na
karshe a tare da ke zata gidan mijinta gobe kamar
yanzu fa ita din matar aure ce tana can a gidan
mijinta.
Cikina ya bada wani irin mummunan sauti na
kulululu! Saboda jin da nayi ta ce, gobe kamar
yanzu ni din matar aure ce ina gidan mijina.'
Addu'a ya kamata ki dage kiyi tayi mata na
Ubangiji ya shiryeta ta bari fiye da haka ai anyi an
kuma bari kawo ki ka gani yana rayuwa yana da
kuskuren da ya aikata lokacin kuruciyar wanda in
da za a sake dawo mishi da kuruciyar tashi a
yanzu ba zai maimaita wancan abin ba don ya
gane bai yi wa kanshi daidai ba.
Wata can daga gefe ta sake cafe maganar itama
maganar take yi shi sabulun wankan aure ma wani
irin siddabaru ne da shi saboda sabulu ne mai
albarka wanke dauda yake yi yayi tas, ya wanke
duk wani mugun hali ya zama mai kyau mara
hankali ta zama mai hankali kiga an kai yarinya
daki ana tsoron al'amarin ta sai kuma kijita shiru
ta zauna sai wanda yasanta yasan kuruciyarta
shine kawai zai san ta taba yin wani abu.
Babah Lantana taja wani mummunan tsaki
wato nan duk bayanin nan da nake yi muku

131
 haushina ku ke ji da sauri dayar ta ce ba haushinki
ba ne muka ce kiyi mata addu'a ta sake jan wani
tsakin to da addu'arta zan ji ko da ta nawa
ya' yan? Gaba daya suka hada baki wajen cewa
aiya kin yiwa wani addu'a kin yiwa kai ne don
kuwa ita addu'ar yana daga cikin sharadin
karbanta in ka yi wa kanka ka hada da sauran
Musulmi baki daya da kuma za ka bar yiwa kanka
ma ka koma ba ka da aiki sai na rokarwa
al'ummar Musulmi ko wani dan uwanka to kai ma
da kaga biyan bukatunka cikin sauri.
Babah Lantana ta ce, ai sai kuyi tayi ina jinku
wannan dai babu abinda zai sa in zauna ina bata
lokacina kan wannan ba don ni kadai ni nasan irin
abinda ta guma min iyaka dai tunda zaman namu
tare yazo karshe shi kenan magana ta kare, zata je
gidan mijinta nima ta bar ni in zauna da nawa
mijin lafiya a gidana, aniyar kowa kuma ta bishi,
kowa yayi shiru yana jinta babu wanda ya sake ce
mata wani abu.
Muna shiga gida naji ta kai min wani irin
wawan dukan da ban zata ba sai da na kife a kasa
saboda tsananin buguwan da nayi nan take kuma
ta biyo ni ta sake dannewa tana duka tana fadin
har a daren ranar auren naki ma sai kin je kwanan
gida duk wanda ku ka yi a baya bai ishe ku ba sai

132
 kin sake kai mishi kanki a yau saboda ki samu
kaiwa dan uwana kazantarku ko?
Tana yi tana duka tana mintsini tana bugun kai
a Rasa, ga kuma bayanin da take yi fatanki da bai
wuce ki sa mutanc su zage ni su ce ban iya tarbiya
ba, toaniyarki zata biki dadin abin kuma shi ne ba
ke kadai ba ce a gidan ga yar uwarki nan Asabe
ita ce gaba da ke ko da yake ba sosai ba ne amma
sai ki tsallaketa tana kwance kije wurin iya
shegenki tana kallo babu ruwanta saboda bata gaji
wannan tsiyar ba.
Mafi yawancin mutanc suka fusata da dukan da
Babah Lantana ta rufe ni da shi fadi suke yi haba a
ina ake wannan abin amarya kuma ayi mata duka
tun a wurin sakun lalle take burin dukan yarinyar
nan a ka hanata shi ne yanzu ta fake da wannan
abin tayi mata irin wannan nagazawar.
Aka kwace ni da kyar daga hannun Babah
Lantana a ka kai ni daki a ka zauna da ni na
makure wuri daya cikin tsananin takaici da bakin
ciki ga masifar 6acin ran auren dolen da tasa ayi
min ga bakin cikin azabar da ta gana min ga
wulakantani da tayi wurin mutanen da ba su sanni
ba, babu ma kuma abinda ya hada ni dasu balle su
san sharri ta kulla min na maganganun da ta fadi a
kaina.

133
 ina zaune ina kuka yayinda mutane a tsakar
gida suka yi cincirindo suka zagaye Babah
Lantana suna sauraron karin bayanin da take yi
musu a kaina na game da mugayen halayena sai
kawai naga wata mata da ban santa ba ta fado
cikin dakin tana shigowva tasa hannu caraf ta
damke hannuna.
Nayi kamar in kurma ihu saboda tsananin tsoro
don nayi zaton ko bayanin da Babah Lantanan ke
yi musu ne ya kara fusatata har taga bari tazo ta ja
ni kawai zata kai ni a sake yin rubdugu a lakada
mini wani uban dukan.
Sai naga tayi maza na dora dan yatsanta a baki
tare da fadin shhhhi alamar kar in yi wani motsi
mai karfi da zai jawo hankalin Jama'a gare mu
don haka na mike cikin nutsuwa ina biye da ita
sannu a hankali cikin hikima da kulawa ta fitar
dani daga cikin tirmitsin Jama'ar nan ta nufi kofar
gida da ni.
Muna fita waje ta kalle ni cikin nutsuwa ta ce
min kama hanya kiyi tafiyarki kin ji yarinya,
wannan fitinar tayi yawa je ki abinki babu wani
abinda zai same ki sai alheri shi da ai na kowa ne
babu mai yi mishi sharri sai wawa.
Zuba mata ido nayi ina kallonta a tsorace gani
nake tanfar wani sharrin take so ta sake kulla min

134
 don gani nake tanfar duk wani wanda yakc tare da
Babah Lantana mugu ne sai naji ta ce min, ke fito
da ke nayi fa don ki samu kiyi ta kanki, yi maza ki
bar wurin nan tun bata ankara ta gane ba kya nan a
cikin gidan nan ba.
Kallon da nake yi mata cikin tsananin tsoro ne
wata kila ya sa ta maimaita cewa yi ta kanki na ce
don ki samu ki kubuta daga sharrin wannan
muguwar ja'irar, ta sake maimaita kalmar shi da
na kowane babu mai muguntarshi sai wawa, jeki
duk inda ki ka ga yayi miki daidai kin ji wata rana
in kina raye sai kiga kin bada labari.
Ina jin haka na gane da gaske tayi nufin
taimakona ban sake tsayawa wani 6ata lokaci ba
yankawa kawai nayi a guje duk da kasancéwar
lokacin, lokaci nc na nisan dare ga kuma duhu. 

TIRKASHI!

Ku biyo ni mu sake bin 'yar gidan Mallamn
Habu Mai Tumatir cikin littafinmu na uku don
muji da ta yanka da gudu a cikin nisan dare da
duhunshi ina ta dasa?
Me kuma ya faru bayan haka? Meene karshen
maganarta da Babah Lantana da kuma auren
Alhaji Nalami?

135
 
Fatan alheri gare ki dukkankuu na gode da
kulawarku kan harkar rubutuna na gode, Ubangiji
ya sakawa kowannenmu da alherinsa ya kuma
sada nu cikin Aljannarshi ta Firdausi domin
rahamarSa, Amin summa Amin.

Taku,
HAFSAT CHINDO SODANGI
6/7/1434
5/5/2014


36