HALIN RAYUWA



4


HAFSAT G. SODANGI

Mr. Yunus Abdullahi Dabai

1

Hakkin Mallaka (m) Sodangi
Copyright O Sodangi

GODIYA
Godiyata har kullum ga Allah take, Masanin yau da
gobe, mai kowa mai komai, Gwani mai hikima wanda
yayi halitta tasa duka bibiyu, ya kuma halicci mutum da
Aljan don su bautata mishi,
Tsira da Aminci su tabbata ga cikamakin Anabawa
shugaban Manzanni, Annabin Karshe Muhammad
(SAW) da Alayensa da Sahabbansa da wadinda suka bi
ma tafarkinsa na gaskiya har zauwa ranar Altiyama,
amin.
Godiya mai yawa gare ku makaramta litattafaina, m
kusa da na nesa, Ubangiji ya saka da alheri ys kuma Rara karfafa zumuncin da ke tsakani, na gode.

SADAUKARWA
Sadaukarwar littafin ta lyayena ce, Ahaji Chindo
Muhammad Sodangi da Hajiya Fevime Musa Sodangi,
Ubangiji ya saka muku da alheri ya kums fara muku
lafiya amin.

TUKUICI
Tukuicin littafin naki ne:
KHADIJA CHINDO SODANGI (Mrs Nasiru ldris)
2

JINJINA
Jinjinar littafin taki ce Amarya ba kya laifi (Manc
Umar) Zuhuriyya lbrahim (Mrs LAwal Chindo Sodangi),
Ubangiji ya raya Umar da imani.

FATAN ALHERI GARE KU
Fatima Abdulkadir Kazaure
Hafsat Iliyasu Unguwar Rimi
Khadija Usman Nasarawa
Nafisatu Ibrahim Muhammad
Fatima Ahmad Shehu Kaduna
Maryam Muhammad Gusau, Zamfara
Umaima Abubakar Umar
Maijidda Uba Magaji
Na gode, Ubangiji ya saka da alheri, amin.

KUNA RAINA
Hajiya Maryam (Mami) Dan Hassarn
Hajiya Jamila Ibrahim Na Bature
Hajiya A 'isha Balarabe (Jazan)
Ubangiji ya bar zumunci amin.

3 

LITTATTAFAN SODANGI:
1. Uwar miji
2. Naga ta kaina
3. Rabon kwado..
16. Wacece ni?
17.Wata fuskar..
18. Mijin ta ce
19. Garin banza...
20. Ga ni gare ka
21.Biyan Bukatar rai
22. Shamaki
23. Hattara
4. Cikar alkawari
5. Wayyo duniya
6. Yi wa wani..
7. Abu naka...
8. Mata ma su duniya
9, Nufin Allah
10. Kifin na ganinka...
11. Daga kin gaskiya...
12. Da kamar wuya...
13. Mai uwa...
14. Duk daya...
15. Mata da kicin dinsu
24. Kyautata
25. Ayi dai mu gani...
26. Tabbataccen al'amari
27. In kunne ya ji..
28. Halin Rayuwa
29. Mai Daki...

Littattafan ba sa nufin yi da wani ko habaici ga
kowa, sai dai an rubuta su ne don fadakarwa da
nishadantarwa, ana neman afirwa ga duk wanda yaga
wani abu yayi kamar abinda ya shafe shi, ba da shi ake
ba dace ne kawai.
4 

HALIN RAYUWA4
A wannan lokacin ba zai yiwu in iya kwatanta halin
da nake ciki, ba na tsoro, abu guda daya dai da
zuciyata ta kasa yarda da shi, shi ne a in bar Rauhani
ya yi min abin da yake son yi min, da in har shi ya yi
min hakan sai na gwammace ma kawai gara duk abin
da zai faru da ni ya faru koda kuwa wani abu ne da ya
fi hauka muni.
Tsayarwa kaina wannan hukunci da zuciyata ta yi,
sai ya zama dalilin da na samu kuzarin takarkarcwa na
kurmawa Rauhani ihu da iyakacin karfina.
A bar ni bana son aikin, a bar ni kawai na ce a bar
ni. Abinda nake ta fadi kenan.
Iskar da ke kadawa a dakin ta tsaya nan take kuma
haske ya bayyana a dakin, sai ga Mallan a zaune a
wurin zamanshi, hularshi zaune daram a ken shi, nimaa
nayi maza na mike na zauna muka fuslkanci juna ni da
shi.
Maryam kin 6ata aikinki,kin yi duk abinda aka ce
miki kar kiyi, kin yi musu, kin yi gardama, kin yi
jayayya har da kokawa. Ya tafí yana fushi yanzu ya ya
kenan?
Ban iya buda bakina nayi magana ba, balle in iya
amsa mishi tambayar tashi, saboda har lokacin ina
cikin tsananin tsoro, jikina ma bai daina 6arin da yake
yi ba. Ban sani ba ko ya gane hakanne yasa shi kawo
shawarar cewa ya sake kiran Rauhanin ya ba shi
5
 
hakuri, ya yi aikin da ya zo yin don kar haukan da ya
yi alkawari ya same ni.
Nayi maza na ce mishi "Aa, a bar ni kawai." "A
bar ki hauka ta same ki? nayi shiru ban amsa ba, "Kin
gwammace kiyi hauka ko?" Na sake yin shiru, "To shi
kenan tunda abinda ki ka zaba kenan, dulk abinda ya
faru da ke dai ba za a sake kawo mana ke nan mu
karbe ki ba, tunda kina cikin bijirarrun mutane masu
taurin kai.
Sakamakon taurin kai kuma nadama ne. Ina kuma
yi miki albishir da hauka kafin fitarki cikin wannan
dajin." Yana fadin hakan naji an daka min wata irin
tsawa, wanda saboda tsananin tsoro na kasa fahimtar
daga in da tsawar ta fito Tashi ki ba mu wuri."
Abinda naji an fadi kenan da karfi. 
Ina jin hakan nayi maza nayi waje, yankawa kawai
nayi da gudu ba tare da na tsaya neman takalmina ko
tunanin ta ina na fito ina kuma ya kamata in dosa?
Gudu kawai nake yi a cikin jejin nan, bana ko
waiwaye ban kuma san inda na dosa ba.
Gaba daya fatana da addu'ata bai wuce in isa
gaban mahaifina kafin haukar ta same ni ba. Ina gudun
ina kokarin jaddadawa kaina har yanzu dai da
hankalina, hauka bata fara samuna ba tukuna, tunda
duk abinda nake gani ina ganewa, ina kuma iya tuna
komai nawa sai in yi maza in ci gaba da karanta
addu'ar da damna nake ta karantawa Hasbunallahu
wani' imal wakil."
6
 
Ina cikin haka na hango wani  mutum a gabanta, 
tsoro ya kara kama ni, ina tunanin ko Mallam ne ya
turo shi ya zo ya mayar mishi da ni,
Nayi kamar in juya da baya saboda tsananin
tsoratar da nayi, sai kuma naga to ai in shi dinne ma
zan iya juyawar ya sake tare ni a inda na koma din,
don haka na dake zuciyata na ci gaba da taiyata har
naje kusa da shi zan wuce naga ashe manomi ne yake
aii a gonarshi, sai dai ban iya buda baki na tambaye
shi hanya ba, saboda kar ya gane ni din bakuwar jejin
ce.
Nayi tafiya rannan har na raina kaina, amma
zuciyata bata gaji ba, ko tsayawa in huta bana yi,
kokarina kawai in fita bakin hanya ne in ga gari in ga
ta inda na bulla don na riga nasan na kauce banya.
Ina cikin haka na sake hango wani mutum da sauri
na nufi wurinsli daga nesa kadan na tsaya na gaishe
shi nayi mishi tambaya kan hanyar da zan bi in shiga
gari
Barin abinda yake yi ya yi ya taya yana lallona,
ke kuwa ya ya aka yi ki ka kawo yanzu cikin dajin
nan? Ban iya ce mishi komai ba, don haka ya gaji ya
ce min Kina kusa da gari sai dai akwai tabkeken rafi a
tsakaninki da shi, in kin iya ruwa ze ki iya bin nan ki
fada raf ki tsallaka, in kuwa kin san ba ki iya ruwan
sosai ba, sai ki bi nari don rafin yana da zurfi, in an yi
ruwa ya kawo ba karamin ta'adi yake yi ba.
7
 
Na ce, Na gode. Har na fara tafiya ta nan din da ya
ce, sai naji ya daga murya ya ce min kiyi ta tafiya har
sai kin ga yar gada sai ki hauta ki tsallaka za ki ga
kauye a nan za ki samü abin hawa zuwa cikin gari."
Na sake cewa "To na gode.
Wannan hanyar da ya nuna min din ita nabi nayi.ta
tafiya har na kai inda ya ce zan ga gada, gadar ta
langa-langa ne, wanda mutancn wurin suka hadu suka
yi don su rinka samu suna tsallakawa zuwa inda
gonakinsu suke in ban da gudun ceton rai nake yi babu
abinda zai sa in iya hawanta.
Na isa kauyen, a lokacin da duhun dare ya riga ya
sauka ya mamaye ko ina, ga shi babu haske ko kadan,
don kuwa babu. wutar lantarki a kauyen, babu kuma
hasken farin wata saboda watan ya kusa karewa.
A haka na wuce kauyen nan nayi tafiya har inda na
samu wani mai mashin da ya yarda ya fidda i bakin
hanya a dalilin tsananin gajiyar da ya gani a tare da ni.
A kofar gida na samu Babana a tsugune yana tashe
da fitilar kwai, daga ganin ikuma nasan ya yi
wahala ya neme ni har ya gaji.
Ina isa gabanshi na fadi a kasa ina kuka tare da
fadin "Ka yafe min Baba." Ban wani tsaya bata lokaci
ba nayi maza na attaba mishi bayanin komai, tunda
nayi saa nazo gabanshi da hankalina, shi yasa nayi
maza na gaya mishi don ya sani saboda kar haukar ta
Same ni yayi tunanin zai yi ta wahalar neman min
magani tunda ba hauka ce da zata warke ba, ka
8
 
taimake ni Baba ka tsare ni wuri daya kar ka bar ni in
yi ta yawo a tube irin yanda nake ganin yan uwan
mahaukata suna barinsu suna yi."
"Ke Yahcuwuna. Ya kira sunan nawa cikin wani
irin yanayi na damuwa, "Ki daina yin haka bari fadin
irin wannan maganar, ya ya ki ke yi wa kanki
mummunan fata irin wannan? Nayi maza na ce,
"Baba mai Rauhani ne ya gaya min ai har kokawa da
Rauhanin ma nayi.
Ya mika hannu ya kama nawa "Zo mu shiga gidan,
na godewa Ubangiji da ya dawo min da ke lafiya."
Baba Lantana ta galla mishi harara ta ce, "Uhun, ai kai
kam ka shiga uku, yarinya ta tafi taje ta gama barikinta
ta dawo tana dingishin ta samu wadanda suka fi
karfinta, amma kana bari kana fadin wai ka gode
Ubangiji saboda ta maida kai sakarai."
Isyaku ya yi sallama daga tsakar gida ya tsaya yayi
tambaya, "Baba wai Anti Meron ta dawo?" Da sauri
Babana ya ce, "Eh, ta dawo." Ba tare da ya tsaya
tambayar in ji waye ba, ta sake fadin "Ka ji wani irin
rainin hankali ma Malam, sai ka ce ba tare suke ba, sai
ka ce ba shi ya kawota ya ajiye ya wuce gidanshi.."
tayi maza tayi kasake ta bar maganganun da take yi ta
koma sauraron bayanin da Baba yake yi min.
Ai ba za ki yi hauka ba, ai karya yayi miki ba
Rauhani ba ne, shi mutumin ne da kanshi yayi miki
wannan abin don ya samu ya tsoratar da ke, ki yarda
yayi lalata da ke. Ba mutumin kirki ba ne, Boka ne. Ko

9
 Malamin tsubbu. Ba da Rauhani ki ka yi kokawa ba,
bai yi nasara ba ne a kanki saboda ke din mutuniyár
kirki ce, uwarki ma haka, Ramatu mutuniyar kirki ce
sannan bata da tsoro.
Baba Lantana taja mummunan tsaki "Wannan
Ramatu ai bata kyauia ba da bata jaka ku ka tafi tare
ba.". Tuni sai ta bar maganar da take yi ta ni da
Mubarak muka fita yawo, ta koma ta Rauhani da
hauka don tafi yi mata dadi.
"Hauka kam ai sai kin yi tunda Rauhani ya ce sai
kin yi, to shi yana karya ne ma da za'ka ce mata ba za
ta yi ba? Ba dai har nan dama Dijan take kai ba? Ai
kuwa dai kun tsokano tsuliyar Dodo."
Sallau yayi sallama ya shigo tare da fadin "Baba
ashe ta davo?" Ai ta dawo Sallau ya sake fita ya sayo
min shayi da biredi in banda yayi wannan dabarar
watakila da haka na kwana ni da Babana ba muyi
wannan tunanin ba, balle Baba Lantana.
Kwana muka yi Babana yana rike da allon
Karfenshi yana rubutu yana wankewa yana bani ina
sha, saboda na kasa ko da runtsawa ne in yi saboda
tsananin tsoron da nake ciki.
Washegari da sassafe sai ga Yakumbo Halima da
Yaya Dijah sun iso, ita kam Yakumbo taje wajen Yaya
Dijah ne wai ta ji taje na karbo sakon ko ban je ba naki
Zuwa? Yaya Dijah ta ce, "AI ma wunin jiya ba a ganni
ba ana ta nemana kan haka suka rankayo gida don Su

10
 
gani na dawo ko ban dawo ba? In ban dawo ba a nufi
gidan Malami."
Sai suka zo sulka same ni, Babana ya kwashe
bayani yayi musu, suka yi wa juna barka saboda ban
yarda na ambaci sunan Yakumbo Halima cikin
bayanin da nayi mishi ba, da ban san yanda suka
kwashe ba.
Bayan fitanshi ne Yakumbo ta rinka rantsuwa wai
tana so in yarda bata san haka yake.ba, don bai taba
nuna mata ba. Yaya Dijah ta ce mata "Haba Yakumbo,
bari wannan rantsuwa da ki ke yi, za ki kai ta in da za
a cuce ta ne da saninki."
Wai a wannan dan zuwan da suka yi sai da Baba
Lantana ta sossoka musu maganganun da Yakümbo ta
tanka mata suka yi fada kaca-kaca.
Ba karamin rashin lafiya nayi ba saboda wahala da
kuma ciwon da kafafuwana suke yi, tayi a dalilin
raunukan da suka samu ta hanyar taka kayoyin da ke
watse kan hanyoyin jeji da kananan itatuwa.
Duk da halin da nake ciki na kusan kullum sai
Babana yasa allura ya cire min wata kaya a kafa, ba
wannan ne abinda yafi damuna da tsaya min rai ba,
irin tabbatar min da Babana yayi cewar shi wannan
mutumin da muka je wurinshi ba kowa ba ne illa
Boka' saboda ni da kaina na ta6a kamanta wani hadisi
da ya ce, "Wanda duk yaje gun Boka ya kuma yarda
da abinda Boka ya gaya mishi, to ya kafurta da abinda
Manzon Rahama (S.A.W) yazo da shi, in kuwa yaje

11 

wurin Boka bai yarda da abinda Boka ya gaya mishi
ba, to zai yi kwana arba'in yana Ibadar da ba za a
karba ba."
To wannene mai sauki a ciki? Sai na samu kaina
cikin wani irin yanayi ma tsananin rashin lafiya a
dalilin tsananin tsoro da tasin hankali, babu abinda
nake tsoro iris mutuwa a tsakanin wadannan ban samu
yar nutsuwar zuciyaia ba sai da Babana yayi min
bayani dalla-dalla, lokacin ne na dan samu natsuwar
zuciya ta na koma yin Istigifari da kyautata zato wurin
Ubangiji tare da kudurawa raina ba zan sake ba.
Ba zan sake zuwa wurin wani ba da sunan neman
taimako akan aurena ko a kan wani dalili na daban,
dama can ban taba ba, in ban da warinan lokacin to ba
zan sake ba gaba daya lamurrana dama ga Ubangiji
suke, ga. t shin kuma zan kara maida su, in kara
dogara in har da rabon zan yi aure an ubuta cikin
kaddarar rayuwata, to zan yi. Dor nayi Imani da
kaddatsare mai kyau da mara kyau.
Sanna rashin auren in har an kame kai ba zai
zamo munnaunan kaddara ba in har ba a rinka
watsewa ba, nan take nä shiga tunano manyan mata da
suka gama rayuwarsu ba tare da sun yi auren ba, ko
suka bar shi a shekarunsu naa kuruciya suka maida
hankulansu kawai wajen yin Ibadarsu, da auren da baa
san ka'idarshi ba, ba a tsare mutunci da
sharuddodinshi ba, ai gara barin shi yafi. 
12

Nan take sai naji zuciyata tana kara raya min tsare
budurcina da yin komai wajen ganin budurcin nawa
yaci gaba da kasancewa a tare da ni, matukar ina cikin
hayyacina saboda in zamo daga cikin 'yanmata masu
mutunci da ke kaiwa mazajensu 'yanmatancinsu, ko
kuma suke gama rayuwarsu su koma ga Mahaliccinsu
da abinsu a tare da su.
Kan haka sai na kara kudurawa raina cewar zan
Kara kyautata sana'ata in kara riketa hannu bibbiyu
don ta zamo min abinda zan rike wajen ganin nayi ta
karatuna, ban zamo mai dora nauyina ga kowa ba.
Kusan satina biyu a gida ban fita ko'ina ba, ina
jinyar kafafuna a kwanakin nan duka babu wata rana
da gari ya waye har yamma tazo ba tare da Baba
Lantana ta jaddada min haukan da Rauhani ya ambata
min zai same ni ba, don kuwa in ita muna yi mata
rashin mutunci muna kwana lafiya, don kawai
Faddarar wahala ta kawo ta gidanmu, ta auri tsohon
ubanmu, to ai shi Rauhani ba zamu yi mishi iya shege
ya kyale mu ba, tunda ba tsoron ubanmu ya ke yi ba.
Ko kallonta bana yi, maganar tata kuma ba ta
damuna saboda a yanzu, na ragë damuwa da
al'amarinta, ban da haka kuma nafi yarda dá maganar
Babana a kan tata, don haka ina cikin kwanciyar
hankalina, ga kuma neman auren da nasan Yaya Dijah
tana yi wa Babana, wanda nasan ba da dadewa zai
tabbata, tunda na shaida abubuwa da dama da ta
gabatar.
 13

eNa soma zuwa Makaranta, wai ashe dan wannan
neman nawa da Babana yayi a gidajen makwabta da ke
kusa ma wai abin magana ne, ya madidi ake tayi da ni
da shi ana fadin wai ai gashi nan ya ki aurar da ni yana
jira sai ya samu' dan mai kudi irin Mubarak. 
To ga shi nan na gaji da zaman gidan na fara gudu
ina tafiya abinda kake yi a boye zan fara fito da shi
fili. Ko kula zancen ban yi ba, balle in samu wata
matsala, tunda an yi wadanda suka fi ta, na kuma ga
wucewarsu lafiya.
Abu guda daya da yafi bani mamaki shi ne, kowa
ko kuma in ce ko wadanne mutane a gidansu sukan yi
al'amarinsu shiru. Babu mai cewa konai, amma ni da
Babana kemai muka yi sai an ce mun yi. Da ana
tsayawa á iyakacin abinda muka yin ma to da sai in ce
da sauki, amma ina sai an kara.
Ta gidin Yaya Dijah na bi da muka tashi don tasan
naji sauki har na fara zuwa Makaranta. Na same ta
cikin farin ciki an kawo mata adashenta da tayi wanda
dama tàci alwashin kashe kudin gaba daya a hidimar
auren da za'a yi wa Babana.
Dadi ya kama ni, amma ko kusa ban kai Yaya
Dijah murna da dokin auren ba, duk da kudinta take
kashewa. Ina dawowa naje na samu Babana a
runfarshi, na zauna ina shan timatir din da na dauka
saboda sha'awar da ya ba ni, muna 'yar hira ina ba shi
labarin irin kąratun da aka yi a kwanakin da ban je ba.

14
Ya ce min "Eh, ai shi karatu haka yake, in dai har
kullum kana zuwa ana yi da kai, to ba ka gane yawan
abinda ake yin ya dame ka ba, sai in ka yi fashin zuwa.
Na ce,   Eh Baba." A hankali sai na shigar da
bayanin abinda na tarar Yaya Dijan tana shirin yi, shi
ne hada kayan aure don maganar tana kara karfi tana
kuma kara matsowa.
Wani irin shiru Babana yayi, ya kafawa kwandon
alayyahun da ke gabanshi ido ba ya ko kiftawa. Har
tsoro ya fara kama ni, kar dai ya ce ba ya so. Cikin
natsuwa 8ai na tambaye shi "Me ya faru kayi shiru
haka Baba?
Ya ci gaba da aikin shirya alayyahun nashi yana
daurewa saboda mna su zuwa saye yana yi min bayani,
Wato ba wai bana son auren ba ne, fitina nake tsoro.
Ta zo ta kashe kudinta da tayi ta tattalawa bata yi wa
kanta ko ya'yanta wani abu sun ji dadi ba, in zo ni
kuma ban ji dadin abin ba, wannan ta gidan må ya ya
aka kare da ita kullum tana raina abinda ake kai mata,
balle kuma a ce an je an dauko yarinya an kawo,
alhalin ba wani abu nake da shi ba."
"Kai ai ina ganin kama wannan ba za ta yi wata
fitina ba Baba. Tare muka je gidansu dazu cikin
maganganun da naji Yaya Dijan tayi mata, har da na
daki ta ce mata guda daya ne kuma bai da wani girma.
Sai naji ta ce, "Ai babu komai, shi aure in aka yi shi
zaman lafiya ake bukata ba wani abu ba. 
15 
Babana ya ji dadin kalamin nata da na gaya mishi,
nan take ya ce "To babu laifi, sai lkuyi." Ya mike yaje
ya dauko wani tsohon bankinshi na karfe ya kwakulo
makullin a inda yake boyewa ya bani ya ce min bude
ki dibi abinda yake ciki na dai san babu yawa, amma
je ki ki kai mata ko sabulu sai ta saya."
Na ce mishi, "To Baba." Na louma yi mishi godiya
cikin farin ciki, don kuwa bakan alama ne na shima
yana son auren.
A natse kwarai na yi wa Sallau bayani, ko ban gaya
mishi abinda za ayi da dakin bá, amma nayi kokari na
fahimtar da shi ya gane cewar bukatar dakinne ya taso,
ba son korarshi nake yi ba.
Ya kalle ni cikin natsuwa ya ce min "To, tunda
haka ne Mero, in rinka kwana a zauren gidan nan
mana kawai, ai shima wani babban dalki ne,  in na rufe
kofar waje na rufe ta ciki ba shi kenan ba?"
Nayi maza na ce "Kwarai kuwa Sallau, to ai ma shi
kenan tunda ka samarwa kenka wata dabara. "
A haka al'amura suka ci gaba har na kai ga fita
daga dakina na koma na Sallau na kira mai gyara ya y
wa dakin gyaran da ya dace kafin mai fenti ya zo ya yi.
Ita bata yi tunanin ba dom a ranar da ake aikin ma
wuni tayi tana fadin, To tunda babu tsayayyen da zai
tsaya ya kwasa ya kai gidanshi, can inda ake ta harin
kuma uwar yarinya taja tayi damara ba dai a shiga ba,
sai dai a kare a titi.

16 

Ai sai kiyi ta gyara kina fenti don ki ji dadin zama
tunda ba ki da ranar tashi." Ban kalleta ba ma balle
tasan naji abinda take fadi.
Da daddare ma da Babana ya dawo naji shi yana
tambayarta ni ina butar nan ne? Sai naji ta ce mishi, Ni
fa Mallam na wanke butocina na tura su a Rarkashin
gado, don na fara gajiya da wannan auren na zuba
ruwa a buta.
Kai baka da wani aiki sai na a baka ruwa a buta,
don haka rinka yi da na roba kawai ga su nan a bakin
famfo suma a wanke suke nayi maza na tashi na fito na
ba shi butar da nake amfani da ita, na koma dakina can ciki na zauna.
Ina jin ta tana cewa, To, ni in ban da na san in ta
kasance a kanka dolensu su bani ciki da falon da nake
ciki zan yi wannan susutaccen zaman ne? To dadin
abin duk tsiyarsu su din mata ne, mata kuma ba wani
Rarfi ne da su ba da dai suna da namiji a cikinsu ne ai
da anga tsiya to babu shi."
Ranar Laraba da sassafe bayan an idar da sallar
Asuba aka daura auren Babana da amaryarshi Safara a
Masallacin unguwar su Baba Baidu ne yaje ya karbar
mishi auren.
Yana dawowa daga daurin auren Baba Sumaye ta
rinka rangada guda tana fadin, "Kai, wannan ya da
jaruntaka take, to ashe ma tana da irin wannan kokarin
ta bar ubanta yayi ta rayuwa a cikin wannan fitinar?
Ubangiji ka yi wa Hadiza albarka."
17

Da yake Baba Lantana bata tunanin koma1 game da
Babana musamman kuma da yake tasan mu'amalah
tayi matukar ja baya tsakaninshi da Baba Baidu balle
iyalinshi, bata kawowa ranta komai ba sai kawai ta
rinka jan tsaki tana fadin "Munafukan unguwa, ko ina
ta samo wata Hadiza kuma oho."
Sai tayi maza ta sake jan wani tsakin don ta tsani
Baba Sumaye, ta tsani kuma ta jiwo muryarta tana
wata magana sai tayi tsaki tayi ashar ko ta ce
munafukan unguwa.
Tsohuwar aminiyar aminiyarta Delu, ita ce tayi
sallama ta shigo gidan, rabon da in ganta kuwa an dan
kwana da yawa, ina jin tun lokacin da ta shirya aurena
da surukinta Alhaji Muhammadu Nalami, ta gaiyaci
tsofaffin abokai don su tayata sheda isowar ta da
mallakarta shekaru hudu kenan da suka wuce.
Delu ce yau a gidan? Tayi mata tambayar cikin
wani irin yanayi na wulakanci da shirin tozartawa,
"Kun gama zagaye-zagayen gulmarmakun naku ne
kuma ki ka gaji ki ka zo wurina? To ai babu abinda
bana ji, duk maganganun da ku ke fada suna dawo
min, musamman ma ke.
Tunda ke kam ai butuluci ne yake sa ki fadar
magana a kaina, ko ma menene a tsakanina da Nalami
ai aure ne tsakaninsu da Asabe ga shi nan kuma tana
zaune tana ta haihuwa 'ya'yanta. Delu tayi murmushi
ta ce, tana ta yawo dai wannan haihuwar tata ta ukun
ina ce-a unguwa ta yi ta? Ko menene ba a sani ba?
18

Ita. kam Asabe ai abin tausayi ce ita don kuwa
mugun abin ki ne ya shafeta, ni tausayinta nake ji
tunda ko jiya tazo wurina."
Bakin Baba Lantana ya dan rusuna a dalilin cewar
da Delu tayi ko jiya Asabe taje wurin ta watakila taso
1ne yanda ta yanke ta share tsofaffin aminan nata, itama yar tata tayi haka.
Delu tayi amfani da damar da ta samu na shirun da
Baba Lantana tayi ta ce mata "Kinga ni fa ba fada ma
ya kawo ni wurinki ba, zuwa nayi in ji dalilin da yasa
hidima irin wannan ta taso miki, ba ki neme mu ba.
Cikin natsuwa Baba Lantana ta tambaye ta hidimar
me kuma nake yi yanzu in banda ta fama da tsohon
mijin da bai iya hassala komai.
Delu ta ce, Kai haba bai iya hassala komai aka
daura mishi aure? Ko kuwa dai don ya yi aurenne yasa
ki ke fadin haka akan shi don ki bata shi?
"Aure?" Tayi tambayar a wani irin yanayi, "Wane
aure kuma? Wace mata ce zata yarda ta auri Mallam a
yanda yake din nan?"
Baba Sumaye da ke cikin gidanta tana jiwo hirar
tasu, kasancewar a tsakar gida suke, don ko dakinta
bata kaita ba,s ai ta takarkare ta rangada wata irin
matsiyaciyar guda mai ratsa kunne da jiki.
Kafin ta ce "Ubangiji na gode maka, na kuma roke
ka ka yi wa Hadiza albarka da ta raba ubanta da
wannan musiba da ya dade yana rayuwa a ciki.
19
Kar dai dama da ni wannan matsiyaciyar matar
take yi? Aure? Wane irin aure kuma. Mallam zai yi?
Wace mata ce zata yarda ta aure shi? Ai kuwa da
taci.."
Baba Sumaye ta kwashe da dariya tare da fadin
Yau fa za a ga hauka tunda an yi wa mahaukaciya
kishiya, aiyururururii." Sai ta sake rangada guda.4
Gaba daya Baba Lantana ta birkice, Delu kuwa ta
yi maza ta suri takalmanta ta kama hanyar fita, tana
fadin Ke ni fa ban san ba ki ji ba da ban zo na gaya
miki ba, alhalin maganar take yi fuskarta cike da
murmushi alamar bukatarta ta biya.
BoBaba Lantana ta kama fadin maganganu tamfar
wata zararriya, "To Mallam ma har wani namiji ne da
za a yi kishi a kanshi, sullutu a cikin maza, shi in ana
kiran maza har zai buda baki ya amsa?
Ai karyarsu ta kai karya, ace ya yi mata biyu bai
isa ba, Baba Sumayc tayi maza ta ce to na náwa? Wai
an tambayi tsuntsuwa sunanshi? Ya ce na nawa? Ta
bar wannan ta koma durawa Baba Sumayen ashar, ita
kuwa ba ta amsa ba.
Tayi ta gaji ta koma kan Babana da ba ya nan
zuwanta runfarshi biyu bata samun shi ta dawo tazo ta
zauna ta zagi Innata ta hada da Yaya Dija da ni da
makwabta ta gaji rushe da kuka ita kadai.
Ana cikin haka sai ga Asabe ta shigo gidan, rabe-
rabe da 'ya'yanta uku biyu suna biye da ita, daya tana
20

goye ganin uwar tata a yanayin da take ciki yasa
ikinta yayi sanyi kiyi hakuri Mama.
Tanfar tuna mata zaman nata tayi ta juya kanta da
zagi da tsinuwa ba dai kin ce ke wurin makiyana za ki
rinka zuwa ba? To ki daina zuwa wurina na yafe musu
ke kije can ku karata na bar musu ke. Ta ufe mata
ya'ya da duka gaba daya gida ya kaure da koke-koke.
A A zuciyata na ce, "Kun gamu da mahaukaciyar
Kaka, säi ga Yaya Dijah ta shigo ita da Aminanta, Anti
Kubra da Anti Asiya. Nayi zaton zata rufe Yaya Dijah
da duka, sai naga ba haka ba, sai da Yaya Dijan ma ta
mika mata 'yan kayan da tazo mata da su a matsayin
kayan fadin kishiya, shi ne naji ta ce mata je ki ki
k2iwa Ramatu kin ji ko ba ki ji ba? Munafukai ke da
yar uwarki."
Ta ci gaba da zage-zagenta tana watsi da kayan. Ba
su ce mata komai ba, sai lekowan da Anti Asiya tayi
dakina ta ce min "Ke je ki ki karbo mana kayan cefane
a wurin Baba, aiki muka zo yi don yanzu 'yan jere za
su iso, na ce mata to.
Ban dawo na samu Baba Lantana ba, kofarta a
kulle itama Asabe ta tasa 'ya'yanta sun yi gaba sai
kawai muka sake a gida muka yi ta hidimarmu, 'yan
jere suka iso suka yi ta jerensu, makwabta ma suka yi
ta shigowa suna yiwa Yaya Dijah murnar auren da ta
yi wa Babanmu, sai hira ake yi ana aikin ana bada
labarin haukar Baba Lantana ana kwashewa da dariya.
21 

Da yamma yan biki suka tafi, bayan sun gama
kintsa komai a kan sai da daddare masu kawo. Amarya
za su kawo ta. Suna barin gidan sai kawai naga Baba
Lantana ta balle kofar dakinta, ta fito, ashe wai duk
abin nan da ake yi tana ciki ta kulle kanta, tana jin duk
abinda ake fada.
Muna hada ido da ita, ita ce ta ce min "Dukkanku
kuma za ku ci ubanku, har da shi uban naku zan ga
yanda za a yi ya yi mata biyu a cikin gidannan da ni ku ke yi."
Tun kafin Baba Lantana tayi min wannan bayanin
a tsorace nake da ita, balle kuma da ta gaya min hakan,
ko dama can kuwa mafi girman tsoron nawa ya ii
tafiya ne ga tunanin yanda za a yi Babana ya shigo
dakin wata mata a gabanta, tana kallonshi, to halle
kuma yanzu da tayi maganar da bakinta.
Magriba kawai aka idar sai kawai jama'ar amarya
suka dawo wai har sun kawo ta, nan da nan gida ya
gauraya da kamshi, ba su wani dade ba kuma sai süka
watse suka yi tafiyarsu.
A ka bar amarya ita kadai a dakinta, nima ina nawaa
dakin, ina fama da faduwar gaba saboda tsoron abinda
zai faru tsakanin Babana da Baba Lantana in ya shigo
gidan nan yau, tunda ta ji maganar ba u yi ido hudu ba.
Kan turmi ta fito ta zo ta zauna da damara a
kugunta, tana fadin "To duk wani iya shegen mutum
ni kam ai kallonshi kawai nake yi, ni kam ai iyaka ce
ai ni nafi tsumma lalacewa, yau zanga yanda za a yi
22

Mallam ya zo ya ce min yayi aure a gidannan zai shiga,
wani daki, ai sai dai kowacce ta aura mishi ke din taz
tayi gadinshi, in har ta matsu sai yayi abinda take so
yayin da ke, munafukan banza munafukan wofi."
Tana cikin wannan sambatun sai ga shi ya shigo da
gyaran muryarshi da ya saba, da kuma sallama. Da
sauri ta taso ta tare shi tana fadin Munafuki, na ce
maka munafuki.
Ina lekensu ta jikin kofa, na ganshi a tsaye yana
kallonta, ai babu inda za ka je zan ga yanda za a yi ka
ahiga wani wuri ba nawa ba, kai nan ma har wani
namiji ne? nayi kamar in tashi in fita in taya Babana,
sai kuma naga kai bari dai kawai in zuba ido in yi ta
kallo, in har ta bana shi shiga dakin amaryar tashi shi
kenan in gari ya waye in taga zata zauna ta zauna, in
taga zata tafi ta tafi.
Wane dadi ne ya kwaso Baba Lantana? Oho. Sai
kawai na ganta tasa hannu biyu ta cukume wuyan rigar
Bahana tana fadin "Kai din me? Me kuma aka yi..."
Bata gama ba sai kawai naga tanfar an dagata sama ne
kafin aka yi firo da ita ta tafi can nesa ta fadi.
Mamaki yayi matukar kama ni, na ganin abinda
yayin, nan take kuma sai na tuna ai duk iya shegen da
Baba Lantanan ta rinka tsulawa a gidanmu bata taba
gwada sa hannu ta shake wuyan Babana ba sai yau.
Kafin ta taso tuni har ya gyara zaman rigarshi ta
daidaita a jikinshi, yayi sallama kofar dakin Amarya ta
amsa, ya shige ciki.
23

Ka fito Malam tun muna shaida juna da kai, tun
tun muna girma da arziki da kai tun ban shigo nan din
na same ka ba. Ta zabura wai zata shiga dakin
Amarya, ban san yanda aka yi ba na dai ji Amaryar
tana cewa.
A'a haba wannan kuma ai neman wuce iyaka ne,
koma dai daga can wurin zaman naki kawai in yana
son ganin naki zai zo inda ki ke ya same ki."
Ke har wata iyaka ce da ke? Ta soma zage-zage
sai dai kuma ta kasa shiga dakin ta same shin, ana
cikin haka naji an turo kofa an rufe girif an kuma sa
sakata an kulle ta ciki.
Buga kofar yayi matukar razana Baba Lantana, nan
take ta kurma ihu mai karfi, ni kuwa nayi maza nima
na sawa tawa kofar sakata, don kar ta fado min dakina,
na hau gadona nayi kwanciyata aka barta a tsakar gida
ita kadai tana ta faman sambatunta.
Washegari kuwa farkawa nayi a dalilin an
kwankwasa min kofa saboda makarar da nayi, saboda
Baba Lantana bata bar ni na samu natsuwar da nayi
bacci da wuri ba, shiga da fita ta rinka yi tana buga
kofa kamar zata ballata, ban sani ba ko ni kadai ce kai
kawon nata ya hana bacci.
Ina bude kofar dakin nawa naga Amarya tsaye da
murmushinta ga kamshinta na amarci a tare da ita, kai
Yaya Dijah ba karamin ladan Babanmu ta samu ba,
abinda zuciyata ta fada kenan sanda na karewa
amaryar kallo.
24

Gajiye ce ta saki makara ko? Na tayata 1nurmushin
da take yi nin, to in kin idar da sallar sai ki zo, na ce
mate to. Ina shaia fatiha na shige dakin nata don kuwa
dama na kosa inga Babana in ga yanayin da yake ciki. 
Yana zaune kan wata shimfidaddiyar darduma, kai
da ka ganshi ka san yana cikin farin cikı, an tasa mishi
abin karyawa a gabanshi.
Na tsuguna na gaishe shi, farin cikinshi a bayyane
yake, me ki ke so ki karya da shi? Tayi min tambayar
bayan ta gana anmsa gaisuwar da nayi mata. Akwai tea
skwai kunu, ge kuma farfesun kayan ciki.
Na zuba musu ido ina kallo, can cikin zuciyata
kuwa nasan da abinta tazo, ga kuma kayan tsarabar
bikinki zan. Na ce, Na gode, a bar min & nan sai Za ni
makaranta zan karba in kaiwa 'yar ajinmu.
Babana ya ce, "A'a kar6i kici abinli in za ki je
makeranta ki diba a nawe." Na ce, To.
Hu'un, lalle namiji sai a bar shi, na kuma yarda
lalle Mallam ba karamin algungumi ba ac, ashe duk
halin naza shima ya iya, ina kallonshi sumu-sumu
abin tausayi, ashe ba abin tausayin ba ne, ai inda nasan
haka ne da ba karamin gasa shi nayi ba. Ashe dama
lafiyarshi kalau?
A zuciyata na ce da kin kashe shi dai ba gasawa ba
in dai gasewa ne kawai ai dukanmu mun gasu. Ni da
kain ba karemin mamakin Babana nayi ba, gaba daya
kwanaki ukun nan na dakin Amarya ko rumfarshi ba
ye budewa, yana nan a gida a kuma cikin dakinta,
25

yana kishingide akan darduma duk lekawan da zan yi
kuma zan hango shi an tasa mishi wani dan abin motsa baki a gaba.
In kuma ya fito don yin alwala zuwa Masallaci, sai
kaga tana biye da shi tana rike mishi da butar tanfar
dai ace gadinshi take yi.
A wannan lokacin ba ka iya kwatanta yanayin da
Baba Lantana take ciki, in ban da uhun maza? Babu
abinda za ka ji ta tana fadi. Namiji? Kai lalle sei a bar
su, ashe dai babu wani dan kankani a cikinsu.
A haka aka koma dakin Baba Lantana ina daga
dakina ina jiwota, "Oh, Mallam ashe lafiyarka kalau
ka ke yi min irin wannan abin? Gaba daya ikwanan nan
uku ba ka yi fahsi ba ko daya, ina kallonka yau din me
ba za ka yi wani motsi ba ne ina yi maka magara kayi
shiru ka lullube kai de bergo.
Ko kana nufin a kaina ne ba ka da lafiy, amma in
a can ne lafiyarka kalau? To i ba zai taba yiwuwa ba,
nayi maza nasa yan yatsuna shabbaba na toshe
kunnuwana da su don in samu in daina jin
maganganun nasu, ko zan samu in yi bacci.
Komai na Safara a tsare yake, kullum girkinta yazo
zata ba mu lafiyayyan abinci da irin kudin da ake
baiwa Baba Lantana tana rainawa, tana kin yin girkin.
Ga ta gwanar iya abincin gargajiya ce iri-iri.
Su burabusko, su gwate, su dan wake su danbu su
gauda su gurasa, su sunasir su wasa-wasa, balle ayi
26

maganar tuwo, sai tayi sati biyu tana girki bata
maimaita abinda ta girka ba.
Haka nan abin karyawa tuni muka daina sanmakon
fito nemanshi, ganin da tayi inä ita nemo mane ranar
girkin Baba Lantana, yasa ta kirani ta ce min rinka
zuwa nan kullum da safe muna karyawa kin ji, shi dai
da ya ajiyeta ranar girkin nata su san wanda suke ciki,
na ce mata to.
Baba Lantana ta tsunduma. cikin wani irin abu.da
bata taba zaton zata tsunduma cikinshi ba, a zamanta
da Babara, ga kishiya te kwatsam wacce kuma ta haife
ta ga shi tasa hannu ta kalallame shi, in ban da Beban
nawa ba dan gayu ba ne, don su wanka da shafa man
nan da duk sai tayi mishi, to ba zai yaria ba.
Ga ehi tana ganin wadansı irin al'amura a wurinshi
wadsnda bata taba tsammanin yana da su ba, sai ta
zama kemar wata zareriya, babu abinda take so irin ta
samu abokin hirar da zata yi zance da shi don ta rage
damuvarta babu.
Saboda babu mai zuwa wur inta duk ta kore su
sanda ta samu daular gidan miji ita kuwa Amarya sai
kai-kawo take yi da 'yan uwa da abokan zama, dan
muguntan da take yi mana na kin yin girki muyi takai
kawon neman abinda zamu ci yanzu duk ta kau.
Ko kadan Safara bata kallon abincinta in ta gama
ta ce su zo su ci ta ce to, tunda tare suke ci in bata
gama ba ma oho. Za ta ci wani abu nima zata ba ni.
27

Bakin ciki ne ya ishi Baba Lantana, taga kamar in
ta tayar da wuta zata iya korar Amaryar nan saboda
taga komai take yi ba ta ce mata komai.
Ta karbi kudin cefane ta ki yin. girki, ko taga
shanyarta a igiya ta zube. Rannan an tashi da safe naji
Anti Safaran na cewa Yaya ina kwana? Ko dama a
lalace take amsa raata gaisuwar, amma bata daina ba.
Yaya ina kwana? Ta sake maimaitawa, sai naji ta
ce mata, ke raba ni da wani yaya, yayan mnunafurci, ki
kira ni yaya a bayan idona kina yi min munafurci, rike
yayarki bana so tunda ai ni ban ma ga wani abinda na
girme ki da shi ba.
Ta ce, To kiyi hakuri. Taja bakinta tayi sbiru bata.
kiranta Yayan oa ta kuma kian sunanta, ana cikia
haka ta sake cewa kicin nata ne a ranar girkitita bata
yarda wani ya shiga ba. Nan ma ta ce, To sai ta fito de
risho dinta in zata dan yi wani abu ta tura a baya
kofarta tayi.
Ba a gama da wannan ba sai kuma ta fito da wani
salon in Safara ta gama abinci ta kawo ta kira ta ba za
ta ce ba za ta ci ba, sai ta dauko kujerarta tazo ta zauna
tasa hannu ta gutsuri lomar tuwon ta kai bakinta, sai ta
fara tauna shi.
Sai tayi wuf ta dawo da shi ta tofar tare da fadin,
kai tir, wannan tuwon ai danye ne ke ba ki iya komai
ba ne a tayuwarki sai jarabar bin miji? Ba ta ce mata.
komai ba, rannan dai sai ta gaji ta ce mata da dai kin
28

daina irin wannan abin, tunda kema kin san baida
amfani, shi hatsi ai be a yi mishi haka.
Sai kuwa Baba Lantana ta zabura ta sake gutsurar
weci lcmen te ka: bakinte, tayi mishi tauna daya te
maido shi kan asalin tuwon da ke cikin kwanon wanda
ite take ci, anyi din an yi wa hatsin rama mishi.
Haka kawai sai ki rinka yiwa mutane danyen
abinci kice sai an ci dole? To an yi an kuma karawa.
Ta sake gutsura ta kai baki ta sake mayarwa cikin
kwanon, ina daga dakina ina jin su ban san yanda aka
yi ba sai kawai naji an kaure da dambe.
Dambe kuwa ra gaske, tunda dukkansu karfafa ne,
ko motsi ban yi ba balle in yi tunanin raba su, sai
kawai raga an daga Baba Lantana an nanata da kasa,
Safara ta haye kan ruwan cikinta tayi ta kirbar bakinta
da duka, da ta ga hakan ma bai yi mata ba, sai ta
shaketa her sai da wuya ta sa ia bude baki tayi maza ta
kwaso gwajaljelon tuwon da ta tauna ta mayar te
warba mata shi a baki ta matse bakin sai da ta hadiyo
shi.
Sannan ta saketa ta mike tayi tafiyarta tare da fadin
"Haba, ina amfanin babban da bai san ciwon kansi ba?
Ina kyale ki ba ki san kyale ki nake yi ba, to mu zuba
shege ka fasa ni da ke."
Da daddare Babana ya dawo, ta zaunar da shi ta
rattaba mishi bayani, kala bai ce mata ba. Ta sake
tunzura zata tasa shi a gaba da masifa, ya fito yazo
yayi shimfida a tsakar gida yayi kwanciyarshi, duk da
29
 
sanyin da ake yi bai tashi ba sai da lokacin zuwa
Masallacin shi yayi.
Wannan zaman ai' ba dole ba ne, kai Mallam ai
dama ba mijin mata biyu ba ne, muturmin da baya iya
buda baki yayi magana yaya za ayi ya iya ajiye mata
biyu? Kullum balki a rufe kamar na mai ciwon bubu.
Gara kawai ka sauwake min ka sake ni ka ji ui ko ba
ka ji ni ba?
Bai kulata ba, ta gaji da fadan ita kadai ta shiga
dakinta ta kama fitar da kaya, ai na ce na daina
wannan matsiyacin auren, yau na daina shi ko ka bani
takarda ko kar ka ba ni tafiyata zan yi.
ina ganin ta gama kwashe kayanta ta tafi na shiga
dakin na share yana, na share dattin dakiu tas na ce wa
Anti Safara bari in taya ki ki kwashe kayanki ki koma
can, da sauri ta ce min au haba? Na ce mata eh.
Nan da nan muka bar komai muka koma aikin
jidan kayanta muka maida su dakin Innata, dakin da
nake ganin kamar babu vani daki da zan so kamar shi,
muka gyara komai yayi tsaf gwanin kyau.
Gidanmu yayi matukar yin dadi, Anti Safara tayi ta
tattalinmu ni da Babana, har ma da Sallau. Sai dai sh1
kam bai iya zama ba, yana ganin Baba Lantana ta
kwana biyu bata dawo ba, sai yayi wa Babana sallama.
ya tafi sai dai bai fadi inda za shin ba.
'Yan kwanaki kadan da auran Babana, kwanakin
da ko talatin ba su cika ba, sai ga Babana har ya yi
kyau, yayi fes da shi in muna zaune mu biyu kuwa zai
30

dar rage murya ya ce min, "Oh, ashe lafiyayyar
yarinya ku ka samar min? Ubangiji dai ya jikan
Ramatu da rahamarse. In ce mishi amin.
Randa Baba Lantana ta cika sati biyu da tafiya,
raear Yaya Dijah tazo mana wuni da ita da ya'yanta
duka, dama dan da Anti Safaran ta yaye Nasiru, rabon
Yaya Dijah da yin irin wannan zuwan ni dai na manta.
Babana ya wuni cikin farin ciki yana ta ina yaka
saka da jikokinshi, itama Anti Safaran haka. Sai wajen.
yamma ta shirya zata tafi, ya yi tayi mata addu'a yana
sa maia albarka, ita zuciyarta gaba daya ko daga ji
kuma kasan har da jin dadin abinda tayi mishi.
Da zata tafi sai naji ta ce min ga dan hira nan na
kawo miki, ya taya ki zama nayi maza na ce mata to na
kama hannunshi na riks nayi mata rakiya muka dawo
tarc da shi.
Mu'amalla ce sosai tsakanina da Safara, duk da ta
same ni a shekaruna na budurci sosai wanda a
lokacinmu ma ba a cika samun 'yanmata masu shekaru
irin nawan ba in dai ba a gidajen da 'ya'yansu ke
karatu sosai ba.
Amma hakan bai sa tayi wasa da kulawa da
al'emurana dan kankanin canji in ta gani a tare da ni zata
tsaya taga ta warware min shi. Haka nan sai aiki ya mana
keza gyara abu kaza kar kiyi kaza, kaza da ki ke yi ki
daina babu kyau.
Abinda na tabbatar shi ne da ita ce ta zauna da ni a
shekaruna na kuruciya, to da tarbiya sosai tayi min, n
kuma zan fita to bai zamo meta komai ba in ce mata za ni

31
wuri kaza ta ce min kai a'a kina yawan fita ba dab1' ar
budurwa mai mutunci ba ne yin hakan.
Sai dai in makaranta za ni, in kuwa za ni Makarantar
to ko ina da kudina tunda ina sana'ata tana gani zata
kawo kudi ta ce min ungo ki kara, in yi mata godiya.
A haka sai gidan namu ya sake zama wani wuri mai
cike da ni'ima zaman lafiya da kuma kwanciyar hankali
ga kuma girmama na gaba, tana girmama Babana nima
ina girmamata, tan kyautata min nima ina kula mata da
danta. Gaba daya sai muka zamo muna son junanmu
sosai.
Rannan aka wayi gari Safara tana yin mashasshara da
mura, ban kai gane kan kornei ba saboda ban taba
kawowa raina cewar wani abu zai iya faruwa ba, na dai
ga Babana yana ta kaiwa da kawowa cikin wani iri
yaneyi na tsananin farin ciki, bai isya zama a runfarshi ya
wuni kamar yanda ya saba, sai ya dawo gida dubata.
Wani lokaci sau daya wani ma ahr sau biyu in zai
shigo kuma bai shigowa hannu haka sai yazo oa wasi
abinda zai miko min ya ce "Karbi ki wanke muku." in ce
mishi To. In wanke in kawo mata ita kuma sai ta ce mun
to dibi naki mana, in ce mata to in diba ta ce min kara in
naga zan kara in Kara in kuwa ya ishe ni in ce ya ishe ni.
Anti Safara da kanta ne ta gaji ta ce min ciki ne da ita
saboda Iuran da tayi ta gane ban gane ba, mamaki gami
da farin ciki suka taran mun, har ta gane abinda nake
ciki. Mamakin me ki ke yi haka? Kin yi zaton ba zai kara
haihuwa ba ne? Na ce, "Eh, to ai na gane kamar ya
girma."

32

la sake wani murmushin tare da fadin "Don ya haifi
Hadiza sai ya tsufa ko kuwa dai dun kin ji matarshi tana
yi mishi sharin bai tabuka komai? Shira nayi ban yi
magana ba, don kuwa naga kamar ta wuce sanina.
sNa dai san kawai ba karamin farin ciki nayi ba,
saboda ganin da nayi nima zan samu kani ko kanwa, in
musu nima irin abinda Yaya Dijah take yi min na kulawa da tausayawa.
Muna cikin wannan halin sai ga Baba Lantana tana
shigowa da kayanta kwararam-kwararam tana ajiye su a
tsakar gida, tana komawa tana shigowa da wasu. Ta rame
tayi baki tanfar wacce ta tashi daga jinya mai tsanani.
Yaya haka kuma naga an shigar min claki? Wannan
wane irin neman magana ne? ba sakina aka yi ba, ba
komai ba sai kuma kawai daga na fita da kayana ayi
maza a shige nin daki? Ke Yachuwuna kina ganin irin
wannan neman maganan ko?
Nayi maza na kalleta a firgice na soma gaisheta cikin
wani irin yanayi saboda rashin sabo da yin magana da ita. 
Babana ya fito daga dakin Safara ya wuce zai fita bai
kulata ba ta bishi da kallo, Mallam kana gani na dawo
ba za ka kula i ba? shiru yayi yana tafiyarshi, tayi
maza ta sake ce mishi to kayi mata magana ta fita daga
dakina ta bani wuri in sa kayana don kar hakan ya zama
wata fitina a tsakaninmu. 
Bai tanka ba yayi ticewarshi ya tafi, bain ciki ya
kama ta ta ce "Wannan shirnu na Mallam, wannan shiru
na Mallam ashe ba zai daina ba?" Ta jinjina kai ta rasa
abinda zata ce. A zuciyata na ee, da dai kin san abinda
33

zai faru kenan da ba ki yi mishi abinda ki ka yi mishin
ba.
Baba Lantana taja ta tsaya cikin wani irin yanayi na
rashin sanin abin yi, da dai ba su taba gwada yar kashi
da Safara ba, da tayi wani yunkuri. To babu hali, tana
shakka gashi kuma Safara sai kai kawo take yi ko kallon
inda take kuma bata yi ba, balle ta tanka mata.
Ta gaji da tsayuwa tayi kamar ta kwashe kayan nata
ta koma inda ta fito, ban san kuma me ta tuna ba. Sai
naga ta bude wancan dakin tasa kayan nata a ciki. Ta
gyara tayi zamanta.
Tsoro yayi matukar kama ni, ko me yasa Baba
Lantana tayi irin wannan canzawar? Mace ce mai fadin
rai, nuna isa da ganin kowa ma bai isa ba, wani abu taje
ta gano ya sa ta tayi wannan canzawar ko lkuwa dai wani
abin take shiryawa?
Na gama abincin daren' da nayi don tun zuwan Anti
Safara mafi yawancin girkinta ni take sawa in yi, to balle
kuma yanzu da take fama da laulayin cikinta.
Ina gamawa na zubawa kowa har ds Babs Lantanan
na kai mata nata na yiwa Babana shimfidar tabarma a
tsakar gida inda ya saba zama, na ajiye mishi nashi a nan. 
Yana dawowa daga Masallaci ya shiga wurin Anti
Safara yayi mata sannu da jiki, ya dawo ya hau kan
tabarmarshi ya zauna ya soma cin abincinshi.
Baba Lantana ta fito tazo daga bakin kofarta tana yi
mishi magana, bai ce mata komai ba. To ka shiga daga
ciki mana Mallam, wannan hirar da ka ke yi a waje ai ya wuce ka'ida."
34

Bai ce mata kala bá, har bacci ya dauke ni suna nan a
wurin shi yana kan tabirma a zaune,   ya jingina da jikin
bango, ita kuma tana daga bakin kofarta.
Ban san  yanda aka yi ba,  cikin dare ne kawai na farka
a dalilin buga minkofar dakina da take yi da iyakacin
karfintai tana gaya min wai in fito in ga abinda Babana yakeyi, girkinta ne amma gashi nan ya sake ta ya shige
dakin wannan tsinanniyar matar yana yin abinda babu
kyau. 
Duk da katse min baccin  da tayi ta kuma hana ni sake
runtsawa saboda buga min kofar da taki dainawa ban
motsa ba,  balle in yi yunkurin saukówa daga gadon nawa in fito. 
Ban saniba ko ta gane ba zan fito ba ne yasa ta bar tawa kofar ta koma buga tasu,  a zuciyata na ce dama tuntuni hakan kikayi da yafi miki. 
Girki nane fa Mallam,  yau a wurina fa kake,  nan take ta soma kuka tana fadin "Ban yafe maka ba Mallam.  Bazan yafe maka satan kwanan da kayi min kaje wurinta ba. 
Ban taba ji ko ganin Baba Lantana tana kuka ba a zaman da nayi da ita ba sai rannan,  kuka kuma bana wasa ba,  ko da yake babu wata kyakkyawar alaka ko wata kauna sa ke tsakanina da Baba Lantana.  
Amma kuma hakan bai sa naji dadin yansa Baban nawa yayi ba duk da dai itama bata taba yiwa wani adalci ba,  a lokacin da ta samu damarta. 
Gari na wayewa nayi maza na gama abinda zan yi na suri jakata na saba a kafada na fita gidan na bar Baba Lantana a tsakar gida a tsaye rike da shirgegiyar tabarya
35

a hannunta, tana rantsuwar sai dai in ba za su fito ba,
amma sai ta rafke su da tabaryar hannun nata.
Na wuce na tati makarantar da nake zuwa TP, wato
(Teaching Practice) saboda gab nake da kammala
karatuna a Makarantar addini mai zurfi.
A hanyata ta dawowa gida zuciyata tunani take yi
kan yanda ta kare tsakanin Baba Lantana da su Babana.
Ina isa gida ban san yanda aka yi ba sai kuma naga
Baba Lantana da na bari da tabarya a hannu da kulu a
goshi, ban tambayi Safara yanda aka yi ba, to balle kuma
Baba Lantana da ban ma iya yin wata magana da ita ba.
"Kin dawo ne?" Na ce mata "Eh." "To ga fura nan da
nama Babanki ya aike da shi, na diban mii, nace to
sannu. A zuciyata nace ko ba komai dai yanzu ina da
kaso a abinda Babana yake kawowa.
Na gama cin naman ina shan furar sai ga Baba
Lantana ta fado cikin dakin nawa, nayi maza na mike
tsaye saboda tsoratar da nayi, tunda ban taba ganin ta
shigo dakin nawa ba.
Ban sani ba ko itama ta gane tsoratar da nayi da itan
ne yasa ta fara yi min bayanin avinda ya kawo tan cikin
sauri kinga kulun goshin nan nawa ko?"
Na daga ido na kalli kulun goshin nata da take
tabawa da hannunta, kan in ce mata na gani sai kawai
naji ta ce min, To Mallam ne yayi min shi.
Nayi maza na sake kallon kulun saboda razanar da
nayi da jin bayanin nata, kulun ya amsa sunan kulun ban
san yanda aka yi ba naji bakina ya ce mata sannu, tayi
maza ta ce yauwa.
36


A tsakanin wannan lokacin ba sai an gaya min ba, ni
da kaina nasan Baba Lantana tara cikin wani halinba
tsananin bacin rai kowane lokaci a cikin kuka take.
Ashe haka Mallam yake? Tafdijam! Ashe shiru-
shirun nan na shi ba na kalau ba ne? dama fa nasha jin
ana cewa ka ji tsoron mai shiru-shiru, ban taba yarda ba
sai a wannan lokacin, yanzu ne na gane lale Mallam
munafuki ne.
Ko kadan bana jin tausayin Baba Lantana, saboda
azabtarwar da tayi mana ni da Bbana, ta wulakantamu
ta tozarta mu, gara ma ni komai tayi min da sauki tunda a
kuruciyata tayi min, amma shi Babana ta same shi ae da
girmanshi da mutuncin shi a tsakanin mutanen unguwa.
Kowa ya 1a girmnamasbi saboda ya kame kanshi bai
shiga harkar kowa, bai sa ido kan abinda wani yake yi,
balle ya yi gaba ya bada labari.
Bai sa ido kan abin wani ya gamsu da abinda yake da
shi amma zuwan Baba Lantana gidanmu sai da ta maida
shi abin kwatancen mutane.
Komai aka yi sai ka ji sun co kai haba, kar ka maida
mu Mallam Habu mai anatir Mana, to amma duk da
haka ba na jir dadin ganin yanda yake yi na hanata
kwananta da yake yi yana barinta tana kwana ihu tunda a
karatun da ake yi mana Malamai suna yin bayani kan
rabon kwana a tsakanin mata wajibi ne abinda kayi a can
ne bai zamo lalle sai kayi shi a nan ba.
Amma akaiwa mace kwanan wannen dole ne, to shi
Babana baya kaiwa. Da dai ace ina cikin masu baiwa
Babana shawara, to da nace mishi cikin biyu ya zabi
daya.
37

Ya yi ko dai ya rinka shiga dalkin Baba Lantana yana
kwana tunda dai zaman aurenshi take yi ko kuma ya ce
mata ta tafi. Ya sake ta don ya sauwakewa kanshi
al amura.
Sanin da nayi hakan da ake yi bai yi ba, ya sa ni
tafiya gidan Yaya Dijah nayi mata bayani, a yatsine ta
kalle ni to ke ina ruwanki? Inta ji babu dadi ta tafi mana.
Na ce, A'a Yaya Dijah, ai ba don ita nake maganar
ba, nayi mata gwargwadon bayanin da zan yi mata, ta ce
to naji in na zo gidan zan yi magana da ma ina so in zo
wurin Baban na ce mata ko na kama hanya na dawo
gida. 
Yaya Dijah ba ta zo gida ba sai a ranar Laraba da
safe, muna zaune a falon Anti Safara inda nan ne wurin
zaman Babana a kowane lokaci.
Hira muke yi cikin yanayi na jin dadi ni da shi da
Yaya Dijah, yayin da Anti Safara ke kicin tana shirya
abincin rana, ita kuwa Baba Lantana da yanzu ko tsakar
gida bata cika fitowa ba take dakinta.
"Oh Baba, yanzu har a irin alherin nan da yake shirin
samunmu na Mero ma zata samu kani a bayanta zamu
sake samun dan uwa ke 'yar uwa, maimakon mu biyu ko
mu koma mu uku ba za ka yi hakuri ka gaya.mana inda
danginka suke ba?
Ba don mu kadai ba Baba ba ma don mu ba tunda mu
kam ni da Mairo ai mun riga mun mallaki hankulanmu,
mun fuskanci rayuwa mun kuma fara gane yanda take
ba, komai dan Adam yake so yake samu ba. 
Don wadannan da za su zo daga baya Baba gaya
mana inda danginka da garinmu yake in wani laifi suka

38
   

yi maka i Hadiza yarica na roke ka ka yafe musu ta kai
menene? Ai ya wuce Baba kayi hakuri ka...
Tayi maza tayi dib taja balkinta tayi shiru ta bar
Karasa maganar watakila sai lokacinne ta daga ido ta
kalli yanayin da ke fuskarshi wanda ni tunda ta fara
maganar nasa na gani shi yasa nayi ta taba ta bata gane abinda nake nufi ba. 
Ta tashi ta bar dakin saboda daurewar fiaskar tashi, ta
kai matuka nima na tashi na biyo ta muka dawo dakina
muka zauna tayi kuka har a gaji tnyi shir ta iar
hawayenta.
Kwana biyu bayan nan Anti Safara take bani abarin
cewar Babana ba lafsya te da shi ba, kartin hali ne kawa
yake yi yasa ake ganinshi yana yawo.
Na ce, To. A zuciyata dai fatana da addu'ata bai
wuce ya zamo ba maganar da Yaya Dijah tayi mishi ba
ne yake nema ya tayar mishi da jikin. 
Na rasa yanda zaa yi in fuskance shi da maganar
rashin lafiyar tashi, saboda tun daga. ranar da na raka
Yaya Dijah tayi mishi wannan maganar fuskarshi daure take.
A zuciyata na kudurawa Kaina ba zan sake yarda
Yaya Dijah ta ce min za ta yi mishi irin wanan maganar
in bar ta ba, tunda baya so, shi kenan a kyale shi, yan
uwanshi shi yasan abinda ke tsakaninsu.
Abunda ya fi komai muhimmanci wurin da uba ne,
tunda shi ne asali to mun gode tunda muna da shi kowa
yasan muna da shi mun kuma san shi, mun rayu tare da
shi, babu wanda zai yi mana gorin rashin uba, sai na
rashin 'yan uwan uba.
39

Wasu suna nan su ba su ma san ubannin nasu ba balle
suyi maganar danginshi suna nan kila a dadin su ma
kuma suna rayuwarsu don haka na hakura itama zan
gaya mata ta hakura suma yan bayan in sun hakura
kamar yanda suka same mu mu ma akan hakurin.
Rannan da daddare Anti Safara ta buga min kofa
gabana yayi mummunan yankewa don kuwa na tabbatar
jikin Babana ne yayi tsanani yasa aka tashe ni tunda tun
da rana ina kallon iin wahalar da yake yi akan lai
kawon numfashinshi da bai karasawa ya sauka cikn ciki
sai dai a Kirji.
Babu yanda Yaya Dijah da naje na kirawo a dalilin
jikin nashi bata yi da shi ba akan muje asibiti ya ki yarda.
Da sauri na 6alle kofar na fito na ufi dakin Anti
Safara da ke bude a kasa, na samu Babana na zaune a
cikin yanayin rauni mai yawa.
Ko zama da kyau bai iyawa saboda ya riga ya rasa
karfi a tare da shi, numfashi sai kaiwa da kawowa yake
yi a tsakanin kirjinshi da makogoronshi.
"Sannu Mallam, Ubangiji ya baka lafiya." Tana
sannun tana share mishi hawayen da ke diga daga
goshinshi, tana kuma kuka.
Jikina ya dauki bari saboda yanda al'amarin ya tuna
min da yanda naga Innata a daren da zata bar duniya. Da
gudu na juya na bude kofa na bar gida.
Nufina wai in je gidan Yaya Dijah in kirata tazo ta
taya ni ganin abinda Babana yake yi, sai kawai muka yi
kicibis da Isiyaku.
Ban san daga ina yake ba,a wannan tsohon d aren
ina za ki haka Anti? Me ya same ki ki ke kuka haka? Ban
40

iya ba shi amsa ba jikin Baba ne ya tashi?  Nayi maza nace mishi "Eh"  To ina zaki yanzu sha biyu saura kwata ne fa na dare. 
In asibiti kike so a kai shi ga makwabta." Lolkacin nena tuna ashe ma Baba  Baidu ya kamata in fara gayawa ba
wani ba, balle Yaya Dijah da ba ma kusa muke ba, tunda
ance  makwabcinka na kusa shi ne mutum na farko da ya
Kamata ya taimake ka, in har ka shiga halin bukatar
taimako. 
Tare da shi muka je na fara buga kofar gidan Baba
Baidu, sai da ya ji ya bude kofar dakinshi zai fito sannan
ya ce min,  Bari in nemo mana motar da za ta kai mu.
Na ce mishi "To, Isyaku na gode." Tamfar dai ba shi
ne Isiyaku da na share ba na ko amsa gaisuwarshi ba.
Ina tsaye a tsakar gida bayan na shiga dakina nayi
shiru na debo duk kudin da nake da su, kuka mai yawa
nake yi saboda yanda nake jin Babana yana magana cikin
jarumtaka da kyar da kyar.
Amanata yake baiwa Baba Baidu da matarshi, ni
Mero sa shiga uku zan rasa uba mahaifi kamar yanda na
rasa mehaifiyata yau ya ya zan yi?
Gare ka nake bauta Allah, gare ka nake neman
taimako ya Ubangiji, abinda kawai nake ta nanatawa
kenan. Ana cikin hakan naji zuciyata tana zargina da
cewar ni da Yaya Dijah muka fara haddasa mishi ciwon
nashi da muka tasa shi a gaba muka yi mishi maganar da baya so.
Ina yin wannan tunanin na sake rushewa da wani
sabon  kukan na nadama da bakin ciki. Isyaku ya shigo da sauri. 
41

Ga mota Anti na samo." Ya wuce cikin dakin ya
gaya musu. Babana bai iya takowa da Rafafunshi ya fito
ba saboda karfi ya tafi sai da aka rirriko shi aka fito da
shi muna isa asibiti aka ba mu gado.
Dama kuma shi kwastoman asibitin ne, fayil dinshi
aka dauko aka dora bayani akan wanda yake ciki.
Mun kwana muk wuni a asibiti babu alama na
samun sauki a tare da Babana, hankalinmu ya kai matuka
wajen tashi, bar gara nima akan Yaya Dija.
In ban da kuka babu abinda take yi, ni na tayar mishi
da ciwon. Na ce, A'a Yaya Dijah, dama bai da wata
lafiya, ba ki ji bayanin da Anti Safara take fada ba, na
cewar ya dade ba ya bacci da daddare.
A'a amna ai bai tsananta ba sai bayan da nayi mishi
maganar duk kalaman da nake gayawa Yaya Dijah bai sa
ta samu na suwa a tare da ita ba.
Likitoci ne suka yi ta zuwa duba jikin Babana, kusan
duk wanda yazo duba shin kume ya kar tafi ne a yanayi
na tausayawa da fadin kai lalle Mallara Habu yana jin
jiki, Ubangiii yasa kaffara ne.
Wai kuma a wannan lokacin ne da ake cikin wannan
al'ama rin naji Baba Lantana tana yiwa wata mata da in
banda a zuwanmu asibiti ban yi zaton ta taba ganinta ba
tadin Baban da al'amarinsu.
Ai ni don dai kar a ce ban zo ba ne kawai amma 1n
ba haka ba ai ko mutuwa yayi bani da wata asara
mutumin da yake daukan girkinka yana kaiwa kishiyarka
kana ji kana gani ba ka da yanda za ka yi.
Yaje yana yin abin nan da ita. Ni kam ai alhakina ne
ya kama shi yanzu ba sai suje suyi ba in gani? Kin ga tun
42

kafin yayi auren nashi sai ya yi wata biyu wata ku ba
kula ni ba, a hakan...
Ganina da suka yi ya katse hirar tasu ganin da nayi in
sallami Baba Lantana in ce ta koma gida ita kadai ba zai
zamo mai sauki ba, zai kuma kara bayyanar da rashin
adalcinmu mu da Babanmu da ke fama da kanshi.
Wanda ita take kokarin baiyanawa koya ya zama
sheda akai, bisa haka sai na hada ta ita da Anti Safara
nayi musu magana akan su koma gida wanda da kyar
suka yarda hakan.
In na tsaya cewa mun shiga wani hali ni da Yaya
Dijah dama duk wani, wanda yake tare da mu a
tausayawa to na tsaya bata bakina kawai nake yi.
Ina zaune kan kujerar roba ina tashe da Babana bayan
tafiyar Yaya Dijah da mijinta, in banda kuka babu abinda
nake yi na roke ka ka yafe min abinda nayi maka.
Baba abinda kawai nake iya fadi kenan ban ji lokacin
da ya shigo ba saboda shagalar da nayi da abinda ke
gabana sai ganinshi kawai nayi a tsaya ta daya gefen
kusa da Babana.
A daga ido na kalle shi Mubarak ne yana cikin
natsuwa mai yawa yanayin da ke fuskarshi ce ta kara
bayyanar da hakan.
"Ubangiji ya baka lafiya Baba, yasa kaffara ce. Shi
ciwo ai rangwame ne, domin kaffara ce ga zunubai
sannan jikin naka ma da sauki ba haka nayi zaton
ganinka ba."
Babana ya dan daga ido ya kalle shi saboda jin
kalamin nashi, ya sake yi mishi sannu kafin ya sake
43


daidaita tsayuwarshi, ya karanto addu'ar da ake yi wa
mara lafiya.
Kafin yayi mishi sallama ya juya da nufin tafiya. To
zo mana, ban iya yi mishi musu ba duk da mun dade
kwarai ba mu ga juna ba ban da haka ma mun dade da
fita hanyar juna.
Tun bayan abind ya faru a tsakaninmu, sai muka
shiga kiyayyar juna, ai ba nisa za ki yi ba, ya gaya min
hakan don kara karfafa min in zo din.
Ke haka ake yin jinya ne? Nayi maza na kalle shi don
in ji ta inda kuskuren nawa yake in gyara, kin tasa shi a
gaba sai kuka ki ke yi, kina rokonshi gafara?
To a kan me ki ke yin hakan, ki, Rara kashe mishi jiki
ko ki kara-tsoratar da shi, ki karya mishi zuciya? 
Shi majinyaci karafa shi ake yi da kalamai na karfafa
zuciya, ba yi tayi mishi kuka ba, shi ciwo ma da ki ke
ganinshi be shi ne mutuwa ba fa.
An yi yafi a kirga mai laifiya ya mutu ya bar mara
lafiya a kwance, kin gane? Nayi maza nace mishi eh.
Yanzu ke menene damuwarki da ki ke wannan
kukan? Ban iya boye mishi ba ko in ce zanja mishi aji
saboda halin da nake ciki, sai kawai na gaya mishi
Babana bai da lafiya.
Gashi an kawo mu wurin da kowa ya zo ya ganmu
sai ya ce uh' uh hh lalle Mallam Habu yana jin jikı, a
dakin da yake din ma na gobe da nisa ne kusan kullum
sai an yi mutuwa a dakin dazu ma an yi wata mutuwar.
A hankali ya ce min, to kiyi hakuri ba ni in yi
magana a canza muku dakin a kaiku inda za ki dan samu
natsuwa shima Baban ya samu kulawa ta musanmman.
44

Koma wajen shi ina zuwa, ban ce mishi komai ba na
tashi na tafi na dawo na samu Babana a yanayi na canji.
Nan take na tuna da addu'ar da Mubarak yayi mishi
wacce na taba ganin bayanin da Manzon rahama yayi a
kanta cewar duk sanda mai duba mara lafiya ya
karantawa mara lafiya ita, Ubangiji zai saukar mishi da
wani rangwame a halin da yake ciki, ko da kuwa cutar ta ajali ce.
Nayi maza na matsa kusa da shi.
"Sannu Baba."
Ya amsa a hankali "Sannu Yachuwuna, kina ta
wahala da ni, Ubangiji ya yi muku albarka."
Na dauko kofi na tsiyayo kunun gyada na zauna kusa
da shi ina gauraya kunun da cokali don ya yi sanyi.
"Bari in kurkure maka baki ka dan sha kunu Baba, ka
dade ba ka ci komai ba." Ya dan sha kunun kadan kafin
ya daina kar6a nima na kyale shi ban matsa ba tunda dai ya dan sha
Na gyara zama a kan kujerar da nake zama tare da
jingina a jikin gadon nashi ban san yanda aka yi ba, sai ji kawai nayi ana ta shina.
Nayi maza na bude idona da gaske ashe bacci nayi,
ga dukkan alamu kuma yayi nauyi, don na dan ji canji a tare da ni.
Na kalli Nos din da ta tashenin bisa zaton ko lokacin
shan maganinshi ne yazo, sai naji ta ce min "Bari mu
canza muku dakin ko?"
Nayi maza na kalleta duk da bayanin da Mubarak
yayi min akan canjin dakin ban dauka da sauri ne haka
ba.
45

Yayanki ya ce a maida sBaba privater ward. " Na ce
mata To. Aka dauke mu aka maida mu private ward. 
Mu kadai nea wurinbga tsafta ga kulawai ta
musamman sai dai maimakon saukin das Babana ya dan
samu ya dore sai kuma jikinya: kara táshi, kasancewar
likitoci baba tsinkewa a wurin sai sukal yi ta: kai kawo
suna bincike kan oalanarine nashi, ina daga gefe ina
kallonsu cikin natsuwa yayin da zuciyata take ta faman
karanto addu'o'i iri-iri, kafin gari yawaye har an canza
mishi magungunan da yake sha gaba daya.
Ganin haka ne ya sani matsawa kusa da shi sosai
lokacin da wani lokaci ya sake shigowa don duba
yanayin jikin nashi da safe, sanmu da aiki doctor. Ya juyo
ya kalleni, yauwa sannu ko? Ya ya jikin nashi? Na yi
màza nace da sauki, yanayin da na gani a tare da shi ya
karamin kumarin yi mishi tambayar da nake son yi mishi, 
Dr. An ganw wani abu ne a tare da shi da yasa aka canza
mishi magu agunan nan? Sai dai ya daga ido ya kalleni
kafin ya maida kallonshi ga aune-aunen da yake yi, mara
lafiyan mene ne dinki? Na yi maza na ce mishi, babana
ne mahaifi, to me za ki yi in kin sani? A hankali na ce
babu komai, nayi shiru ban sake ce mishi komai ba, ya ci
gaba da abinda yake yi har sai da ya gama zai fita sai ya
sake kallona ya ce min, me sunanki, na ce mishi
Maryam, har ya yi kamar zai juya ya tafi sai naji ya ce
min, menene aikin zuciya a jiki? Cikin nutsuwa na ce
mishi harba jini zuwa sassan jiki, to daya ko biyu daga
cikin jijiyoyin da sukeyi mishi wannan aikin ne ya samu
matsala. Jikina ya yi sanyi sosai da jin bayanin nashi
amma da yace min kin gane? Sai na yi karfin halin ce
46
mishi eh kamar in sake yi mishi wata tambayar sai naga
to kar ya ce na dameshi don halka na hakura nace mishi,
na gode, ban san tunanin da ya yi ba wanda ya sashi ci
gaba da yi min bayani, bangaren hagu na zuciyarshi ne ta
samu matsala har ya dan kumbura kadan saboda jjiyoyin
wurin basa aiki sosai shi yasa numfashi yake yi mishi
wahala.
Bayanin da ya yi min ya sani tambayar shi, to yanzzu
menene abin yi Dr? Za mu yi mishi ailki nę mu gyara
Jjiyoyin.... bai gama yi min bayanin ba sai ga Mubarak
ya shigo duk da sanin likita. ne ko kallonshi ban yi ba
balle ya ce bari ya gaisheshi na juyo da kallona gareshi
da nufi gaisheshi saboda mutuncin da nalke ganin yayi
min na kulawar da nake -ganin ya nuna a kan rashin
lafiyar babana, wani irin lalataccen kallo naga ya yi min,
jkina ya kara yin sanyi cikin zuciyata ina tunanin laifin
me nayi mishi, sai kawai na ji ya ce min, shi. ma wannan
din saurayinki ne? Gabana ya yi mummunan faduwa nan
take kuma na ji mummunan bacin rai a zuciyata, wacce
irin mummunan magana ce wannan, ina fama da jikin
babana ya kalleni ya ce, wai ina samartakan, me ya
maidani? Nayimaza na kawar da maganar tashi daga
cikin zuciyata na dai kudunawa raina kamewa in daure
mishi fuska sosai watakila don yaga na dan sakar mishi
ne yasa yake so ya yi min wulakanci irin wanda ya saba.
Yaya Ibrahim ya iso tare da yaya Dija kamar yanda
suka saba yi kullum ta zo ta tayani mu yi mishi abinda ya
dace sai su tafi sai lkuma ta gama abinda zatayi sai ta zo
mana da abincin rana daga gida kuma Anti Safana take
zuwa mana da kunun gyada da baba yake sha sai da
47

daddare Yakumbo Halima ta kawo mana abincin dare ita
kam baba Lantana ko tazo da wani abu bana yarda ta
baiwa babana saboda na riga na jita tana fadin alhakinta
ne ya kamashi banda wannan ma na ji ta tana fadin' ko ya
mutu bata da asara, ashe Alhajit Mubarak ya zo? Nayi
shiru ban amsa mata ba to me ya sa kika yarda yad awo
da mu nan? Ban tsaya yi mata wani bayani ba na ce mata
ki yi hakuri mu ne zamu biya, bata sake yin maganar ba
sai ta tambayeni, to yaya kuka kwana da jikin nashi? Ban
boye mata ba sai nayi mata gaba daya bayanin da likita
ya yi min, dama ana yin irin wannan aikin ne? Ta yi min
tambayar cikin wani irin yanayi, na ce nima ban sani ba
tana jinnace ban sani ba ta soma kuka, ban iya bata
hakuri ba kukan nima na shiga yí muka hadu muka yi sai
da muka gaji muka yi shiru don kanmu. 
A sallameshi kawai, nayi maza na kalleta a
sallameshi" yaya Dija mu yi yaya da shi da wannan
numfashi nashi? Ai ba gida zamu maidashi ba wani
asibitin zamu sake mishi in da za a bashi magani ya ji
sauki ba tare da an yi mishi aiki ba, kin taba ganin wanda
aka yiwa irii wannan aikin dą sukace za su yi mishi ná
gyara jijiyoyin zuciya? Nayi miaza maca mata uh-uh ta ce to. 
Gaba daya muka sake tsundurma cikin wani hali na
kunci da danuwa. Mubarak ya sake dawowa shi da
abokinshi Amiru kulawarshi da tsayawarshi kan
al'amarin babana abin sha'awa ne don kuwa gaba däya
ma'aikatan wurin sun dauka shima dan babana ne komái
yake yi baya sauraron kowa duk abinda aka ce za a yi sai
ya ce a yi sau biyu ina zuwa wajen sayen maganin da aka
48

rubuta sai su ce kudinku da kuka ajiye bai kare ba na
luma san shi ne ya ajiye kudin amma a kame kwarai
nake da shi in ba shi ne ya tambayeni wani abu ba bana
tanka mishi, shima kuma ba sosai yake shiga harkar tawa
ba sai ta kama ina dai kaffa-kafia da sh saboda na riga na
sanshi na kuma kara ganeshi shi mutum ne mai iya
wulakanci a ko ina kuma a kuma ko da yaushe a shiryc
yake ya yi min in ba haka ba banga dalilin da zaisa ya
kalleni a halin da nake ciki na rashin lafiyar babana ya ce
wai a asibitin ma samari nakeyi. 
Cikin natsuwa da girmamawa na gaida Amiru, yaya
mai jikin? Na ce mishi da sauki, ashe aiki za a yi mishi
ko? Na dean yi jim kadan cikin tunani kafin na ce mishi,
anya? Anya wane iri? Ya yi min tambayar cikin wani irin
yanayi na tsatsuwa mai yawa, na sunkuyar da kainaa
saboda yanayin da yake kallcna a ciki sai naji ya ci gaba
da yin magana, ba yanzu muka fito daga wurin likitocin
da za su yi aikin ba ni da Alhaji Ahmad? Ai ya riga ya
gama maganar da su har ya yi setting din bill din da suka
bayar baki san komai bane a kai? Ban iya cewa komai in
banda sa hannun da nayi na soma share hawayen da suka
Soma zubo min.
Ban sani ba ko ganin hawayen nawa ne ya sashi
saurin juyawa wajen Mubarak din, kai baka yi mata
bayanin komai ne? Ya ya za ka tsaya kan yiwa
mahaifinta aiki irin wannan ba tare da ka yi shawara da
ita ba? Kuma. mcke tsakaninka da ita tunda dai ka
hadiycshi ka zo ai sai ka bar komai ka fuskanci maganar
rashin lafiyar kawai in ya koma gida sai ku dora daga
inda kuka tsaya.
49

Har a mu'amalar da takeyi da samari sai in yi hakan
dai ta? Gabana ya fadi saboda jin mu'amala da samarin
da ya ke ikirari, ba sha'anin gabanta take yi ba ba sai in
kyaleta nima in yi nawa ba?
Wani irin mummunan tsaki Amiru ya ja kafin ya ce
mishi, kaif halinka kenan a ko ina a ko wane hali a kuma
kowane irin yanayi wai kana iya yin kishi. Ran Mubarak
ya soma baci da jin maganar tashi a fusaceya soma ce
mishi, a'a kai Amru kar kaja ta raina ni fa wane irin
magana ne wannan? Ni kishi nakeyi a kanta? Yanzu kai
baka ga irim abinda suke yi ita da wannan likitan da muka
samu a nan ba tana yi msihi magana una wani yauki tana
wani kakkashe mishi murya shi kuma sai zirga-zirga
yake yi yana kaiwa da kawowa don ya gane abinda take nufi. 
Amiru ya ja tsaki kafin ya saki wani lallausan
murmushi ya ce, ban ga komai ba Alhaji kai ne kaga
hakan ni dai na san a halin da Maryam take ciki a yanzu
in ma kaga tayi wani abu makamancin hakan to sai dai
tayi don ya zama dabi'arta amma ba don ta burge wani
ba don haka kayi hakuri ka rage sa mata ido ku fuskanci
juna kai dai ta don ku f jin dadin mu'amala a
tsakaninku.
Kai kam ai dama baka son laifinta ban taba kawo
maka zancenta kan abinda take yi min ka goyi bayana ba
sai ka ce wai sa ido nane ya yi yawa.
Bai sake tanka mishi ba sai ya juyo gareni, ke rabu da
shi kin ji Maryam daina kuka ki share hawayenki kin ji?
Ni zan tafi. Nayi naza ma share hawayen nawa kamar
50


yanda ya bani umarni na kuma yi mishi godiya, Mubarak
yabi bayanshi nayi maza na koma wurin babana. ai n
sBa a wani dade da yin hakan ba sai na hango shi
yana dawowa alamar rakyar ba mai yawa ya yi mishi ba
don haka na yi maza na sake fitowa daga dakin na tare
shi a dan dogon falon da kofofin dakunan ke ciki a
hankali cikin natuswa ta yanda babu mai jin abinda nake
fada na ce mishi, ko zaka daina zuwa ne don kar mu zo
muna batawa juna rai? A yanayin da nayi mishi maganar
a irin shi ya bani amsa, ranki ya zo yana baci dai amma
ni me zai 6ata min rai? Aiina ganin so mi somin hakan
na daga wurinki zan yi maza in yi maganin abin don
gaba daya zan hanalki zuwa asibitin kamar yanda kika
hana matan gidanku zuwa. Gabana ya yi mummunan
faduwa na yi amza na daga ido don in kalleshi saboda
mamakin maganar tashi in ga irin karfin halin da ke
gareshi da zai yi min irin wannan hukuncin alhalin ni da
mahaifina ne, wani irin lalataccen kallo naga yana yi
min, kina nufin kinfi kowa kusa da shi ne ko kinfi kowa
sonshi ne? Ki yarda in ga wani abinda bai yi min ba ki
gani? In gani in zan hanaki zuwan ki zo ki ga wulakancin
da zan yi miki baki iya rashin kunya ba? Kar ki dauka
kuma wai kishinki nake yi kamar yanda Amiru yake fada
ko daya.
 Rasa abinda zance mishi nayi na soma yi mishi kuka
saboda sanin da nayi cewar zai iya aikata abinda ya ce din. 
 Sakarya kawai sokuwa wacce ko ciwon kanta bata
sani ba sai rashin kunyar tsiya. 
51

Ya wuceni zai tafi nayi maza na ce mishi, to bana son
aikin da kake son sawa a yi msihi. Maimakon ya ce min
to kamar yanda nayi zaton ji daga gareshi sai naji ya ce
min to ai bake ke da shi ba yana kuma da bakinshi dona
cikin hankalinshi yake. Ya wuceni ya shiga ciki na share
hawayena nabi bayanshi a kan kujerar da nake zama na
sameshi yana tashe da babana da ke kwance yana fama
da kanshi.
Sannu baba ya soma yi mishi gaisuwar cikin natsuwa
da yardar Ubangiji zaka samu saukin wahalar numfashin
nan nan ba da dadewa ba tunda likitoci sun gano kan
al'amarin sun kuma yi bayani da cewar dan karamin abu
ne ya sameka don haka za su yi aiki su gyarashi in aka
gano kan ciwo baba to ai shi kenan magana ta kare sai
kawai a yi addu'a Ubangiji yasa a dace da abinda za a yi
don haka nake so in rokeka ka yi hakuri ka kuma
kwantar da hankalinka kar ka ce zaka sanyawa ranka
wani damuwa don kar jininka ya zo ya hau aikin da za a
yin ba wani mai wahala bane. Ya zubawa babana ido tare
da saurarona binda zai ce, yayin da nima na yi hakan tare
da fatan in ji ya ce baya son aikin tunda mu kam ni da
yaya Dija ba ma so gashi kuma ba shawara da mu ya yi
ba kafin ya zartar da hukuncin sai kawai na ji babana ya
ce mishi na gode Ubangiji ya yi maka albarka. Ya ce
amin, ya mike ya fita ba tare da ya nuna alamar ya san da
tsayuwata a wurin ba.
Wulakanci irin na Mubarak yawa ne da shi ga
dukkan alamu kuma watakila shima ya san shi din gwani
ne tunda shi da kanshi ma yana barazanar zai yi shi don
haka sai nà kudurawa raina in ma za a yiwa babana aikin
52

to ba shi ne zai dauki nauyin abinda za a kashe ba kamar
yanda na lura yake nufin yi yan kadarorina zan sayar da
na samu na tara da kudin da nake samu a sana'ata ta
dinki zan sayar in baiwa yaya Dija kudin ta hada da
abinda ke hannunta ta mikawa mijinta ya hada tunda
naga alamar aikin zai ci kudi masu yawa.
Yaya Dija ta iso na bata labarin duka binda ake ciki
da wanda ya faru tsakanina da Mubarak, fada ta rufeni da
shi a kan wai ai ni nake jawoshi ta hanyar sakar mishi
fuskar da nakeyi mishi amma in ba haka ina ruwanshi da
mu da har zaizo yana yi mana irin wannan shisshigin?
Aje ya ji da harkokinshi ya barmu mu ma mu yi namu
sannan ta riga ta gaya min bata son aikin ba za a yi ba
ban ce mata komai ba har ta yi ta gama har ma ta tafi
iyaka dai kawai addu'a nake yi da kara gayawa Ubangiji
halin da mahaifina yake ciki wanda kuma nasan ya fini
sani.
Ana idar da sallar magariba sai ga Amir ya sake
zuwa dubamu na ji, dadin ganinshi saboda ganin shi
kadai ne ya zo ya duba babana ya juya zai fita nayi
amfani da baccin da ya tarar baban nawa yana yi na
biyoshi waje muka tsaya a dan tsaye a wajen da muka
tsaya da Mubarak.
Cikin natsuwa na soma yi mishi magana wanda roko
ne na ya taimakeni ya gayawa Mubarak cewar ya fita
hanyar jinyar da babana yakeyi ya daina zuwa asibitin
bana kuma son duk wani taimako nashi.
Wani dan siririn murmushi ya yi mai hade da ajiyar
ciya a hankali cikin natsuwa ya tambayeni, wai ni in
sani mana me Alhaji Ahmad yake yi miki ne? Ni dai
53

basan tunkina yar kankanuwarki yake tare da ke tun
baki isa komai ba tun baki ma san ke wacece ba, amma
har zuwa yau din nan bai samu matsayin da ya dace
dashi ba a wurinki.
Nayi maza na kalli Amiru cikin ntusuwa saboda jin
kalaman nashi kan in san abinda zan budi baki in gaya
mishi sai naji ya ci gaba da cewa, saboda kawai kin san
yana sonki saboda kin gane ba zai iya fita harkar ki baa
duk motsin da za ki yi idonshi yana kanki iyayenshi sun
bashi aure amma kin hanashi natsuwa da zai zauna lafiya
da iyalinshi lafiya ya iya jaruntaka kan komai amman in
akan ki ne sokancinshi yawa ne da shi, ni da kaina na sha
bashi shawara kamar yanda nasha yi mishi gori a kan ki
wai dan ya yi zuciya ya kawar da kai daga gareki amma
ya kasa ya yi aike gidanku ace an hanashi yafi a kirga
kullum kuma ya zo kusa da ke sai kin san abinda kika yi
kika 6ata mishi rai amma yana biye ba zan ce mishi ya
fita harkarku ya daina zuwa ba don ko na gaya mishi ba
ji zaiyi ba don haka in ya zo ke da kanki ki kara gaya
mishi in ya ji shi kenan in kuma bai ji ba sai ya yi tayi na
dai san har da alhakin abubuwan da yake yiwa matarshi
uwar 'ya'yanshid a take matukar sonshi cikin wadannana
bubuwan da kike yi mishi. Ya wuceni ya yi tafiyarhi ba
tare da ya tsaya ko da don yi min sallama ne ba.
Na koma dakin da babana yake kwance na jawo
kujerar robar da na saba zama a kanta cikin natsuwa na
zauna zuciyata cike da tunanin kalaman da Amiru ya yi
min nice mai yawan batawa Mubarak ko shi ne mai
yawan bata min a sanina kullum a cikin kaffa-kaffa da
shi nake matukar yana wuri bana sakewa in yi abinda na
54

ke so kai ko baya nan bana iya saba dokarshi saboda
tsoro ko gudun bacin ranshi da nake yi amma a hakan
bana tsira sai ya san abinda ya ce na yi wanda ya yi min
wani abinda zan raina kaina ko in zubar da hawaye a
dalilinshi amma ka ji irin kalaman da baokinshi yakeyi
min to babu laifi. 
Har dare har washegari Mubarak bai dawo ba
maimakon in sake in ji dadin rashin ganin nashi sai na
zama ko iya amsa gaisuwar likitan nan bana yi saboda
tsoron kar mu na cikin gaisawar ya shigo ya ganmu ya ce
ba a yanayin da nake amsa gaisuwar sauran mutane nake
amsa mishi ba.
Wunin ranar nan har dare bai shigo ba sai wajen
karfe goman dare a lokacin nan kuwa babana yana cikin
wani hali da ya yi dalilin da sai da naje na kirawo likitoi
saboda kei kawo mai tsananin da numfashin nashi kc y1,
a-hankali ya turo kofar ya shigo bai nufi wajensu don
gani ko jin abinda ke faruwa ba wurina ya zo ya tsaya bai
yi wata magana ba har sukayi abinda za su yi suka gama
suka tafi, da sauri muka isa inda baban yaku wance don
ganin halin da yake ciki gaba daya ya jike da gumi cikin
Zuciyata na ce ya wahala, hawaye suka sake zuba daga
idanuwa na sharr, bance mishi komai ba haka nan shima
Mubarak din ya juya ya fita ya barmu a dakin, na kai
guiwowina kasa na durkusa yayin da na kwantar da
kama a gefen gadon nashi hawaye suna ta zubo min,
jimawa kadan na sake dagowa na kalleshi saboda
yanayin numfashin nashi da naji ya sauya bacci ne ya
daukeshi na dan ji dadi kadan saboda tunanin yanayin da
zai sake farkawa a ciki.
55

A hankali naji an turo kofar an shigo na waiwaya don
ganin wanda ya shigo Mubarak na gani cikin zuciyata na
ce, ashe ba tafiya yayi ba, to dawo daga nan mana tunda
ya samu ya runtsa. Ban yi musu ba na koma daga nan din
da yace na zauna, a hankali ya mikomin ledar da ya
shigo da ita, bude ki cinye abinda ke ciki ba hilkima bane
don kana jinyar mara lafiya ka yi ta zama da yunwa in ka
yanke jiki ka fadi sai jinyar ta zama ta mutum biyu
maimakon da ana yin na mutum daya.
Na sa hannu na karba ina ci shi kuma yana yi min
nasiha shi mutum hakuri yakeyi ya koyi jaruntalka idan
al'amari irin wannan ya sameshi ba ya yi ta kuka yena
kin cin abinci ba kinga irinr amar da kikayi kuwa? Na
maida ledar na ajiye saboda koshin da nayi na bude robar
ruwa ina sha, sai da yaga itama na maida ita na ajiye
sannan ya tambayeni, amma yanzu ai kin gane ya zama
dole mu tsaya wajen ganin an yiwa baba aikin nan ko?
Na yi maza na daga ido na kalleshi saboda jin dolen da
ya ambata sai naji ya ce min, to zai yiwu ne mu barshi a
cikin wannan halin? Kin ga haka zai yíwu? Sannan ba
zai yiwu a cireshi daga nan a kaishi wani wuri ba domin
nan teaching hospital ne. Kalamai da mabayani masu
yawa yayi min a natse har dai na bude baki na ce mishi,
to ai yaya Dija ma ba ta son aikin.
A hankali ya ce min to ai baban naki ne Maryam kin
fita iko da shi ke lika fi kowa shan wahalarshi in yana
cikin rashin lafiya kamar kina ciki ne dubi yanda kika
zama a dan tsakankanin nan, kece kuma baki da kowa sai
shi in aka rasa shi kinfi kowa rashi ita tana aure tana da 
mijinta da iyalinta ga ya'yanta ke ce baki da kowa sai
56

shi, Ina jin ha tadi hakan na soma kuka'saboda yarda da
zuciyata tayi cewarni ce bani da kowa sai babana in aka
Pasashi ni nafi kowa rashi. Kukan da nake yi bai hanashi
ci gabs da yi min magana ba, ke madadin da namiji ce a
wurin shi duk kuma abinda da namiji ke yiwa uban a
laulawa da taimakawa shi kikeyi mishi ke kinfi wani da
namijin ma jaruntaka don haka tsaya kawai a matsayin
da ya dace da ke ki taimaki mahaifinki ya samu lafiya in
kuma ailkin ya zo da akasi to kar ki ji zafin kanki ki
dauka kawai kaddarar kenan kin kuma rasashi ne a
kokarin da kikeyi na nema mishi lafiya.
Kalaman Mubarak sukayi matukar shigata ta yanda
har naji na yarda da magamar yin aikin nan take kuma sai
naji zuciyata ta daina tsodo addu'a kawai nake yi a yi
aikin a sa'a.
Da safe yaya Dija tana isowa ita da mijinta a
gabanshi nayi mata maganar ina ganin mu bar neman
sallama don komawa wani wuri mu tsaya a nan a yi
msihi aikin kawai don ba zai yiwu ya yi ta zama a cikin
wahala irin wannan ba.
Tayi maza ta ce min, a'a ba zai yiwu don ba zai yiwu
mu yi abinda zaum sanyashi cikin hatsari ba ban taba
ganin inda akayi irin wannan aikin ba ba kuma zai yiwu
a fara a kanshi ba.
Ai hatsari bai wuce ciwo ba yaya Dija gardama mai
tsanani ta shiga tsakaninmu, saboda taja ta tsaya a kan
bata son aikin tunda itace babba kuma itace zata fadi
yanda za a yi, nace mata a'a ni ya kamata in facla saboda
nice tare da shi a wuri faya ni nafi ki tsoron rasashi
saboda nasan zan fiki maraicinshi ni ce ni kadai bani da
57

Uwa bani da... ban iya karasawa ba kuka na soma yi
mata.
Yaya Ibrahim ya kalleni cikin natsuwa ya ce min,
kece mai fadin abinda za a yi mishi Maryam tunda kina
so a yi mishi aikin za a yi ké Dija ki yi akan wannan
ra'ayinta za a yi. 
Karo na farko a rayuwarmu ai da yaye Dija da
jayaiya irin wannan ta shiga tsakaninamu bata taba cewe
gAma yanda zaa yi nace mata a'a ba, hankelina ya yi
matukar tashi da abinda ya farun musamman da na ganta
tana ta kuka saboda ta riga taki aikin da za a yin sai
karfinta kawai akayi bata yarda ta zauna ba ma a  asibitin
kamar yanda kullum take yi kama hanya tayi ta tafi,
To in ailkin nan bai yi nasara ba me cewa yaya
Dija? Tambayar da na yiwa Mubarak kenan a lokacinda
ya zo don jin yanda mukayi da ita, bata fuska ya yi sosai
kafin ya ce min, to in kama ska yi nasarar fa? Ke ba a i
yi addu'ar yin nasara b sai ki zausa kina abrin zaciyarki
tana raya miki mnanan abubuwa? Da wani wanda yake
rike da rayuwar wani ne ko kuwa da wata hikima ne da
za ta sa mutum ya tsallake wa'adinshi? Da irin wadannan
kalaman na yarda na sanya hatmm a kan takerder ailkin da
Za a yiwa babana.
Cikin tsananin tsoro da fargaba ina gama sanya
hannun na koma gefe ina kuka yana rarrashina.
Yanda babana ya wuni karfashin dokar lilkita na bar
ya ci komai ko da kuwa ruwa ne baka nima na wuni ban
iya sanya komai a bakin nawa ba gashi babu yaya Dija
sai Inma yarta babban da dama take zuwa tayani zama
in ita bata zo ba saboda aiki ko wani aikin sai dare suka

58

zo ita da yaya Ibrahim idanuwanta a kumbure alamar tayi
kuka har ta gaji ban iya ce mata komai ba na daga hannu
ko bayanin likita na cewar za a shigar da shi Dtiyata da
misalin karfe goma da rabi na dare ba.
HASBUNALLAHU WA NI'IMAR WAKL' abinda
kawai nake karantowa kenan a bakina da kuma zuciyata
suka gama abinda sukeyi suka tas.
Wajen Rarfe taran dare Mubarak ya iso babu abinda
bai zo min da shi ba wanda ya san ina so amma ban iya
cin komai ba saboda tashin hankali sai kaduwa nakeyi
tamkar awcce sanyin hunturu ke kadata.
Ana cikin haka har lokacin ya iso gadon likita naga
an fara kawowa cikina ya bada sautin kulululu ban iya
daurewa ba sai da na ruga da gudu na shiga bandaki
kafin in fito na samu har an canza mishi kayan jikinshi
da rigar likiten na raca yaada zenyi da raina na rinka jin
tamkar ince na fasa abar yi mishi aikin kawai, shi da
kanshi babana za gane ya shiga wani hali saboda jinshi
da nayi yana cewa, Mubarak na gode Ubangiji ya yi
muku albarka in har ban fito ba kuma to ka rike min
uwata amana. Maimakon Mubarak ya ce misbi to ko ya
gaya mishi wata magana da zata yi mishi dadi sai kawai
naji ya ce mishi, a'a baba ni kar kace ka bar min amanar
Mero don ba zan karba ba in zaka bani aurenta kawai ka
bani ga mutane can a wancan dakin inka yarda in yi
hanazrin kiran mutum biyu kawai ko uku don su tayan
shedawa.
Haushin Mubarak da takaicinshi suka kamani har a
halin da babana yake ciki yana iya yi msihi musu da
sauri na ce mishi, a'a baba daina cewa ka baiwa wani

59

amanata ai lafiya zaka shiga ciki ka kuma fito lafiya
babu abinda zai sameka sai alheri, kai në zaka fito ka ci
gaba da kula da ni mu ci gaba da zamanmu babu abinda
zai sameka sai alheri, babu abin da zai sameka sai alheri,
nayi ta nanate fadin hakan tamkar dai shi ne abidna zai
sa hakan ya zamo ya yiwu.
Ni da shi muka bi bayan gadon da ake tura habana,
babana yana ta salati ni kuma sai kuka nakeyi shi kanshi
Mubarak ya shiga wani hali, watakila don ganin babu
kowa a wurin daga ni sai shi saboda batta su anti safara
da na tuntubesu kan aikin basu bani goyo baya ba balle
inji daiin gaya inusu cewar vau da daddare za a a yi, don
haka babu wani wanda yake: da cikakkiyar masaniya na
abinda ake ciki.
Suna tafiya muna biye da su har muka kai inda aka
tsaidamu shi kurna aka wuce da shi ciki.
Kwanciya nayi a kasa ina kuka, tashi-tashi ki gani?
Tashi ki zauna, kin taba ganin inda kuka ya yiwa wani
amfani ko ya zama sanadin samun biyan bukatarshi?
Addu'a ai itace ta kamace mu tashi ki zauna.
Da irin wadannan kalaman nashi ne na mike na
zauna kan daya daga cikin kujerund a ke wurin shi, kuma
ya fita ban san inda ya je ba jifa jif dai yakan shigo ya
zo ya sameni ya gaya min kalmomi na karfafa zuciya da
kara tuna min muhimmancin tsayawata kan addu'a
maimakon kuka ko yawaita damuwa ba zan iya tuna irin
addu'o'in da nayi a ranar ba, fatana da burina da a yi
nasara ne a fito da shi yana raye don in aka samu akashi
kan hakan to ban san abinda zan cewa yaya Dija da

60
sauran wadanda suke da hakka kan rayuwar tashi ba
gaba daya
Saboda tsananin kidima da damuwa bana iya
tantance dadewar da sukayi a ciki gaba daya in banda
duk abinda ake yi a cikin duhun dare ne guda daya da
Dayi zaton anyi adadin kwanakin da basu kidayuwa
saboda dadewarsu da na gani.
Mubarak ya sake shigowa ya sameni a inda ya barni
a zaune.
Sannu Maryam, da kyar na iya buda bakina na ce
mishi, yauwa saboda jin da nakeyi tamkar la66an bakin
nawa a manne suke, cikin yardar Ubangiji za a yi nasarar
aikin da ake yiwa baba Ubangiji kuma zai yi miki
sakaiya kan al'amuran rayuwarki gaba daya bance mishi
komai ba ya nemiw uri ya zauna yana kallon agogo in
dai komai ya tafi daidai ai sun kusa fito da shi. 
Cikina ya sake bada wani sautin na kuluulu saboda
jin da nayi ya ce in komai ya tafi daidai kenan in bai tafi
daidai ba ma an kusa sanin abinda ake ciki kenan.
A haka muka ci gaba da zama a wurin babu mai cewa
wani komai, idona yana kan agogo in banda tafiyar
lokaci babu abinda nake dubawa, zuciyata kuwa tana ta
karanto addu'o'i haka, a haka a irin wannan yanayin da
awowi suka zama tamkar kwanaki a hakan kuma dai har
muka kai lokacin da suka ambata na kammala aikin da za
8u yiwa baban nawa sai kuma gashi an fito da shi kwance
a kan gadon babu wata alama ta motsi a tare da shi, muka
Sake biyo bayansu zuwa dakin da dama muka bari aka
dorashi a kan gadonshi aka kwantar da shi, abu guda
daya kawai da ya dan kwantar min da hankali shine
61

tabbacin da naji suna ta baiwa Mubarak ina anyi nasarar
aikin da aka yi mishin.
Amma ban samu natsuwa a tare da ni ba har sai kwanaki biyu bayan nan da naga babana ya soma wattsakewa daga mummunar wahalar da ya sha har kuma gashi numfashin nashi ya daidaita saura ya samu karfin jikine kawai. 

Mutane sukayi ta zuwa duba babana saboda jin labarin aikin da aka yi mishi kai kace ahi kadai ne mara lafiya a asibitin nan,  ina jin wani daga cikin yan kasuwar tumatirin nasu yana gayawa abokin tafiyar tashi,  kaga ja'irar yarinyar nan yar gidan Malam Habu mai tumatir,  kai wannan yarinya da jarumtaka take bata gajiya da hidimar mahaifinta kullum a cikin kai kawo da dawainiyarshi take shi yasa duk iya shegenta sonta yake yi. 
A to ba dole ya sota ba Malam ko da na mijine ya ke irin hidimar da yarinyar nan take yi akan mahaifinta ai yaci a yaba mishi balle ita yara irin wadannan ai haka suke sunada halin tsiya da na arziki,  kai ba duka ba inji wani da bansan ko waye ba ita dai wannan anyi dacentane Ubangiji kuma zai saka mata ya shiryar da ita ya bata mijin da zai sota ya riketa duk da iya shegen nata. 
Babana bai cika kwana biyar da yin aiki ba sai da kowa ya gamsu da aikin da ak yin ya kuma ce gwara da akayi hakan ciki kuwa harda yaya Dija. 
Tun kwana biyu da aikin babana sanda ya soma dawowa cikin hayyacinshi Mubarak ya dauke kafa ya daina zuwa asibitin baya zuwa da daddare balle kuma da rana,  ko dama can kuwa mafi yawancin zuwan nashi kan 
62

zamo cikin dare ne lokacin da zirga-zirgar dubiya tayi
sauki in dai ba wani dalii mai karfi ne ya kame na yazo
da ranar ba.
Rannan da safe ni da yaya Dija ne kawai a tara da shi
bayan mun goggoge mishi jiki mun gyarashi mun
tsabtace komai na dakin sai kamshi yake yi yaya Dija ce
a kusa da shi tana bashi ruwan tataccen kabeji da karas
yana sha a hankali yayin da ni kuma na gama tattara
kayan wanke-wanken mu na mikawa Inna nace taje ta
wanke sai kawai mukaji an turo kofar dakin a hankali
tare da yin sallama, gaba daya muke amsa sallamar tare
da maida hankalinmu wajen kofar.
Gabana yayi mummunar faduwa saboda ganin mai
sallamar, Umma ce ko ince Umman Mubarak tare da
Rumasa'u da Rukaiya, kadan ya rage in dibibice in rude
saboda rabon da muyi gaba da gaba da su haka an dade
ko ince tun daga ranar da abinda ya faru tsakanina da
Mubarak na samuna da akayi a dakinshi da al'amuran da
suka biyo baya wa ta mu'amala bata sake hadani da wani
daga cikin mutanen gidan ba, wacce tayi dalilin
haduwarmu a wuri daya kamar hakan ba dan gara-gara
Rukaiya in ta kure mana a makaranta mukan gaisa
saboda munyi karatu tare.
Sannu da zuwa Umma yaya Dija ce ta fara yin
gaisuwar daidai tana mikawa Umman kujerar zama, na
mika hannu don karbar yarinyar da take hannun
Rumasa'u duk da yanayin dake fuskarta tamkar dai ace
mu din ba wasa tare muke yi ba, gaba daya aurenta da
Mubarak ya canza al'amuran dake tsakaninmu ni da ita
kowa ya fi jin zafin wani oho?. Ko da yake dai nikam can
63

cikin zuciyata na sani bana jin zafin Rumasa'u kamar
yanda nake jin zafin Mubarak da wadanda suka sashi
aurenta.
Gaba dayansu na bisu na gaishesu kamar yanda naga
yaya Dija tayi, yaya jikin na malam? Yaya Dija ta sake
amsawa Umma zancensu ni kuma na dawo da hankalina
wajen sauraron abinda Rukaiya ke gaya min naga Hasiya
jibirin shekaran jiya ta tabaye ni ke na gaya mata tace in
gaisheki itama zata zo, nayi murmushi na ce mata ai jiya
tazo nan ta kusa wuni muna zancenmu ban sake Juyawa
na kaili Rumasa'u ba saboda bata bani fuskar da zan iya
fuskantarta in kakalo wata naganar da zanyi da ita don
haka na ci gaba da wasa da 'yarta da kuma hira da
Rukaiya, kc kadan dai banji dadin sammakon da sukayi
mana ba an saukin abiıma sun zo sun samu babana da
kuma dakin da muke ciki cikin tsabta.
Bayan tafiyarsu yaya Dija ta kalleni tayi murmusbi ta
ce, kai kishi babu kyau mata suna kokari, ban tanka mata
ba balle zancen ya yi nisa na kalli knna na ce mata, jeki
ki yi mana wanke-wanke kin ji? Ta ce to ta tashi ta fita
ba fa zuwansu bane ina jin Alhaji Mubarak ne ya turosu.
Na sake kin amsawa don kuwa ban san dalili ba sai naji
bani da ra'ayi a kan zancen nasu.
Sati biyu da aikin babana aka sallatmo mu muka dawo
gida bisa dokoki da aka jaddada mana binsu. Ranar wuni
nayi ina aiken Inna gidajen mutanen da sukayi ta zirga-
zirga suna ta dawainiya da mu irinsu Jumare gidan baba
Hodije Yakubo Halina, Hasiya Jibrin, malamaina ua
Markas irin su Malama Basma da Hindu abokan
karatuna na makarantar mu ta ilimi addini mai zurfi
64

musamman wadanda mukayi aji daya da su wadanda har
karo-karon kui suka yi suka kawo min don taimakawa
Zumunci irin wanda mutane suka nuna mana a wannan.
lokacin babu abin da zamuce musu sai dai addu'ar
Ubangiji ya sakawa kowwa da alherinsa amin summa
amin.

Mun dawo gida da babani a dalilin saukin da ya
samu kowa murna yake yi muna farin ciki musamman
da yake a yanzu yana da mata mai kula da tattali da
kokari ganin asirin gidanta ya rufu sai dai kuma hakan
bai hana hankalina da zuciyata tafiya wajen tunanin
abitda ya hana Mubarek zuwa yiwa babana muriar
dawowa gida ba rabonshi da zuwa asibiti tun kwana biyu
ko uku da yin aikin bai sake takawa ba to yanzu kuma
mun dawo gida ga mu ga shi ba zai shigo ya gaisheshi ya
karasa ladanshi ba bayan duk irin hidima, dawainiya da
ya yi da rashin lafiyar tashi, to ko dai matarshi ce ta
hanashi zuwa? Tanbayar da ta zo cikin zuciyata kenan,
nayi kokarin in kawar da hakan ta hanyar tambayar kaina
anya Mubarak yana yiwa matarshi irin wannan tsoron
kuwa? To amma me akayi mishi? Da dai naga damun
kaina kawai zanyi sai nayi maza na cire wannan tunanin
daga cikin zuciyata na maida hankalina kawai wajen lura
da halin dà babana ke ciki ina kuma rama bacci da
gajiyar zaman asibiti tinda muka dawo matarshi ke kula
da shi ga anti Safina ga baba Lantana ba a je ko ina cikii
kulawar ba na soma jin maganarshi daga dakin baba
Lantanar yäna cewa uh'uh ba fa zan iya irin wadannan
abubuwan ba a yanzu in kin ga da matsawa kawai jeki ni
bani da wata damuwa a yanzu.
65
Mamakin babana ya kamani cikin zuciyata nace kar
dai ace babana zai fara yin magana ne.
Ba a dauki wani lokaci ba baba Lantana ta fito da
halayenta da akafi saninta da su na kin yin girki da
sauransu saukin abin kawai anti Safana tana nan tana
kuma tsaye kan al'amuran mijint adama ni kaina da take
matukar ji da ni batama ko kiran sunana a yanzu wai sai
maman baba wani irin ji da ni takeyi ban sani ba ko gani
take tamkar don ita da abinda ke cikinta na yi jinyar
baban nawa.
Rannan da sassafe na idar da sallar asuba na shafa
fatiha na shiga dakin anti Safara inda nasan ya kwanaa
don in gaisheshi in kuma bashi magungunanshi da naki
yarda wani ya bashi, yana shan magungunan muna yar
hira magana kadan kadan.
Baba kana cin zaitun din an kuwa? Magani ne fa ba
kadanka. Kafin ya bani amsa sai kawai naji muryar yaya
Ibrahim yana sallama tare da shigowa cikin gidan, shigo
mana Ibrahim, baba ya yi mishi umarni don haka ya
shiga har cikin falon.
Kan maganar zuwan mutumin nan ne ikita na ce a
kira min kai inji kayi binciken a kan nashi ne? Na mike
na fita saboda ganewar da nayi maganar a kaina ne tunda
na ji ana ambaton likita wato Dr. Bello wanda ya biyo
mu gida da kai kawo da hidimomi iri-iri. 
Ni fa baba binciken da'nayi kan mutumin nan ba
wani mai yawa banc saboda ga Alhaji Ahmad a kusa da
mu wanda aka dade ana tare yaushe za a je ana bincike
kan wani sabo kuma? Gabana ya fadi jin da nayi ya
ambaci sunan Mubarak, babana yayi maza ya ce,
66

Mubarak kuma? Cikin zuciya na ce, a to ai gara dai da ko
tambayeshi.
Cikin natsuwa va ce mishi, eh baba i ni a wurina
banga wani wanda ya fishi ba, babu ma wanda ya kaishi
cancanta in dai har za a bada auren ne bisa cancanta da
dacewa babu wanda ye fishi dadewa a cikin
nemankullurn kuna a tsaye yake a kan al'amarinta ga
zaman tare da makwabtakar dake tsakani, don haka in
har ba shi ne ya ce bai da bukatar auren ba to babu wani
dalili da zaisa mu je muna binciken shi ikita, to yaushe
ma muka sanshi?
Cikin natsuwa da yanayi na rage murya naji babana
ya ce mishi, to ai banga kamar har yanzu yana kan
naganar nan ba tun yaushe rabon da ka ji sun turo kan
maganar? Sannan tunda akayi aikin nan da kwana biyu
har zuwa yanzu ban sake ganinshi ba. 
To in baya cikin neman saboda wa yake hidimar da
yakeyin'? In ana tunanin ko makwabtaka ne shi yafi kowa
sanin hakkin makwabtaka baba? Ai ya gaji da turowar
ne yasa ya hakura ya zuba ido yaga iya kar al'amarin.
To tunda ya nuna ya gaji yanzu sai a yi yaya da shi
Tbrahim? Ba shi kenan ba sai a yi da wanda bai gaji ba
yake ta kai kawo. Cikin zuciyata na sake cewa a to.
A'a baba a basu hakkinsu tukunna sai in sunce basa
so shi kenan sai a yi da wannan din, a ra'ayina ina ganin
a yi musu aike a gaya musu in suna so su zo in suka ce
basa so shi kenan. 
Hannu biyu na saka na dafe kirjina saboda tsananin
harbawar da yake yi cikin tsananin karfi saboda tsoratar

67

da nayi da maganar tashi, ban taba jin muguwar shawara
ba irin wacce ya baiwa babana a yau.
A tambayi Mubarak da iyayenshi sai in sunce basa so
na ne za a aurar da ni ga wani wannan wane irin zace
ne? Tambayar da nake yiwa kaina kenan sai naji ya ci
gaba da bayani yin hakan ba komai ba ne baba ba kuma
wulakanta kai bane aure ne shi kuma auren darajarshi ta
wuce duk yanda ake zato, in wasu sunyi mana
mummunar fassara ma to mu kam ai babu ruwanmu
tunda mun san alheri muke nufi ba kuma don wani abin
hannunsu ba. Bayani sosai ya yiwa babana har dai ya
gamsar da shi ya yarda da shawarar tashi.
Cikin zuciyata na ce, na shiga uku yanzu bayan duk
abinda na wuce a baya kuma bai isa bah er sai an sake
jawo min wani wulakancin mai salo na dabna.
Yaya Ibrahim yana barin gidan naje.na samu anti
Safara wai in yi mata magana ko zanyi sa'a ta yarda ta
yiwa babana magana kan rashin dacewar abinda suke
shiryawa sai kawai naga ta kalleni cikin natsuwa ta ce
min, to ai yana jin maganarki kema ki sameshi mana
kawai ki gaya mishi. Yanayin da íayi mnaganar a ciki yasa
na gane abinda take nufi don ahka na wuceta nayi
tafiyata.
Ina jin baba Lantana daga dakinta tana fadin ina ma
dai in anje su koro wanda yaje din kwadayi mabudin
wahala, in da kwadayi da wulakanci, kuda wajen
kwadayi yake mutuwa, yaron nan da iyayenshi ba tun
yau ba sunce basa so basa so ba sa so amma kun ki yarda
ku hakura kun manne sai dole sun kar6i kai tir.

68

Duk da irin wadannan kalamai da baba Lantana ta
wuni tana yi basu sa babana ya canza daga abinda suka shirya ba.
Washegati da safe naji yana cewa anti Safara, yau fa
za ni sallar juma'a da wuri kuma zan tati don sai naje
gidan Alhaji Muhammadu nayi mishi maganar nan kafin
in wuce masalllacin.
Da kanka kenan zaka? Ya yi maza ya ce, ei ai gara
inje kawai da kan nawa babu komai ai 1aganar aure ne
ya yi magana da dan shi ne in suna so shi kenan su zo in
kuma basa so shi kenan mun fita hakkinsu sai a yi da
wannan da yake tsayen, ta ce haka ne Ubangiji ya zaba
mana mafi alleri, ya ce to amin.
Hankaline ya yi matukar tashi ben taba ganin yariyar
da aka yiwa irin wannan tallan ba sai ni dama dai inyi
sa'a suce basa so shima Dr. Bellon ya ji labari ya ce baya
so na ya fasa in ga yanda babana da yaya Ibrahim za su
yi da ni tun da dai na lura gajiyar da sukayi da ni ne ya sa
suka yanke hukuncin yi min irin wannan wulakancin.
Ban san abinda ya faru tsakanin babana da Alhaji
Muhammadu mahaifin Mubarak ba illa iyaka dai da
daddare Isiyaku yayi sallama a zanren gidanmu da anti
Safara ta amsa mishi kuma ya slhigo har dakina ya
sameni cikin fara'a ya soma gaisheni ina amsawa a natse
sai da muka gama gaisuwar sai ya kalleni cikin
murmushi yana susar eyarshi ni da yaliaba: ranki ya dai
ya dade ne yana zaure yana son ganinki, nace to madalla.
Ya dan saurara ko zaiji na sake yin wata magana bai
ji ba ya gaji ya sake tambayata, me zance mishi? Ban
69

kalleshi ba na ce mishi abinda kaga ya N maka, ya gaji
da tsugunno ya tashi ya tafi ban san yaya saka, kare ba.
Kwana biyu a jere ko leken kofar gida bapyi ba
saboda bakin ciki da takaicin yanda yaya lbrahim da
babana suka hadu suka zubar min da 'yancina, ban salke
jin wani motsi ko wata magana. daga wurin kwoab a sai
kawai na gane Mubarak da iyayenshi sun karbi tallan
aurena da su babana suka kai musu a daliin wasu yan
al'amura da na lura da su shiryawa nayi da, safe cikin.
kwalliya mai sauki mai kuma ban sha'awa riga da-siket
din atanfa ce a jikina ni'na yiwa kaina dinkin don haka
ba sai na tsaya cewa sun dace da jikin nawa ba pa sanya.
takalmi silifas dan Italy tare da 'yar faramar jaka ta pos
a hannuna, maimakon in yi tafiyaa-a haka- ko, in yi
damara kamar yanda 'yan mata a loacin sukeyi sai ya
jawo wani dan madaidaicin gyale na yane jilkin, pawa sai
dai bai hana kwalliyar tawa baiyana ba'ta fto.tsalcar gida
ina gayawa anti Safara zanje wajen yaya Dija yanza zan
dawo.
Ta tsaya tana kallona nuna alamar bata gamsu, da
yanda nayi mata bayanin ba, sanarwa kenan ba neman
izini ba, na yi maza na ce mata yi hakuri anti ba sanarwa
ba ne neman izini ba zan dade ba.
Ta yi murmushi ta ce, to ki gaisheta, nace mata to za
ta ji, na kamo hanya na fitod aga gida ina jin baba
Lantana tana fadin, anyi jiran anyi jirani abin ya gagara
har an koma yin talla, ban kulata ba çikin zuciyata dai na
shirya zuwa wurin yaya Dija ne don in san menene ake
ciki, in kuma gaya mata ra'ayina kan hakan da aka shirya
don ta sani.

70

Yar tafiya 'yar kankanuwa na fara nir tina in kara
ba bakin hanya inda zan samu abin hawa sai kawai ga
Isiyaku ya biyoni da sauri har yana haki, wai lki dawo in ji shi.
Na ja na tsaya ina kallon Isiyaku cikin takaici, kai
Isiyaku kafin in gaya mishi abinda nake nufin gaya mishi
sai naga ya saki wani lallausan murmushi, ai ba dagani
bane ya hacla da rantsuwa kafin ya ce shi yallabai ranka
ya dade din ne ya ce in zo in gaya miki kar ki tafi ko ina
gashi can suna tsaye shi de bakinshi.
Ban san dlaili ba bana iya karya dokar Mubarak ko
da dai a lolkacin zuciyata tana raya min ne wai zanbi
umanin nashi in komá gidan ne in bar tafiyar saboda kar
in kunyatasbi a gaban bakin nashi amma can cikin raina
ni da kaina na sani ba haka bane ba don su ba ne
maganar guca daya ce a duk hali ko yanayin da muka
samu kanmu a ciki ni da shi bana iya sabawa ko bijirewa umarninshi.
Na juyo da baya na korna na nui gida a makogarona
ina fadin don dai kana da baki ne kawai a zuciyata nasan
ya zama min tilas in koyi jaruntakar da zan koyi bijirewa
irin wadannar dokokin nashi ba komai ya ce min shi
kenan ba.
Ina tsaye a kofar dakina ina kokarin bude kofar tare
da yiwa anti Safara bayanin sai an jina za ni sai na jiyo
sallamarshi a cikin zauren gidanmu da kanshi ya yi
sallama alamar bai zo da dan aike ba nayi kamar kar inje
sai kuma naga to ai baba Lantana tana kallona ni kuma
bana so ta sheda wani al'amari a tsakanina da shi don
haka na juya na koma zauren tuni har kanshinshi ya

71

mamaye ko ina a wurin kwalliyar kananan lkaya ya yi,
sun kuma yi matukar karbarshi.
Ina zaki da safen nan kikayi wanna kwalliyar haka?
Ban san yanda akayi ba naji bakina ya bashi amsa, gidan
yaya Dija, to yaya za ki fita baki gaya min ba? Ba ki ji
maganar da babu yaje ya gayawa baba bane? Nace ban ji
ba na fadi hakan a daidai lokacin da zuciyata ke nanata
maganar tashi, ba ki ji maganar da baba ya je ya gayawa
baba ba ne? Wato babana ne ya je ya gayawa babanshi
cewar da nayi banjin ba da yanayin da nayi maganar a
ciki ya sashi zuba min ido yana kallona, ba ki ji bane ko
kina da wata magana ne, tsakanina da ke ai babu wani
6oye-6oye ko kin yi nufin 6uyan ma ba zai yiwu ba don
babu wani al'amarinki da ban sani ba, don haka fadi
gaskiyarki kawai in kina da wata magana ne kuma kiyi.
Na daure fuska sosai kafin nace,  ina da ita, da sauri cikin
natsuwa ya ce, ai kinga hakan yafi fadeta inji.
To ni gaskiya ba da yàrdata aka yi miin hakan ba a ma.
shawaceni ba don haka bana so karma ka dauki hakan da
wani muhimmanci da har zaisa ka rinka neman ka shiga
harkokin rayuwata bana so.
Ya dan gyara tsayuwarshi kadan kafin ya tambayeni
bakya son me? Na yi shiru bakya so kamar yaya? Ai
magana za k yi don in gane abinda lkike mufi.
Na sunkuyar da kaina don kaucewa kallon da yake yi
min in kuma ji dadin gaya mishi abinda nake son gaya
mishi. Nace bana son auren da ake shiryawar saboda
bakai nake son aura ba ina son auren saurayi ne dan
uwana kamar yanda nake budurwa ba inje ina auren
mijin wata ba.
72

Hankalinshi a kwance ya tambayeni, to yanzu yaya
kike so a yi? Na ce rokonka zanyi ka fita hanyata ka
daina kulani ka daina shiga harkokin da suka shafi
gidanmu. 
Wani irin lalataccen kallo ya yi min kafin ya
tmabayeni, kenan har kina da wata harka taki da ake
shiga, yaushe rabon da kika ga daga ido na kalleki.
Kirana aka yi kirjina ya bada wani irin sauti na dum,
a dalilin jin kirana aka yi nan da ya ambata na shiga uku
ni yasu tawa ta sameni, yaya Ibrahim ne ya yi min
sanadin wanman wulakancin gashi tun ba a je ko ina ba
an soma gorantamin ban iya daurewa na soma kuka ban
iya tsayawa ba na juya da nufin in shiga gida sai ya yi
maza ya tura kofar zauren dake wurin ya rufe ya hanani
shiga ban daina kukan da nake yi ba.
Kin shiga ulu ke 'yasu taki ta samehi yaya Ibrahim
ne ya yi miki sanadin wulakanci gashi tun ba a je ko ina
ba an soma goranta miki, to da akayi miki me? Kina so
ki gaggantsaramin maganganu ina kallonki inja bakina in
yi shiru? Ya soma yin magana kamar yana nufin yin
rarrashi, nayi naza na bijire mishi gaba daya tunda gori
ay shiga cikin maganar ai kuma shi kenan magana ta
kare ban shiga ba ma kenan ina kuma ga na shiga
gaskiya ba zan iya ba da wanne zan rinka ji da gorin da
zaka rinka yi min ko da wnada matarka da 'yan...
Kinga Maryam kinga, nayi maza na bar maganar
saboda jin kinga-kingan da ya fara ambatawa don haka
na koma yin kukan kawai ina fyace majinata da bakin
gyalena.
73

Nace in kina da magana mai ma'ana ki yi ina jin ki
na tsaida kukan da nakeyi cikin natsuwa na ce mishi a
fita hanyata kawai, ban sake yin wata magana ba ya juya
ya fita yayi tafiyarshi na dawo cikin gida na zauna ina
tunanin al'amurana úa Mubarak babu wani alherinshi ko
taimakonshi a kaina da ban tuna ba ko ince na manta a'a
komai irin sa ne dashi sai dai yanda zuciyata take rike da
wannan lissafin hakakuma take rike da abubuwan da
suka faru tsakaninmu da gidansu, da baubuwan da
mutanen unguwas uka yi ta fadi tuni dama mutane da
yawa suke fadin wai babana yaki aurar da i ne yana
jiran Mubara din saboda kwadayin dukiyar gidansu ba
wannan ne abinda yafi komai damuna ba irin dauke
kafar da ya yi fun muna asibiti har kawo dawowarmu
gida bai zo ya gaida babana ba yana ganina ina ganinshi
sai ya yi kamar bani yake kallo ba sannan a hakan wai an
bisu har gida ance in suna so su zo bayan ga wani yana
takai kawo a kaina an san za a bashi ni me yasa ba a
bashi din ba tuntuni tun sanda suke zirga-zirgar aike shi
da mahaifinshi sai a yanzu da suka tattara nmutane suka yi
watsi da su?
Ina alwalar sallar azahar a tsakar gida Rukaiya ta yi
Sallama ta shigo, ran amaryarmu ya dade, ban wani
kulata ba don ana jin kamar ina son wasan nata, anti
Safara tayi ma'a sannu da zuwa ta kuma jagoranceta
Zuwa dakinta hakan ya kara tabbatar min da cewar ba
wurina tazo ba, a cikin zuciyata dai na kasa tunano
yaushe rabonta da shigowa gidanmu? Dakina na wuce na
soma gabatar da nafila kafin in yi farillar har ta bar gidan
kuwa ban san yanda na tashi daga kan salalyar ba don
74


amin amin, dakina ta sbigo ta samen, ke kuma menene
haka kika shige daki kika hau gado kika zauna ba za li
bar gidan ba sai masu kawo kayan sun zo sun sameki?
Na tashi na zauna ina kallont,a kayan me za a kawo?
Harara da dakuwa ta hadamun gaba daya, ba fa na son
rashin kunya, na ce to yaya dija ni ina sanin abinda ake
ciki ne? Kin san irin bakaken maganganun da ya zo ya
dankaramin kuwa? Ni gaskya, ta ce to ba yanzu ne
lokacin fadin gaskiyar taki ba mai gaskiya tashi ki shiga
gidan baba Sumaye don kar su zo su sameki a nan a ce
kin yi rashin kunya tunda ina ganin kamar za su zo da
yawa saboda ya ce min zai hada komai a azo da shi
kayan na gani ina so kayan sa rana, kayan aure da kuma
na sakun lalle don baya so a saka mishi lokaci mai nisa.
Ban iya ce mata komai ba saboda hayaniyar da akeyi
a cikin gidan alamar mutane suna kara shigowa, anti
Safara kuma sai kai kawo take yi tana kokarin ganin
kowa ya sarou abinda zai kai bakinshi.
Duk da kokarin da yaya Dija tayi na ganin na fita
gidan ba tare da an ganni ba sai da wasu suka gannin
basu kuma ja bakunansu sun yi shiru ba sai da suka yi
tambaya, ai dama amaryar tana gidan ne? Sai dai ba su yi
sa'a sun sami mai basu amsa ba muka wuce kofar baba
Lantana a kulle kamar bata nan nayi maza na kalli yaya
Dija na ce mata, tana ciki fa ta kulle kofar ne kawai irin
yanda tayi ranar da aka je jeran anti Safara, bata amsa min ba.
A gidan baba Sumaye dakin da muka saba zama
sanda muke yara na shiga na hau dan gadon bonon da ke
wurin na kwanta, maimakon zuciyata ta tsaya wajen
76

tunanin alamarin dake faruwa a kaina a halin dan ake
cii sai ta koma tunanin da rayuwar kuruciyata tun sanda
nake yar karamata sosai mu'amalata da su Jumare har
kawo ranar da na wayi gari a wannan dakin ina baccin da
ake kira baccin hasara na rasa Innata ban sani ba, hasken
rana ta tashi na fito waje idanuwana suka sheda dimbin
jama'ar dake sallatar wata gawa dake shimfide cikin
makara a ka kuma lullubeta da zanin Innar tawa amma
ban gane itace a kwance a ciki ba, hawaye suka soma
zuba min ganin babu kowa a gidan sai ni kadai ya sa ni
na sake nayi kuka har sai da na gaji nayi shiru don kaina
ban kuma wani dade ba bacci mai nauyi ya daukeni
wanda ban tashi ba sai da naji ana taba ni na bude ido
naga baba Sumaye a firgice na ce mata, magariba har
tayi baba?
Ta ce eh, nayi maza na ce ban fa yi la'asar ba, ta ce to
ai sai ki tashi ki yi, na idar da sallar magariba ina addu'a
ita kuwa baba Sumaye sai fadi take yi, kai uh-uh uhhh, ta
gyada kai jimawa kadan ta sake nisawa ta ce, mu mata
muna da aiki shi namiji a kan matar da yake so ai
maganin shi hakuri ne kawai in kayi hakuri komai sai ya
wuce amma in ba haka ba ai abin da wahala wannan irin
kaya da Alhaji Mubarak ya yi miki dame sukayi kama ni
Sumaye? Ta kama baki ta rike tana fadin, kinga ni ko
Kayan auren ban gama gani ba na tashi balle kuma sauran
komai fa a ciki sha biyu ne dozin sai bayani baba
Sumaye take yi min tamkar dai ta mance ni ce amaryar a
wancan lokacin namu kuma ba a hirar aure ko kayan
aure da wacce za a yiwa aure.
77

Ban samu ganin kayan auren da baba Sumaye ta bani
labari ba saboda gaba daya kayan babana ya ce yaya Dija
ta tafi da su can gidanta ta adanasu.
Kwana uku da kawo kayan auren Mubarak ya zo a
zauren gidanmu na sameshi da ganinshi nasan zuciyarshi
a soshe take saboda yanayin da na gani a tare da shi,
daga wurin yaya D:ja nake naje wajenta ne don ina so in
yi muku adalci dake har ita da na so da sai kawai in samu
malam Ibrahim in nemi alfarimar lokacin da nake so a
sanya main na biki to banyi hakan ba sai naje na sameta
don in baku damar ku me kika gaya mata da yasa ta ce
min wai zaia shiga wannan maganar ne kawai in mun
warware mas'alar da ke tsakaninmu? Menene a tsakanina
da ke? Me bayi miki? Me yasa ke baki da sassauci kan
abinda ya sihafeni? Daga shekaru biyar zuwa yau za ki
iya tunaw da wani abin da kika yi min guda daya da
niyyar ki i in ji dadi? Kina tsammanin in banda wani
al'amarin 1e na daban a tsakaninmu da ke zan lamunci
irin wadar nan abubuwan ne? Ai bana son 6acin rai Mero
abinda ya kenan ya tsare mutum ya yi ta gaya mishi
maganganu in banda hzka bai iya komai ba gaba daya
samarin da nayi ban taba ganin wanda baya zama ya
gaya min irin son da yake yi min ba sai shi tsawon
rayuwata da shi bai san ya vabi kwalliyata ba sai dai ya
saya min kayan adon kawai dana kai munzali na 'yan
matanci gaba daya burina ya yabi kwalliyata ne don inji
dadi bai yi ba ko ince baya yi na kai wani matsayi na
bukatar ace ana sona bai yi ba wasu suka yi ta furta min
hakan na kasa jin dadin kalmar a bakunan su saboda ba a
wurinsu nake son jinta ba, bai buda baki ya gaya min irin

78

son da yake yi min ba sai a loakcin da al'amura tsakanina
da shi suka rikice ko ince suka lalace ya fadeta a sanda
fadin nata bai amfanar mana da komai ba tunda wannan
lokacin kuma bai sake gaya min wata magana
makamanciyarta ba da zata sani in ji sanyi ko inji dan
wani sassauci a zuciyata, ban san yanda aka yi ba naji
nakina ya ce mishi, nifa nafi son auren mutumin da zai
rinka furta min kalmomi masu dadi yana gaya min irin
son da yake yi min.
Maimakon da ya ji hakan ya gaya min wata magana
mai dadi sai na ji ya ce min, to ya ya za ki yi da kaddarar
rayuwarki Mero? Ko wace mace ai da irin kaddararta ke
taki kaddarar ita ce ta ba za ki auri saurayi ba mijin wata
za ki aura ba kuma za ki auri wanda zai zauna yana yi
miki irin wadannan kalmomin ba don bai iya ba.
Na 6ata rai na ce ko kuma a kaina ba? Eh to watakila
a kankin ne kawai nake hakan da kuma za ki yarda da
shawarar da zan baki da kin daina kawo zancen wata a
tsakanina da ke.
Na yi shirn shima ya tayani yin shirun na dan wami
lokacin kafin ya kawar da shirun da tambayata, da ma
damuwar kenan? Ban kula shi ba, sai na ji ya kara
sassauta muryarshi a hankali, cikin nutsuwa a soma
cewa, ban yarda na koyi irin wannan rayuwar ba ne
Maryam saboda nafi so da sha'awar rayuwa irin wacce
na samu iyaye da kakannina a kai ina irin rayuwa ta
kunya da kawaici kan abindą kake so musamman mace
kin gane? Shiru nayi ban ce mishi komai ba har ya yi
min sallama ya tafi a kan gobe zai yi sammakon tafiya

79

Legos nace to Ubangiji ya kiyaye hanya, ya ce to amin
na gode.
Kwana hudu bayan tafiyar Mubarak aka yi bakon
wani dattijo a gidanmu ganin shi da zanen barebari irin
na babama da nayi da kuma sanin da nayi cewar babana
yana mutunta duk wani mutumin da ya gani da irin
wannan zanen a fuskarshi ya sa nima na mutunta wannan
dattijon ta hanyar shinida mishi tabarma a cikin zaure
na,kawo mishi ruwan sanyi tare da butar alwala da kuma
abincin da aka girka wanda bai yarda ya taba komai a
ciki ba in banda butar da ya dauka ya je ya taba ruwa ya
sake daura alwalarshi da ta kárye a sanadin taba ruwan
da ya yi sannan ya dawo kan tabariar ya sake zama ya
zubamin ido yana kallona cikin natsuwa ya tambayeni a
daidai lokacin da ya ci gaba da jan dogon carbinshi yana
kos kos kos, to ina malam Bukar din da tace nan din
gidanta ne tace babanta ne? Kai tsaye na fahimci inda
yake nufi tunda shiua baban nawa shigen irin hausar da
yake yi kenan na ce msihi e maiam shi ne babana, ya
gyada kai ya ci gaba da abinda akeyi, ni kuma na mike
na shiga gidi na dauko gyaiena bayan na shedawa anti
Safara cewar zanje kiran babana saboda wani bako mai
irin zanen shi ya zo wai yana son ganinshi ta ce to yi
maza ki kira mishi shi nace mata to na fita.
Bako da irin zanena ya zo nema? Ya yi min tambaya
cikin yanayin murmushi na yi maza na ce mishi ci baba,
ya ce to muje gani nan zuwa, na ce mishi to na dawo na
cewa bakon gashi nan zuwa na Wuce ciki bayan ya amsa
min ta yanayin gyada kai saboda ya riga ya shagala da
mu'amalar da yakeyi da carbinshi.
80

Ina daga cikin dacina a zaune na ji isowar babana
ssboda kaurewa da yayi da wani irin barbarci na sha jin
shi yana furta lcalmomi har da hira cikin harshen nasu
idan yaga abolkan harshen nashi amma ba irin na yau ba aa
hankali na sake fiitowa daga dakin nawa cikin sanda na
leka zauren don in ga melke faruwea mutumin na ganii a
tsaye ya saba gorarshi ta ruwa da tun sanda na kai mishi
buts ya sake cikata da ruwa alamar tafiya zai yi yayin da
shi kuma babana ya bajea kasa yasa hannu biyu yana
rike da kafafuwanshi cikin yanayi na bada hakuri. s A
Ka yi hakuri Abba Gana ka yi hakuri kar kace zaka
tafi nasan nayi maka laifi amma tunda har ka iya nemana
to layi halkuri ka zauna.
To tayi hakuri ta zauna tayi menene? Ba ta riga ta
ganta ba ba shi kenan magana ta kare ba, ai ta ganta taji
dadi ta gofe tasan tana raye itace kawai bata je wajenta ba. 
Gabana ya fadi kar dai dan uwanka ne wannan ga
zatona a zuci nake yin maganar ashe ban sani ba ta fito
sai kawai naji babana ya ce min, eh Yacuwuna babanki
ne wana ne uwarmu daya ubanmu daya, ban san sanda
na kama ihu ina buga tsalle tamkar wata zararriya da
sauri anti Safara ta fito tana tambayata menene? Ban iya
bata amsa ba kartawa kawai nayi da gudu na nufi gidan
yaya Dija don in kai mata labarin, gaba daya muka dawo
har da yaya Ibrahim da yaran ya kwaso mu a motarshi
saboda na sameshi a gidan.
Tuni har zaurenmu ya fara cika da jama'a makwabta
baba Bairu da baba Hodijo da ma wasu makwabtan sun
hadu sai taya babana bashi hakurin ya zauna suke yi, shi
81

kuwa yaja ya tsaya sai nanata kalmominshi yake yi ta
riga ta ganta ai ta gode ta ganta da ranta da lafiyarta to
inta zauna me zata mata?
Ka yi hakuri malam ka yi hakuri ka zauna na rokeka
ka yi hakuri, cikin yanayi na natsuwa da girmamawa
yaya Ibrahim yake bashi hakurin baba Baidu ya kaelshi
ya ce mishi, kayi mana malam wannan mai rokon naka ai
surukinka ne shi ne mijin babbar yar taka? Abba Gana
yana jin haka jikinshi ya yi sanyi alamar surukuta tana da
karfi da muhimmanci a wurinshi, a hankali ya koma kan
tabarmar ya zauna sai dai kuma yana zaman sai ya daso
ido ya kali mutanen da ke wurin cikin wani irin yanayi
ya tambayesu to da da saa ta zauna ta hanata tafiyan nan
kam me zata yiwa Bukar ne bayan ta tafi ta barta shekara
talatin da daya? Yana fadin hakan ya soma shisshikar
kuka shima baban nawa haka, nayi maza na karasa cikin
gida da gudu ban tsaya gurin ganin abinda ya ci gaba da
faruwa ba. 
Kafin magariba dai har makwabtas unf ara zirga-
zirga a gidanmu kowa ya ji dan uwan malam Habu mai
timatir ya zo sai yazo wai ya zo gaisheshi, kowa ya zo ya
fita kuma da abinda zakaji ya zo fadi, wanshi aka ce ne
ko kaninshi? Abokin magana ya ce a'a wanshi dai sai ace
a'a to ai ma yafi malam Habun karfi da kuruciya, a'a ba
zai fishi ba barijn gida da dangi wasa ne? Sannan shi
malam. Habu wannan ja'irar mata da ya gamu da ita ai
sa'a ma akayi da aka sam eshi a haka kasan ba karamin
amfani auren nan yayi mishi ba don ma yayi jinya kanan
nan ai duk sanadin ta ne duk masifar ta ce ta jawa
mutumin nan wannan Wahalar.
82

Wasu kuma suka ce oh ka ji wani abin mamaki wai
yana da 'yan uwan shi har da shakikai amma shekara
talatin da daya bai nemesu ba ko me suka yi mishi haka
oho? Kai koma me suka yi mishi bai kyautawa kanshi ba
ko da yake dai ance wai in ka ga bera ya rugo da gudu ya
fada wuta to binda ya koro shin ya fi wutar zafi.
Daya mutumin ya ce uhun ai gara da kai da kanka ka
fadi hakan don ni yanzu babu abinda ke kadani ya
razanani in tsorata irin inga yanda mutnae suke wasa ko
suke cin mutuncin zumuncinsu sai ince oh oh anya a irin
wannan hali da muke
zumunci dake kan siratsi kuwa da akace zai rinka fisgo
mutanen da suka tozartar da shi a rayuwarsu ta duniya ya
rinka jefasu cikin wuta a ranar alkiyama? Rabbi sallim
sallim gaba dayansu suka ce amin amin nima nayi maza
ciki zamu tsallake makatan
na tayasu fadin amin din.
Ban taba ganin babana a yanayi na farin ciki
kwatankwacin wanda na ganshi a ciki ba rannan cikin
zuciyata na ce oh ashe dai yana son 'yan uwan nashi in
da suke ne kawai bai son zuwa, ita kuwa baba Lantana
wacce itace mai abincin gidan nan nan taki ta tsaya ta yi
wani abin arziki sai tsaki takeyi tana fadin, uhun malam
wai shi ma nan yana da wayo yaga ya samu zai cusa
yarshi gidan masu kudi yaje ya nemo dattijon babarbare
wai shi ne wanshi don ya wanketa daga gorin rashin
dangi da asalin da kishiya zata rinka yi mata to dadin
abin shi ne babu abinda ban sani ba.
Dadin abin shi ne babu ta inda abinci bai yi ta
shigowa ba daga gidansu Mubarak ma katuwar kula aka
kawo cike da farfesun kayan ciki ga kuma tuwo miyar
83

kuka nima a cikin gidanmu nayi mishi burabuskon gero
da miyar kuka da naman kaji a ciki na kuma zubawa
kowa har da baba Lantana da ta k tsayawa ta yi girkin,
Anyi sallari sha'i sanda naji zuwan Alhaji
Muhammadu ya zo yiwa wan babana barka da zuwa va
kuma dade a wurin suna hira kafin ya yi musu sallama ya tafi.
Gaba daya 'yan hira suka watse aka bar babana da
dan uwanshi saboda kafafuwa sun fara daukewa alamar
dare ya fara nisa gashi kuma lokaci ne na sanyi amma
duk da haka baba Abba Gana ya shiga gida ya ki shiga
wai shi zauren ma ya isheshi don haka a nan sukaci gaba
da zamansu nima nayi maza na hura wuta cikin kasko na
kai musu.
A haka suka kwana suna hira ba na zaton sun samu
runtsawa don sau biyu ina farkawa cikin dare ina jin
zancensu sai dai bana gane me suke fadi saboda
barbarcinsu suke yi.
Washegari da safe daga gidan yaya Dija aka kawo
lafiyayyen abin karyawa wanda basu da cikin gidanmu
ba kawai har gidan su baba Sumaye sai da aka kai musu.
Ina zaune a gefe sai taya babana murmushin da
yakeyi nakeyi saboda jin dadin ganin dan uwa da yayi a
zuciyata kuma ina tunanin yanda muke ni da yaya Dija
haka su ma suke uwa daya uba daya sai dai kawai su
maza ne mu kuma mata, ina wannan tunanin ina kuma
kwatanta girman al'amarin da ke tsakaninsu sai na ji
yaya Ibrahim yana ce mishi, baba ai sai kawai ka tsaya a
yi daurin aure kafin ka tafi tunda ita Yacuwunan ai
kwanan nan ne za a daura auren nata.
84

Da sauri ya ce a'a a'a a'a ba za ta tsaya a nan ta
daura aurenta ba zata kai ta can gida dangi ma ta ganta
mijinta tana sonta ta bita can gida ma zata bata in bata
Sonta ta zauna ta bata miji a cen shi kenan miji kam tana
karewa ne?
Duk da irin yanayin da yayi maganar a ciki kowa ya
gane abinda yake nuff gaba daya sukayi tsuru tsuru ana
kallonshi an rasa mai karfin halin da zai musu maganar
tashi ni kuwa ko a jikina ban damu ba don ya ce zai tafi
da ni tunda dai babana ya yarda wanshi ne uwa daya uba
daya kowa ya gansu tare kuma sai ya yi magana a kan
kamanninsu dan uwan babana ne ban damu ba duk yanda
yaga dama ya yi dani musamman ma kuma da yace zai
kaiwa dangi ni don su kara yarda da cewar shi din ya ga
Abubakar yana nan a raye har ga sheda nan ya zo da ita
na yarda mai kama da shi karo na farko da na ji wani ya
ce wai ina kama da babana.
Yaya Ibrahim ya shiga yi mishi kalamai da bayanai
na nuna mishi wai ai tunda ya riga ya zo sun ganshi sunji
bayanin komai to yana tafiya za su je don haka ba sai ya
tafi da ni ba daga zarar an gama bikin zai gayawa angno
ya kawo musu ni ko ma mu taho tare dukanmu ai kaga
uban angon baba shi baya nan ne ya yi tafiya.
Baba Abba Gana ya kalli yaya Ibrahim cikin natsuwa
ya tambayeshi, a'a Ibrahimu zata hanata tafiya da abinta
ne? Yayi maza ya ce a'a baba ba haka bane. Ya gyada
kai tare da fadin, to insha Allahu zata je da 'yan uwana.
Ya sake bude baki cikin natsuwa ya ce mishi, to ko
zaka daga tafiyar daga gobe ka kai jibi don mu yi shiri
mu maida kai gidan.
85

Haka nan ba yanda nayi zaton ganin Gaidan din na
ganta ba gari ne babba da ya ci gaba a kan al'amura da
yawa musamman ma masarautarsu haka nan
zamantaaekwar garin akwai sha'awa a ciki mutane ne
masu kula da lamuran addini.
Babana yan uwa ne da shi sosai abin har abin
mamaki yanda ya iya tsallake yan uwa da dangi masu
yawa haka yayi tafiyarshi ba tare da ya taba waiwayarsu ba. 
Sai dai banfi kwana uku da zuwa garin ba na soma
jin labarai iri iri na abinda ya yi dalilin da ya sa babana
ya tsallakesu ya yi tafiyarsu, labaran dai iri-iri ne kowa
kuma da irin abinda yake fada sai dai wanda nafi
kamawa shine wanda matar baba Abba Gana ta bani da
kanta wato Kabudi sunan da na ji suna kiranta kenan ita
ce ta shedamin cewar su su babana su biyu ne wurin
uwarsu daga shi sai Abba Gana saboda ita uwar tasu ta
rasu da wuri hasalima bayan haihuwar baban nawa da
kadna ne ta rasu, sun fara maraicin mahaifiyarsu baa
wani dade ba sai na uba ma ya samesu don haka sai
rikon nasu ya koma hannun kanin mahaifinsu wanda ko
kadan bai kula ya tsare zumuncin dake tsakaninshi da
dan uwanshi da ya rasa ba banda gadonsu da ya cinye
tun basu isa komai ba sai kuma suka taso a hannun nashi
cikin wahala mai yawa shekara da shekaru dai su ne
masu noma mishi gonakinshi da suka taso kuma yaga
sun isa munalin aure har wani tsohon aminin babansu da
ya rike zumunci ya baiwa Baba Abba Gana auren 'yarshi
shi sai ya nuna yarshi da ta soma tasowa yace in ta isa
aure ta babana ne tana isa auren kuma sai dan mai kudin
87

garin ya zo ya ce yana sonta sai kawai ya dauketa ya
bashi ya ce babana ya yi hakuri ga kanwarta nan in ta isa
auren zai bashi itama da ta isa auren sai ya dauketa ya
sake baiwa wani da ya zo daga waje ya bashi kudi bai
lura da cewar shekara da shekaru babana ke nomoe mishi
gonakinshi ba, ana cikin haka ne ya sake cewa an satar
mishi kudinshi da yake binnewa a gonarshi a gindin
bishiya babu kuma wanda zai yi mishi wannan satar in
banda babana don yafi kowa sanin gonar a dalilin haka
ne ya yi mishi wulakanci a bainar jama'a, tare da fadin
wai tuni dama shi ya gane duk sace-sacen da ake yi a nan
gidan dama makwabta ba kowa ba ne ila shi kam haka ya
kwace mishi 'yan kadarorin shi da ya yi aikin kodago ya
dan adana kwanaki biyu ne kawai da faruwar hakan da
safe ya dauki garmarshi ya fi ta kamar yanda ya sabayi
kullum sai aka ga shiru bai dawo ba aka bishi gonar ba a
sameshi ba sai garmar tashi aka gani a ajiye a kan
daukota aka dawo da ita gidan tund aga ranar babu
wanda ya sake sa Bukar a idonshi sai ko wannan ganinn
da dan uwanshi yaje ya yi mishi, sunyi nema sun yi
nema har suka gaji 'yan kwanaki kadan da tafiyar tashi
sai ya baiyana kowa ya gane ba shi ne mai yin dauke
dauken nan ba dan kanin baban nasu ne da suke kai daya
da shi don ko da ya bar gidan ba a daina ba banda haka
ma sai kawai aka kama shi da akuyar mutane ya yanka ta
ya durata a buhu, hankalin babban nasa bai yi
mummunar tashi ba sai da ya ga damuna tazo ya rasa mai
nome mishi gonarshi ga kuma dan nashi da surkayen
nashi suna kallo lokacin ne ya yi nadama mai tsanani ya
yi kuka har ya gaji ya nemi Bukar har ya zama abin
88

tausayi a kan neman nashi ko zuwa akayi aka bashi
labarin cewar anga wani mai kama da shi a wuri kaza sai
ya debo kudin mota ya ce a tafi a gani ko shi ne sai aje a
dawo a ce mishi ba shi bane, sula yi nema har suka debe
tsammani, suka hakura sai a 'yan shekarun nan da yan
uwan Malam suka yi ta rasuwa sai hankalinshi ya sake
tashi ya sake yin niyayr zai sake neman Bukar ko zaiyi
dace in har yana raye su ga juna kafin rai ya yi halinsa
shekaru biyar kenan yanzu tunda ya koma bai da wani
aiki sai na rokon Ubangiji ya sadashi da dan uwanshi in
har yana raye in kuwa baya raye to ya nuna mishi wata
alama da zai gane hakan don ya samu natsuwar da zai
hakura to a cikin hakan ne ya samu labarin anga wani
mai kama da shi a can kasar kudu ya shirya ya tafi ya yi
iyakar neman da zai yi har ya gaji ya dawo bai sameshi
ba wannan fitar da ya yi dai na wannan karon shi ne fita
ta uku ko hudu da ya yi sai kuma gashi ya dawo cikin
nasara. 
Cikin natsuwa nace mata, shi kanin baban nasu ya
dade da rasuwar ne ya kabidi? Bana shekararshi tara
kenan, cikin shekaru taran nan kuwa ba karamin zuba
akayi ba a gidan kin ga wancan dakin da wanene da
wance a ciki wannan ma da su wanene in takaice miki
dai a yanzu daga babanki ne sai dan uwanshi goni su ne
manya a gidan shi kuwa goni shi ne dan karami baban
nasu kanin wancan da suka taso tare da Bukar.
Tausayin al'amarin ya kamani can cikin zuciyata na
yi tunanin duk yanda abu ya kai da zai tsakaninka da
dan uwanka to yafiya ituce maganin al'amarin tunda in
ma baka yi hakan ba watarana sai a wayi agri ba wani a
89

cikinku, sannu a hankali kuma sai dukkan ku ma ku kai
ga karewa.
Babana dangi ne da shi masu yawa ku san kullum sai
baba Abba Gana ya bada umarnin a kaini wajen wasu da
ya dace su ganni duk da na gane abu mai zati aka yiwa
babana wanda ya yi dalilin barinshi gida babu ma dai
irin satar da aka dala mishi don kuws na sah jm manya
su na  fadin wai ita satar dan halal ma baya yinta to amma
duk da baka sai na rinka ganin tamkar da bai yi fushi mai
tsanani ba haka da yayi ya tafin ya samu kamar wasu
shekaru da basu tsananta ba da sai ya waiwayi dangi
musamman ma da yake a can in da ya tafin shima ya
samu rubonshi na aure.
Baba Goni shima mutumin kirk ne amma da ganin
tsarin zarman nasa da baba Abba Gana kasan ba karanmin
hakuri yakeyi da shi ba.
Wata irin kulawa baba Abba yake yi min amman duk
da haka bai hana sanda na kwana bakwai a gari naji
hankalina ya kona gida ba kewar mutacn da us baro ta
fara damuna babana, yaya Dija da iyalanta sannn a
hankali sai naji shima Mubarak ina som ganinshi ban
kuma ji hankalina ya tashi na gane har a vanzu da kulım
nake kin auren Mubarak ba kararmin son shi nake yi ba
don kuwa a ranar da na ji kishin kishin wurin Yatakabudi
cewar baba Abba Gana ya ce ba zai sake barina in koma
gida ba zai rike ni ne kawai ya aurar da ni a nan don da
hakan ne kawai yake ganin zai karfafa zumunci
tsakaninmu da yan uwanmu da mu da su ba wan
shakuwa muka yi ba tunda in ya aurar da ni a nan to ko
Su basu raye zumunci zai dore a tsakaninsu yaya Dija
90


zasu rinka zuwa ko ba don kowa ba don ni su ma nasu
ya'yan tunda gani a cikinsu zasu kula da zumuncin dake
tsakaninmu da su yaya Dija, kasa bacci nayi kwana nayi
rannan ina tunanin duk da tunanin nashi unari ne mai
kyau ama anya zan iya zama da wani mijin kuwa
matukar ba Mubarak ba ne? Duk wani mutumin da ya
taba zuwa wurina kan maganar aurena na amince wani
dalili yana hana auren nake mancewa da shi inji garama
da ba a yi auren ba ya fiye min in gamu da shima ban yi
komai ba saboda bani da wata danuwa gamne da
game
al'amarin shi amma banda Mubarak, Mubarak ne mutum
daya da zuciyata ta kasa daina kishinshi na kasa daina jin
zafinshi na kasa fita cikin harkokinshi in daina son jin
abinda yake ciki, na kan dai daure in kawar da kai game
da shi har in bude baki ince mishi ya fita harkata amma a
zahiri ne kawai hakan yake faruwa yana gwada zai fita
harkar tawa sai inji nayi matukar takura, dan sa'an da
nayi ma shi ne shi din ba wani jarumi bane kan lamarin
fita harkar tawa da ban san yanda na rinka ji ba a raina. 
Kwana biyu bayan maganar da Yakabudi tayi min
naje dakin baba Abba Gana da safe don gaisheshi kamar
yanda da ma kullum nake yi tun zuwana gidan sai ya
zaunar da ni yana yi min bayani game da muhimnmancin
yin auren zumunci a wurina ga dan Uwanki nan da na
yiwa Bukar takwara da shi don shi ne dan da Kabudi ta
fara haifa bayan barin shi gidan sai in hadaki da shi dan
uwanki ne amma ba zan yi hakan ba sai na baiwa
mutumin da aka gaya min cewar yana sonki lokaci na
kwanaki ashirin da dayu in har ya biyoki kafin cikar
wadannan kwanakin to shi kenan ke din rabon shi ce in

91

kuwa bai zo ba sai bayan cikarsu ko da da karin kwana
biyu ne to ba zai saurareshi ba.
Hankalina a kwance na ce mishi to baba saboda ni da
kaina na gamsu da adalcin da ya yi na bada wa'adin
kwanaki ashirin da daya duk da dai a lokacin ina da waje
kwanaki tare ne a gidan.
Yan uwan babana sun nuna min gata na zumunci
sun martaba zamaa a cikinsu sun kamama bakuntata irin
karramawar da har na rinka yin mamaki sai dai duk da
haka zuciyata tafi son in koma gida kusa da babana da
yar uwata yaya Dija da iyalinta in so kuma shi ne samu
to zanso ace na wayi gari a gidan Mubarak a matsayin ni
din matrshi don haka sai nayi ta addu'a ya iso Gaidan
kafin cilar kwanakin da baba Abba Gana ya dibar mishi
na kwanaki ashirin da daya.
Ranar da na cika kwana goma sha hudu wato sati
biyu cif da zuwB garin Gaidan sai ga Mugaram ya iso
babu wanda ya yi zaton ganinshi a lokacin har nima farin
ciki irin wanda nayi bai raisaltuwa sai dai ban bari an
gane ba.
Sub iyu ne suka zo abinda naji ana gayawa Yakabudi
kenan sai nayi zaton ko shi da Amiru ne, sai da na shigga
dakin da aka saukesu na gansu eai naga ashe ba Amiru
bane, rana marya ya dade, inji abokin nashi.
Mubarak ya harareshi, kai nan har wani kulata
zakayi? Ya yi dariya to ba zan kulata ba me ya kawoni?
lta amaryar ma ance maka ta na yin laifi ne? To ai shi
kenan tunda a wurinku bata.yin laifi.
Na gaida abokin nashi cikin mutunci da girmamawa
a hankali Mubarak ya tambayeni, kin ganeshi kuwa? Na

92


gyada kai muna alamar eh, ya sake kallona a ina kika
sanshi da kikace kin ganeshi, na yi murmushi kawai nayi
shiru, gayamin sunanshi in har kin gane shin da gaske,
ban fadi sunan ba saboda in girmamashi sai na ce mishi
na taba ganinku tare da salla ka ce min daga Kaduna
yake.
Ya yi murmshi ya ce, a to ai tace maka ta ganeni kai
Icafi so sai ta ambeci sunana ga tsal ita kuma mai kunya
ce, to ni shikenan yi ta zugata.
Na matsa kusa da kwanukan abincin da na samu an
kai musu na soma budewa yallabai ai baku ci abincin ba,
bai kalleni ba ya ce, to abinci muka z0 ci sunje sun
dauko min mata ba da sanina ba sun kawo min ita nan ni
banyi musu muzurai kan abin da suka yi min ba sai su ne
kuma wai za su yi min? Cikin natsuwa na ce mishi, too
kayi hakuri si kasan iyaye ne.
A hankaii ya dago ya kalleni har da shi ma wannan
gorin a cilkin iyayen ya kare? Jin yanda yayi maganar a
kanshi ya sani yin maza na ce msihi, shima fa kanin
babana ne. Ya yi kamar bai sani ba, au haba? Ai na
dauka shima yana cikin maneman naki ne? Abdulhamid
ya yi murmushi tare sdaa fadin, kai kam Ahamad
Ubangiji ya shiryeka surikin naka kake cewa yama cilkin manema. 
Mubarak ya murtuke fuska ya ce, to menene don ya
nema ba 'ya'ya maza suke da babanta ba ta haramta ne a
wajenshi? Ai ni wannan mutumin ban yarda da shi ba
don bai yi min kama da wanda zan yi surkuta da shi ba
baka ga ko kadan bai yi murnar zuwan namu ba?
93

Na kau da kai daga zancen nashi saboda ganewar da
nayi bai san komai maganganunshi ne dai kawai na'zato
da kishi da ya saba da su na soma zuba abincin da aka
kawo musun na mika mishi ya karba ya ajiye a gaban
Abdulhamid kafin ya sake karbar wanda na sake zubawa
ya ajiye a gabanshi.
Suna gama cina bincin Abdulhamid ya mike, kai nifa
zan sha iska a waje daga nan inga yanayin wurin, bai jira
amsar da Mubarak din zai bashi ba ya ficewarshi.
cikin nutsuwa na kalli Mubarak na ce mishi, ashe ka
dawo? Ya ji dadin irin karbar da nayi musu ha watakila
bai zaci hakan don haka cikin murmushi ya ce min, na
dawo na zo ban sameki ba na ce darma ana yin haka ne
mace tayi tafiya mai tsawo irin wannan babu izinitn
mijinta ba a gaya musu an riga an bani ke ba ne? Gashi
anzo suna cewa wai ba za ki bini ba ni kuna na zo ne da
niyyar tafiya da ke ban gane abinda suke ba fa ko kin san
da wani abu ne? Na ce mishi a'a sai dai a'a da nace bai
hanani gaya mishi bayanin da baba Abba Goni ya yi min
na ce to amma ai kazo kafin cikar lokacin da ya diban.
Ya kalleni cikin nutsuwa ya ce, ke dai kawai ki danyi
gaban ki jiramu a kan hanayr can ta shigowa unguwar in
muka fito sai kawai mu daukeki mu yi tatiyarmu don in
ba haka ina ganin wadannan ba rabuwa da su lafiya zan
yi ba.
Na yi murmushi na ce, haba yallabai ranka ya dade ai
kaima ba zaka so in yi irin wannan salamar da su ba in ka
bisu a hankali sai ku daidaita shi baba Abba Gana ai
al'amuranshi masu sauki ne gashi kuma mutumin kirki
ne sosai.
94

Hira sosai mukayi da Mubarak irin wanda ko da
bamu taba yin irinshi ba ko kuma mun dade har na
mance rabon da mu yi irinshi, nayi mishi kalamai masu
8aua ya samu natsuwaa tare da shi.
In dai sake komawa wuinshi kenan da maganar?
Nace mishi eh, to babu laifi bari in kira Abdulhamid
muje inda tuntuni haka kikeyi min Meor ai da babu
dalilin da zaisa in yi ta sakin baki ina daddankara miki
bakaken maganganu, to in nazo da damuwa sai kice sai
kin karamin to in ban gaya miki bakin ki ji kema inda
dadi ba yaya zanyi? Ban tanka mishi ba na wuce na tafi
don su samu damar sake ganin baba Abba Gana.
Sai bayan sallar la'asar ya sake aikowa a kirani a
jikin motar da suka zo a ciki na sameshi, to mun daidaita
da su Maryam duk da dai ba haka naso ba to amma tunda
mun ajiye matsayar da muka yarda da ita shi kenan
magana ta kare, ya ce a nan zan yi daurin aure a nan zai
yi biki saboda ba zai yiwu a ce za a dibi jama'a a je can
ba lokacin biki kuma da kyar ya yarda da kwanaki talatin
da biyar nan gaba sati biyar kenan sannan wai a nan za a
bariki.
Na ce to ai kamar yanzu ne sai kaga lokacin yazo, ya
ce to yi min wata magana komai kankantarta da zai sa in
ji damuwar da ke zuciyata tayi min sauki don bana son
tafiyar da zanyi in barki.
Cikin natsuwa na sunkuyar da kaina kasa don in
tabbatar bai taf ida wata damuwa ba sai na ce mishi, ai
ko ka tafi ka barni a nan din ba wani abu bane babu wani
abin da zai faru a bayan naka sai alheri, ya ce to babu
laifi.

95


Sai bayan tafiyar su Mubarak din ne na gane banda
dinbin tsarabar da ya kawo musu har da kyautar manyan
kudi ya yi musu ga kuma lissafe-lissafen da Yakabudi
tayi mishi nasu a wurinsu ans bada kudin yin lalle da
kuma na turare ya tambayi yewan su ta fada suma ya
bayar.
Sallama mukayi da Mubarak ba tare da ya gaya min
cewar zai dawo ba amma sati biya bayan tafiyar tasu sai
gashi ya zo shi da Amiru wani sati biyun mns beym
nan ya sake dawowa a lokacin nan kawa baifi kwanaki
biyar sulkz saura a fara bikin ba.
A Ciki wadannan kwanakin kuwa babu abin da
Yalkubudi bata yi min ba wanda suke yi wa amarensu ko
da yake ma kamar karasawa ne don tafi kwanaki talatin
tana min jike-jike, hayake-hayake, tsime-tsimw,  gogo
goge, gyare gyare, kuilum kuma ta kan yi ne tare da yi
min bayami wannan uban zirga-zirga da wamuiea yro
yake yi ai gara a kara gyara mishi ke ya sameki.. kin san
ance wai ko kana da kyau to ka kara da wanka kar ki
yarda ki zauna bakya gyaran jikinki don shi namiji da
kike kallonshi.... ta danyi shiru kada katin ta ce, uhuyy
ke yanzu yarinya ce ba za ki gane yanda alamarin yake ba tukunna.
Ana cikin haka kwanakin biki suka iso jama'a suka
yi ta haduwa fiye da duk yanda ake ko daga gida
mutanan da sulka zo bikin ko kadan banyi zaton ganinsu
haka ba Umman Mubarak, Yakumbo Halima, baba
Sumaye, baba Lami, manyan dattawa wannan yan
matasa yaran mata kuwa akwai anti Asiya aminiyar yaya
Dija da malamata malama Basma akwai yar anti Safara
96

ga wasu mata su uku da suka gabatar min da kansu a
matsayinsu ne angwaye alamar ko dai kanne ko kuma
abokan wasan Mubarak sai dai ban san ta ina ba maza
kam babu adadi don kuwa naji ana ta maganar yawan
nasu abokan Mubarak da yawa sun zo daurin auren ga
samarin unguwa irin Isiyaku su ma ba a barsu a baya ba
don kuwa shi mai mu'amala da na kasa da shi ne abokan
babana irinsu baba Baidu da baba Hodijo kasuwar
timatir su ma ance mota guda suka zo abin dai gwanin
dadi gwanin sha'awa.
Ina kwance a dakin da nake zaman lalle ina lullube
da kaina na ji an shigo an zo an durkusa a jikina a
hankali na bude ido don ganin waye hakan? Inna na gani
da sauri na saki wani lallausan murmushi yaya Dija ta zo
ne? Ta ce a'a babanmu ne ya zo da mu ni da Abba,
sannunku da zuwa na mike na zauna ina nunam ata
kwanukan da na san akwai abinci a ciki don taci ta
girgiza kai nuna alamar ta koshi.
Buki baba Abba Gana ya yi irin wanda yake yiwa
ya'yan da ya haifa a cikin shi kona ince fiye da haka
dno kuwa yayi hidima ya ciyar da jarna'a abin ba a
magana, bayan san kowa daga jama'a ne aka yi daurin
auren bai yarda an dauki amarya kamar yanda abokan
Mubarak suka so su yi ba sai ya ce tafiyar tayi nisa baza
a dibi mutane masu yawaa yi irin wanan tafiyar da su
ba a cikin dare. 
Don haka aka bari sai washegari a waunan lokacin
ango baya zuwa wurin daurin aurenshi don haka
Mubarak bai zo Gaidan ba yana Kaduna wurin
harkokinshi. 

97

Washe gari ana gama karyawa akayi ta shiri ana fita don shiga motocinda zasu dibi jama'a ganin da Baba Abba yayi kaiyade masu zuwan zai iya kawo bacin rai yasa shi yin shiru yace su angwayen su debi adadin abinda suka ga zasu iya diba su kuwa su Amiru da Abdulhamid suka ce duk wacce take son tafiya kawai ta fito,  mata kuwa sukace me za su yi ba tafiyar ba. 
An fito da ni aka kaini wurin Abba Gana a lokacin nan kuwa yana tare da dan uwanshi Baba Goni alamar da tafiya ta  zo ke nan kuka nakeyi sosai daga kuma cikin zuciyata kukan ke fitowa saboda tausayin abubuwa a yanzu kuma sa naga zaa tafi sai naji bana son tafiyar cikin dangin ubana. 
Yakumbo Halima ta shigo dakin ga alama kuma kiranta akayi suka gaisa da baba Abba a cikin yanayi na mutunci da girmamawa,  kece uwartasu? Tace eh Mallam suka dan yi hira kadan a cikin hirar tasu ta sake jaddada mishi ita da inna mu uwa da uba daya suke ita ta sha nono ta bar mata,  to Ubangiji ya jikansu da Rahamarsa in tamu tazo kuma yasa mu cika da imani aka amsa amin amin,  to mun gode fa mun gode mun gode yayi ta nanata godiyar tamkar dai wani abin akayi mishi sai da suka soma yi mishi sallama zasu tafi sai ya ce,  to ungo ana Kabudi mika musu wannan sadakin da uban mijinta ya zo dashi ne wannan kuwa ni na bayar in kunje ku sai mata abinda kuka ga ya dace Yakumbo tasa hannu biyu ta karba tare sa yi mishi godiya me yawa. 
Motar amarya itace motar da ta tashi a karshe kenan duk sauran motocin sunyi gaba kafin ita daga ni sai 

98

Yakabudi ne kuma a bayan motar yiuyin da Amini da
wani wanda ban sani ba suke gaba.
Kafceciyar wayar cellular da ke hannun Amiru tayi
kara ya dauka tare da anmsewa, ran ango ya dade ban ji
abinda Mubarak ke gaya mishi ba na dai ji shi Amirun
ayna ce mishi, gabn daya jama'a dai sun taso suna ka
hanya amma mu garu nan a kofar gida ba ma taso ba
saboda shi warnan baban na ta da kake bani labari ya ki
bada ita. 
s Mutumin dake tukin ya yi murmushi, kai Ahlaji
Amiru kar ka se ango ya shide kai in banda Allaji
Adbulhamid ya dage ai da cewa ya yi wai shi ma zai
biyo mu in yaso ko a Goabe ya tsaya shi nc ya ce sai dai
ya taho mu mu zauna.
Kai dai muna hanya amma mn biyo bayansu ne, ban
san abinda yace ba naji Amirun ya sake ce mishi to amin.
Muna zaune a bayan motar ni da Yakabudi bacci
takeyi saboda gajiyar hidima da kuma sanyin AC da ya
ratsaya, ni kuwa tunanin al'amura da yawa nake yi
Innata na fara tunswa 'yar rayuwar da mukayi tare dan
sanin da nayi mata mu'analar da nakeyi tunawa a
tsakanina da ita, rasuwarta da yanda hakan ya zama
sanadi na la'amura masu yawa, zamana da babana,
mu'amalar da ta gudana tsakanina da shi, na tausayawva
da kulawa har kawo zuwan baba Lantana gidanmu
al'amuran da aba Lantanat ayi mana sanadinsu a
Zuwanta gidanmu tausayin babana ya kama ko ncc ya
kara kamani musamnan da na tuna yanda ya bar gida ya
bar danginshi ya fito ya soma rayuwa tare da lanaia
rayuwar da da kunnena, na ji shi yana tabbatar mata da
99

cewar ita ce banagre mafi dadi da rayuwarshi ta dandana
yazo ya rasata a lokacin da bai zata ba ya yi bakin ciki
irin wanda bai misaltuwa bai gama wattsakewaa daga
rashinta ba da kewarta ya zo ya fada hannun baba
Lantana, alamuran da sukayi ta faruwa har kawo
wannan lokacin da muke ciki, wata rana sai labari ai
babu wani abinda yazo ya tabbata in dai ba kudurar
Ubangiji ba ne, wannan jimlar jimlace da mutane
daban-daban suka yi ta furtamin ita a lokuta daban-daban
bisa faruwar al'amura edaban-daban sai dai ban taba kawo
tsammanin wucewar tasu za ta zo min a haka ba saboda
tsananin daci da ciwon abubuwan da sukayi ta faruwar
sai na rinka ganin tamkar ba zai wuce ba na rinka ganin
tamkar ba zai wuce ba na rinka ganin tamkar nawa
mas'aloli da damuwowin ba masu wucewa ba ne masu
dawwama ne don haka şai na zamo a duk lokacin da
wani babba ya tabbatar min da cewar zasu wuce wata zai
wuce har ki ganki kina bayar da labari sai in samu kaina
da tambayar kaina to yaushe ne? Yaushe ne wata ranar
da zai wuce? To gani a yau sai na samu kaina da yarda
da cewar tabbas mutum mai gaggawa ne mai sauri ne a
kank al'amuranshi, saboda ganin da nayi tamkar daurin
aurena da Mubarak da akayi kawai ya kawo karshen
al'amuran duka zamana da baba Lantana da ma shi
baban nawa a gida daya ya kare, lissafin da ake tayi min
na dadewar da nayi babu aure a ce nan kusa babu sauran
sa'a ta shima ya kare a yau ni din matar aure ce, matar
ma kuma ta Ahmad Mubarak wanda duk kwaramniyar a
kanshi aka yi ta yi haka na zurfafa cikin tunani mai tsawo
nayi nazári mai zurti kan al'amuran rayuwa da kai
100
kawon al'amuranta abubuwan da na shiga da wadandA
idona ya gane min sai na kara tabbatarwa kaina da cewar
rayuwar gaba daya wata rana zata kai ga kaaewa, tausayi
ya yi matukar kamani har na kasa hana idanuwana zubar da hawaye.
Sannu a hankali sai gashi ahr mun iso garinmu har
gamu muna shiga unguwarmu, bude ido ki gani Maryan
nisan tafiyar da kika sanyamu ta kare gamu mun iso
gida, Amiru ne ya ke yi min wannan magana,r ban tanka mishi ba.
Babana na hanga a kofar gida cikin kwalliyar da ban
taba ganin yai irin ta ba, habbar riga da 'yar ciki da
wando ga kafceciyar hularshi ta zanna a kanshi, bakin da
ke fita daga cikin motocin dake tsayawa yake yiwa
sannud az uwa wadanda yan uwanshi ne da suka biyo
motocin amarya sai dai nasan 'yan daidaiku ne kawai zai
iya shaidawa a ciki sauran duk sai anyi mishi bayaninsu,
tunanin babana ya sake dawomin ban taba yin kwana
bakwai ban ganshi ba don ban taba zuwa wani wurin da
na bar shi na abr unguwaru da aka haifeni da gidanmu
naje na kwana bakwai ban dawo ba, to inama nake
zuwa? Gidan yaya Dija ne sai ko Yakumbo Halima da
sauran dangin Inna nan din kuwa bana iya zaman da
zanyi kwana bakwai nake gudowa in dawo gida sai
wannan karon de nayi tafiyar dana kwana sittin da daya.
Ganin da nayi za a wuce kofar gidanmy bayan nayi
zaton nima a nan za'a  saukeni yasa nayi maza na cewa
Amiru, a'a a'a ba a nan za a saukeni ba? Gaba daya shi
da mai tukin suka hada baki wajen tambaya ta gidanku?
Ai furta kalmar na bayar na karar mishi da baba sukayi
101

tare da baba Abba Gana ya rabaki da shiga gidanku ba
tare da izinin angon ba yarinya shi kuwa tuntuni aikina
jin wayoyin da yake tayi jaddadawa yake yi lalle ne a
wuce da ke gida kar a ce za a tsaidake a ko ina, ban san
dalili ba ina jin bayanin na Amiru na soma yin kulka
hawaye suna ta gudu a kan fuskata, a hakan aka shigar
da ni gidansu Mubarak sashin Umman shi aka fara kaini
itace ma ta jagorance mu ta wuce gaba muna biye da ita
a baya zuwa inda tace can din ne wurina muna tafiyar ina
tunanin shekaru biyar ne cif har da wasu watanni ban
shiga gidan ba da nake shiga irin shi tafiyar da mukeyi
kafin mu isa inda zata kaimin ya sani fahimtari rin canjin
da gidan ya samu a shekarun da nayi ban shiga ba. 
To ga nata wurin nan bismilla ina jin ta fadi hakan na
soma karanto addu'o'i iri-iri ko dama can kuwa tun
isowata kofar gidan nake addu'ar ban fasa ba man tarar
da su anti Kubra, anti Hindu, Hasiya Jibrin da mutane da
yawa wadanda ba zai yiwu in yi ta lissafinsu ba, aikin
jere suke ta yi daga ganin jama'ar dake wurin dai kai ka
san ba karamar gaiyata yaya Dijat ayi ba.
Mun kuma shigo. ne muka sama su Yakumbo Halima
da su baba Sumaye da suka rigamu isowa suna fadni, kai
masha Allahu tubarakallahu Ubangiji ya yiwa Hadiza
albarka mafi yavwancin mutanen dake wurin sukayi a
amin, amin, ita kam ai uwa ce ba ya ba.
Wani daki da babu komai a ciki daga labule sai
katifar da aka yiwa shinfida mai kyau aka kaimu ni da
Yakubudi ina shiga anti Kubra ta biyomu ta yiwa
Yakubudi sannu da zuwa ni kuwa kallona tayi ta tsuke
fuska kafin ta ce min, maza share hawaye ki hadiye
102

kukan da kikeyi ya ishen haka na gani a wurin Hadiza
jiya tun da akayi waya akace an daura auren ki da Alhaji
Ahmad take kuka tun ina rarrashinta ina bata hakuri har
sai da ta kureni nayi mata kaca kaca nace ina dalilin da
za ki tara jama'a irin wannan ki yi t skuka a cikin su, to
maza kema sharesu ni ma ina nan kika tuna in na naki
kukan na dadin ganin burinki ya cika ne kin auri mijin da
kike so duk daya kar in sake ganin hawaye a idonki
Ban tankawa anti Kubra ba iyaka dai dama nasana
halinta na kuma san tana cilkin mutanen da suke sen yaya Dija.
Hasiyan Jibrin ta shigo na lama ji dadin shigowar
tata, kin gani abokan tasowarki har sunyi salla suna cin
abinci ke kina zaune wanan doguwar tafiya ai ko mura
kike ya rage ga ruwan zafi na zube miki ki yi wanka si
ki yi alwala ki yi salla ki dan ji dadi, nace mata to kafin
in idar har ta tanadar min abubuwa masu saukin ci
wadanda ba za su gunduren da sauri ba irinsu strawberry
grabus citrus da apple masu ban sha'awa wadanda ko
don kyansu zaka iya 6ata lokaci mai tsawo kana cinsu
basu gundureka ba, itama Yakabudi ta kai mata tare da
abincinta tana ci ita kuma ta dawo wurina muna hira, ai
naso in zo her Gaidan din nayi maza nacem ata gara daa
bakije ba Hasiya da Walid yasha wahela tafiyar tayi
tsanani da yawa, ta yi murmushi ta Ce, to ba biki uwarshi
akeyi ba, na yi murmushi a karo na farko tun bayan da
bikin ya fara na ce, ai kuwa da uwar tashi bata kyauta
mishi ba don da ta wahalar da shi.
Hira kadan aukayi sai naji ta soma tambayata ina ata
dai kin shigo ne da shirinki shiri kamar yaya Asiya? A
103

hankali cikin muryar rada ta soma yi min bayani, shirin
rike mijinki a hannunki mana ko kin san yau kwana hudu
kenan da dawowar uwargidanki daga yaji, gabana ya yi
mummunan fadiuwa saboda a anzu zaman lafiya nafi so
ba fitina ba, duk da ta gane faduwar gaban da na samu
bata yi shiru ba sai ta ci gaba da bani labarin da take son
bani alamar dai ta matsu sai ta gaya min, ai rikici mai
yawa akayi bayan tafkiyari ta ja ta tsaya kan in dai Alhaji
Ahmad zai aureki to ita ya sauwake mata saboda wai
kina waje ma baki bar aurenta ya zauna latiya ba balle
kuma a ce kin shigo gida gaba daya kuna daga ita har
yan uwanta sun mara mata baya.suna fadin ai da aurenki
gara a ce wasu kishiyoyin ya kawo mata su zama hudu,
wajen kwana talatin ta yi bata nan shi da abokanshi suka
yi ta zuwa biko ana yi musu wuiakanci wasu abokanshi
har suka fusata suka ce ya saketa ya ce a'a ashi ba zai yi
aure don ya rabu da ita ba ne dukanku yana sonku ya
kuma yi alkawarin matukar ba ita ta tsoma kanta cikin
abinda bai shafeta ba zai yi iyakacin kokarinshi wajen
ganin yayi adalcin da zai tsarevwa kowa hakkinshi.
Na yi ajiyar zuciya mai karfi ba tare da na ce mata
komai ba baya ga Ubangiji ya bashi ikon yin hakan
saboda iyakacin gaskiyata nake nufi nafi son zaman
lafiya a kan gutsiri tsoma.
Sau biyu anti Kubra ta kawo min kan wayar
telephone din dake dakin wai in kar6a zai yi magana da
ni ban kara ba saboda sai nafi son ya kyaleni kawai in
zauna shiru ko zan samu natsuwar da nake bukata a tare
da ni, tunda na soma gane cewar nan gidan nashi dana zo
ma zai yi wuya in har zan samu zancan shirun da nake
104


Dukata don ina daga kwance na jiwo baba Sumaye tana
cewa, kun ga dangin uwargidan nan babu abinda suke
nema in banda a yi rikicin da za a yi kaca-kaca a bikin
nan to na rokeku kar in ji wani cikinku ya kulasu.
Tana fagfin hakan na ji mutanen dake wurin su na ta
bayaninai mu ma kaza mu ma kaza tun jiya suke yi.
mana wulakanci abu kaza da kaza har suna gori wai..
Yakumbo Halima ta katse masu kokarin yin bayanin kan
irin gorin da suke yin tare da fadni, abin dai bai yi dadi
ba da kwabar yarsu suka yi suka nuna mata

muhimmancin zaman lafiya da yafi musamman ma da
yake akwai sanaiya mai karfi a tsakanin mu da su,
haduwarsu karkashin miji daya kuma wannan kaddara
ce su dukansu biyun matan shi ne in banda haka ai da
Mero ya fara aura da ya aureta a wancan lokacin kuma
da ba ma zaton zai koma auren 'yoarsu to kaddara don
haka mu ba ma fada da ita sai dai mu yi mata addu'a,
yanzu ita wacce tayi sanadin abin ina take? Itama ba
ance shekaranjiya ta tafi ba itama ta yiwa kanta sanadin
nata auren saboda sharrinta, shi mutum duk yanda ka kai
da kinshi ai baka iya hana shi samun abinda kaddararshi
ta rubuta mishi in da hakan yana yiwuwa ai da auren
Mero da Alhaji Mubarak bai yiwu ba.
Na zaro ido ina kallon Hasiya Jibrin don son jin karin
bayani kan maganar da na ji Yakumbo Halima ta fada na
wacce tayi sanadin da aurena da Mubarak bai yiwa ba a
wancan lokacin itama ta yiwa kanta sanadin nata auren
na kuma san da baba Lantana take nufi, sai Hasiya Jibrin
ta gyara zama ta ce min, ei ai ranar da ake shirin tafiya
daurin aure baba yasa a yiwa 'yan kasuwar timatir dinsu
105

abinci na musamman ya ce su ci a kuma zuba nmusu a
kula a sa musu a motar da suka yiwo shata saboda nisan
tafiyar sai baba Lantana ta ce zata yi wannan tana kai
kawo tana hidimar girki ana raha ana barkwanci da ita
har muna cewa a'a kaga baba Lantana abin mamaki ta
sake sai hidima ake ta yi da ita, ashe ashe baba Lantana
da abinda ta shirya, kamar baba ya sani ya ki fita daga
cikin gidan nan har muna ganin kamar ya daan takura
mana ashe ashe in bali labari sai kawai idonshi ya kai
kan baba Lantana tana zuba wani abu a cikin abincin nan
bayan an gama shi ai kuwa dai nan da nan ya isa wurinta
ya tambayeta me take zubawa a çikin abincin? Ta ce bata
zuba komai ba ya yi yayi ta ki yarda da cewar ta zuba
wani abu ya ce to ta diba tayi nan ma ta ki.
Hannu biyu na saka na dafe kaina saboda sarawar da
yakeyi a dlai in tsoratar da nayi ban iya barinta ta kai
karshen baya iin ba na tambayeta me take zubawa a ciki
Hasiya? Sai ca ta kuramin ido kaíin ta ce, guba su ci su
mutu ko ince duk wanda ya ci ya mutu, salati na rinka yi
ina karawa kr fin daga bisani na shiga yin hamdala ina
godiya ga Ub.ngijin da ya yiwa babana wannan rufin
as rin bai barta ta ja mana wannan abin akin cikin ba ko
me muka yiwa baba Lantana ni da babana ta ki mu irin
wannan kiyaiyar? Akmar in tsaya yin wannan tunanin sai
kawai ma na kavwar da shi na kalli Hasiya na ce, to sai
aka kare a ya ya?
Ta ci gaba da takaicin abinci ta kama kuka da zage-
zage wai zai kulla mata sharrin da ya saba kulal mata, ya
ce a'a ai babu sauran sharri je ki na sauwake miki auren
ya isa haka, za ta yi rashin mutunci su Anti Kubra suka
106

fitar da ita daga gidan aka dauki abincin aka je aka tona
rami aka juyeshi aka rufe don kar wani abu mai rai ya ci,
na ce hodijan na kame bakina nayi shiru.
Rannan dai da daddare bacci ya gagara ta yayi gaba
daya mutanen dake dakin sunyi bacci amma ni idona
biyu.
A baya a duk lokacin da na kan zauna in yi tunani a
kan yin aure na kan ga kamar yin auren hutu ne amma
tunda auren ya gabato ni na samu kaina cikin wani irin
yanayi da yanzu da wadannan al'amuran suke ta faruwa
sai na gane lalle akwai wani babban al'amari a cikin don
haka maimakon in yi ta juyi idona biyu ni kadai saboda
bacci ya gagareni sai na koma karanta kalmar Lahaula
wala kuwwata illa billa kalmar da Manzon rahama ya
tabbatar mana da cewar tana maganin musibu kala
daban-daban har guda dari daya babu wato casa'in da
tara mafi kankantar musibun nan kuwa shi ne bakni ciki
har gari ya waye ban daina ba da na idar da sallar asuba
ma komawa nayi na kwanta na ci gaba da karantawa.
Ina cikin haka sai ga anti Safara ta shigo dakin da
nake nayi maza na mike na zauna na tare ta da murmushi
cikinta ya fito ta kuma kyau ba kadan ba.
Amarya ta ango, anya da wata amaryar dá ta fiki
morewa kuwa Yahcuwuna? Nayi maza na katse
murmushin da nake yi kafin na tambayeta, wacce irin
morewa kuma anti bayan duk wannan kwararmniyar? Ta
ce kin auri mijin da yake sonki ban taba ganin so irin
wanda Alhaji Amadu yake yi miki ba kwaramniya kuwa
ina ruwanki da ita tunda dai kinyi sa'a Ubangijin mu ya
107

rufa muku asiri ke da babanki duk abinda akayi nufin ya
same kun bai sameku ba.
Nayi maza na ce haka ne anti, to zuwa nayi yanzu
don in ganki in gaya miki kisa hannu biyu ku karbi
al'amarin mijinki kar ki yarda ki tsaya sakarci ko tunanin
wai ko ke amarya ce a'a yi hidimar aurenki kawai ke ko
iya shegen nan amare a yi ta tsiya ana wani iface-iface
ban yarda ki yi mishi ba kin ji na gaya miki, hannu biyu
na saka na rufe idona tare da fadin ki yi min irin tuwon
da kike yi min jiya anti. Zanyi miki ma yafi na jiya dadi
ki ci tare da angonki don nasan ba wuya ace ya wuce yau
din nan bai dawo ba, kisa hannu biyu ki karbe shi in yaso
babu kuma ruwanki da kwaramniyar da take cikin
gidanshi kar ki daga ido ki kallesu balle su ganekin san
abinda suke ciki, ita mace da kike gani ko wace da
halinta tak Zama, nace to na gode anti, tayi min sallama
ta tafi har cikin zuciyata sai naji dadin iin kalaman da ta yi min.
To haka akayi wunin bikin ranar cikin wani irin cikar
da ba zai ki atantu ba ta wurin mu ma dai muna da yawa
ga yan uwn babana da suka rakoni daga Gaidan ga
dangin Inna ta wadanda su ma masu yawa ne babu laifi
ga gaiyar yaya Dija na kawaye da dangin mijinta masu
kara nan gidan su Mubarak ma ba a magana uwargida
kuwa kai kace tamkar da gadara yan uwanta suka zo
don su nuna su din masu yawa ne.
A wancan lokacina marya 6oye kanta take yis aboda
k unya da kawaici ba kamar yanzu ba da amarya ke kai
kawo a tsakanin yan bikinta sai dai hakan abi hanani
tsala ado, wuni nayi ina kwalliya ta burgewa kwalliya
108

kuma mai tsada da kowacce nayi sai kaga kamar kar in
cireta saboda ina tare da gwanayen kwalliyar irinsu
malama Hindu da malama Basma ga uma anti Asiya
wacce ita dama babbar sana'arta kenan gyaran amare ciki
da waje, in nace ciki da waje kema sai ki gane abinda
nake nufi. 
A gaba daya sashinmu a wancan lokacin bakina ne
bikin farko da mutanen mu suka sheda video coverage
ana daukar su ana kuma yi musu tambayoyi, me zaku ce
game da wannan aure na Alhaji Mubarak da amaryarshi
Maryam? Wasu su yi magana wasu kuwa kunya da
rashin sabo ya hanasu cewa komai in banda kyalkyalewa
da dariya wasu kuwa da abin yayi matukar burgesu duk
da sun kasa cewa komai fadi sukeyí yau ku zo ku gani
bin mutnae akeyi ana yi musu tambayoyi da irin abin nan
na masu rahoto.
Malama Basma itace tayi magana ta ilimi har ta samu
jan hankulan mutane gaba daya aka koma sauraron
bayanin nata tayi magana ne a kan matsayin aure da
kuma' menene kishi a musulunci, tayi magana sosai ta
kuma karfafa magangnaun nata da ayoyi da hadisai tare
da kawo misalai na manyan mata magabata yanda suka
tafiyar da rayuwarsu tsakaninsu da mazajensu da kuma
kishiyoyin nasu duk da ba wai basa kishin bane ya sa
suka yi hakan a'a sai dai su fahimtarsu a kan kishin
daban mu ma a yau tamu fahimtar daban.
Da ta kawo karshen jawabin nata sai tace ya ku yan
uwanam ata ina kira garemu da mu yi gyara a kan yandaa
muke tafiyar da al'amuran da suka danganci kishinmu a
yau mu daina kishi na jahilci kishi na rashin sanin ya
109

kamata mu koma yin kishi irin na shari'a wanda shi ne
ibada.
Wassalamu alaikum wa rahamatullah, gaba daya
wuri ya kaure da kabbara malama Ubangiji ya saka miki
da alheri abinda kowa ke fadi kenan.
Ana gama wannan aka shiga yin hotuna wai duk
ribibin da kaeyi nayin hotuna da amarya ita Rumasa'u da
kyar ta yarda aka yi mana hoto guda daya ni da ita da
aka kawoni dakinta kuwa kamar yanda aka saba bisa
al'ada na kai amarya wurin iyayen miji da uwargidanta
in har tana da ita yan uwanta basu ji kunyar fadin babu
wata amana tsakanina da ita ba tundai ta din ba wan
girmana tayi ba banda haka kuma ai banbancin dake
tsakainta da ni kadan ne iyaka ita tana ciki ne ni ina waje
ba manyan dattawan da suka kaini ba wadanda
shekarunsu suka kai fassara musu al'ar ari ko da kuwa
da kafa ka iadeshi ba da baki ba ko ni da nake lullube a
gabansu na gane abinda suke uui, to balle kuma su a
haka muka tashi muka fito aka dawo da ni dakina tunda
dama sai d aka kaini wurin Umma kafin a kawo ni
wurinsu mun dawo' daki nuka ci gaba da harkokinmu sai
a wata yar uwarta ta shigo wai ga kudin sayen bakina
marya an manta ba a bayar ba, anti Astya ta ce, aki haba
a1 babu komai mayar masu kawai, ita wannan amaryar ai
ba sai an sayi hakinta ba.
Ana cikin haka aka soma rade-radin ango ya dawo
ango ya dawo kan kace meye wannan har labarin ya bazu
ko ina ango ya dawo, ai kuwa dai dama na san da kyar
ace bai dawo ba yau, kai wannan ango da zumudi yake,
maganganun mutnae daban-daban ne wannan.
110

Kan kace meye wannan sai na jiwo muryar tsiyaku a
falo yana gaida jama'a, wani abu kake so ne suna
tambayarshi ya ce a'a yalla6ai ne ya ce in shigo in gani
in mutane sun danyi sauki ya shigo, ata mai iya shege ta
ce mishi, jeka ka gaya mishi bamu yi sauki ba muna nan
cike a wurin. Gaba daya suka kwashe da dariya suna
fadin, ke dai baki da dama, ita kuwa tana dariyar tana
fadin, a'a to haka kawai da rana tsaka ba zai jira abokai
su kawoshi ba? Ba fa saurayi bane ta ce, eh ko ba saurayi
bane ba zai shigo yanzu ba.
Wajen karfe hudu da rabi aka soma walimar maza a
masalacin unguwarmu wanda dama yafi kusa da gidan
Alhaji Muhammadun don shi ya gina shi walima sosai
aka shirya don saniya sukutum aka yanka dominta banda
ciye-ciye da abubuwan sha iri-iri malamai kuma daga
wurare daban-daban aka gaiyatosu.
e Ana cikin haka Isiyaku ya sake shigowa falon, wai
ina anti Asiya, tayi maza ta ce mishi gani nan, wai ince
miki in babu matsala yana so ya shigo.
Ta ce, to to kaje ka ce mishi ya danyi min hakuri
kadan, Isiyaku yana fita ta mkie tace, kai jama'a
surukuta fa ba wasa bane bikin nan ai munyi shi mu dan
ragu mu koa gidan Hadiza, wasu suka ce ka nufi gidanka
ma kai ai yamma ta riga tayi, a can gefe kuma wasu suna
Rorafin wane irin rashin hakuri ne wannan ko bai yi
hakan ba ai za a tafi a bashi wuri.
Isiyaku ya sake shigowa, anti wai gashi duk wacce
zata tafi a bata atamfofi ne wadanda akayi don bakin,
hoton ango da anmarya ne a jiki da hakan ya kashe bakin
mitar da suka soma yi mishi nan da nan aka shiga rabo,
111

bayar kowacce ta karba sai ta wuce ta tafi tana murna da
godiya da fatan karin budi haka a dawo suna ana facin
amin amin, kafin karfe shidan yamam sai ya zama babu
kowa daga ni sai Hasiya Jibrin sai ko ita anti Asiyan
saboda suna kokarin ganin komai yayi tsaf, a haka kuwa
Mubarak ya shigo ina jin gaisuwar da ya tsaya yi da su
nayi maza na jawo gyalena na lullube kaina, yana
shigowa bai tsaya yin komai ba ya durkusa a gabana ya
sa hannu biyu ya yaye lullubin gyalen nawa ya sake sa
hannunshi na dama ya ture dankwalin dake kaina kafin
ya sake sa hannun nashi ya damki gashin da ke gaban
goshina ya iike amma ba damka mai karfi ba, addu'o'i
yayi ta karartawa sai da ya gama ya tofa min a fuskata
sannan ya mike ya fita, yana fita anti Asiya ta shigo tayi
min sallam ta tafi sai muka zama dagı ni sai Hasiya
Jibrin mai ji an mijinta ya zo daukarta ita ce ta kara gara
min komai ko ina ya zama sai kamshi yake yi
kasancewar ilama ta samu wata a gida su ma kuma suna
fafatawa ya a iayi te hapi shawarwarin da take ganin
tamkar za su yi min amtsni na ce kai ai dai Hasiya nafi
son zaman lafiya a kan rikicin nan ni yanzu ba na son
bacin rai na ri za na gaji da shi, ta ce to ai bashi da dadi ni
su din ne gadara ne da su sai su rinka fadin mai mazansu
aka aura, nayi daríya kawai bance mata komai ba. to
Kafin a yi sallar magariba shigowar ango biyu shi ne
ma ya bada mtoar da ta maida Hasiyan gida tare kuma da
yi mata alheri.
Yana idar da salar magariba ya sake shigowa, kin yi
salla ne? Yana daga tsaye ya yi mint ambayar na ce
112

mishi eh, ya ce to bari in koma wajen wa'azin nan kar su
Abdulhamid su sani a gaba don ba wani kirki ne da su ba
ga sa ido, na yi murmushi na ce mishi to, amma ai kin
san in anyi sallar ish'ai zamu shigo tare da su ko, zasu
rakoni sayen bakin amarya, ban ce mishi komai ba ya
sake juyawa ya fita, ni da kaina tunani nake yi cikin
zuciyata ina tambayar kaina kot a ina yake biyowa yake
wannan zirga-zirgar oho?
Ko da yake Mubarak bai bar kawaen da na zo da su
daga Gaidan sunz auna ba sai ya ce aje da su in gari ya
waye zaije ya yi sallama da bakin gaba daya zai hada har
da su ni kadai din sai nayi shiri na tunda ashekaru baya
can na taba yin kawancen su Jumare su Hasiya Jibrin, na
kara gyara kaina ko da dai dama akwai kwalliya mai
kyau nake wacce kuma ban dade da yinta ba ga kuma
kanshi mai dadi a tare da ni.
Ina jin sanda suka shigo falon saboda sallamar da
suka yi sai dai ban yi musu amsawar da zasu ji ba daga
falon suka zauna a kan kujerun dake wurin, to ina
amaryar take? Kai Alhaji Ahmad to ka kori 'yan matan
amarya yaya za a yi a sayi bakin amaryar? Maimakon ka
barsu in munzo mu maidasu? Ai sai ka fito mana da ita.
Mubarak ya leko dakin da nake a takure cikin lullu6i
zo ki basu ko ruwa ne Maryam in kuma da wani abu ki
hado musu, ban yi musu ba na tashi na shiga kicin na
shirya musu 'ya'yan itace a plate daya sai da na cikasu
da nau'o'insu kala daban-daban sannan na cika wani
plate din da kayan tsarabar amarya na zuba soyayyan
naman rago da yaya Dija ta sa a kawomin a wani plate
din na hadasu kan wani madaidaicin tirem ai kyau na
113

kawo musu, maimakon in yi shiru kawai in ajiye musu
sai na manta na kara gaishesu, Mubarak ya ce, shi kenan
ta hutar da ku sayen baki, Abdulhamid ya ce, a'a a'a kai
kayi mata wayo ka korar mata kawaye ka kuma sanyata
aikin da yayi dalilin da ta yi magana don haka ga kayan
sayen balkinta nan turarurruka ne akwati guda muka
kawo mata ta yi ta fesawa tana yin kanshi.
Sunkuyar da kaina kasa nayi nayi shiru tare da kasa
rufe fuskata da gyalen dake hannuna saboda kunya,
Ubangiji ya zaunar da wannan aure naku lafiya Maryam
ya kuma sanya albarka mai yawa a rayuwarku, gaba
dayan maganar Amiru kenan yayin da Abdulhamid ke
fadin, amin amin.
Kawo ledoji in akwai ki juye musu kayan su je da shi
can, ban yi magana ba na tashi naje na kawo ya juye
musu suka yi min addu'a suka tafi, shima ya bi bayansu
don rakiya da kuma zama wurin wa'azin da akeyi, ina jin
duk karatunad akeyi har aka kai ga gamawa malamai
suka yi addu'o'i ga kasa, jama'ar kasar, al'umarm
usulmi da kuma ango da amarya, ina jin hakan na
tabbatar ya kusa shigowa don haka nayi maza na jawo
gyalena na kudundune a kasa na rufu da shi na daddanne
ko ina ina jinshi ya shigo yanakiran sunana Maryam,
Maryam, to wai-ke ya ce miki amarya tana yin bacci ne
tun kafin angonta ya shigo, ban motsa ba shima bai
tsananta ba sai ya juya ya fita, motsin ruwan da naji ya saa
na gane wanka yake yi, ya sake shigowa dakin Maryam,
sau daya kawai ya kira sunan nawa sai kawai ya sunkuya
ya sa hannu biyu ya sureni ya nufi falo da ni, ke ance
miki amarya irin ki tana da wani lokaci ne na yin bacci a
114

darenta na farko? Muje ki biyamin karatunki in ji,
doguwar kujera ya nufa ya zauna ya mike kafarshi guda
daya a kanta ya zunar da ni a kan cinyarshi ya sake
dauko daya kafar tashi ya dora a jikina nayi matukar
takura da hakan da ya yi min saboda kunya da rashin
sabo bana zaton a tsawon dadewar da nayi da shi ya taba
taba jikina da nufin shi in dai ba a kan wani dalili mai
karfi ba shima a wancan lokacin ne nan baya ba a
wannan karon ba, a yau din kuma da ya dorani a hakan
rigar baccin da ke jikinshi mai igiyoyi ce ko tsayawa
daureta bai yi ba sai dan gajeran wando kirjinshi gaba
daya a bude yake har zuwa kan cibiyarshi hannu biyu na
saka na rufe fuskata yayin da jikina ke ta faman bari.
sWai ina kike kokarin zuwa ne? Da kike mutsu
mutsun kwacewa, ya sa hannayenshi duka biyu ya cire
nawa da na rufe fuskata da su ban yarda na bude ido ba
balle in ga yanayin da yake ciki sai kawai naji ya dora
bakinshi a kan nawa, gaba daya ya kidimani ya sanyani
na shiga wani hali da ban ma san yanda zanyi in
kwatantashi ba sai dai kuma nasan babu mamaki ya samu
kanshi a yanayin da ya wuce wannan don sau biyu zuwa
uku yana cewa me za ki ci Maryam, ga abubuwanci na
kawo mkiki kin san bai kamataki kwanta baki ci komai
ba, sai dai ya kasa sakina balle in iya ganin abin da yake
cewa ya zo da shi din bale har in iya samun zarafin da na
iya kai wani abin bakina, yanda ya fito da ni falon
adauke haka ya mike ya sake maidani dakin a dauke ya
dorani a kan shimfidar,a jiyar da na bari wurinki za ki
bani, kyautarda kika dade da yi min nake so in karba a
yau, a kankame nake a jikinshi yake wadannan kalaman
115
ina jinshi ban tanka ba ban kuma motsa daga yanayin da
nake ciki ba sai na ji shi ya soma cewa.
Yi min wani alheri guda daya mana Maryao so nake
ki martaba min irin martabawar da kika yi min a wancan
ranar da wancan lokacin tashi ki sa hannuki rage min
wadannan kayan na jikinki da kanki karki barni ki ce sai
dai ni inyi yi min wannan alfarmar don in kara jind adi in
kara farinciki zuciyata ta kara gamsuwa kuzarina kuma
ya karu saboda na san zan karbi ajiyar tawa ne in. karbi
kyautar tawa cikin yarda da gamsuwa da amincewarki ba
tilastaki zanyi ba.
Yana gama fadin hakan na mike na zauna na sa
hannu na soma cire kayan da ke jikina da kaina yana
karbar su yana yin jifa da su ba tare da yana lura da inda
suke tafiya ba, sannu a hankali har na cire duk wani abin
da nake sanye da shi saura rigar nono na maida
hannayena baya da nufin in balleta itama kowa ya huta,
sai naji ya ce min uh'uh Maryam bar min wannan in
karasata da kaina, ai ko a wancan ban barki kin cire ta
ba, yana daga kwancen ya miko hannayenshi ya balleta
itama ya yi wurgi da ita komai naki yana nan tsaf
Maryam kamar yanda na fara ganinshi sai dai ma kyau
da kwarjini da suka kara.
Zai yi wuya rannan in har akwai wani wuri a jikina
rannan da Mubarak bai yi mishi irin abinda yake ganin
shi ne ya kamaceshi ba saboda wani irin yanayi da ya
samu kanshi a ciki na kidima tamkar dai ace bai taba
sanin wata mace a tube a gabanshi ba tsawon rayuwarshi
sai a wannan ranar.
116

Gyara ki ji dan tsaya ki ji abinda zan gaya mia
taimakeni ki karantamin wannan addu'ar don mu
karantata tare da ke.... ya soma karantota ni kuma nayi
maza na sake maida tafukan hannuna a kan fuskata na
rufe saboda tsananin kunya da nauyin da ambatonta a
bakina ya yi min, sai dai nayi dabara na karantata cikin zuciyata...
Waiyo Maryam,  waiyo Maryamu,  Wayyo Mairona, 
bani da nake wahala da hakuri da juriya a dalilin shi ce
nake furta kalmomin ba shi da yake yin yanda yake so ne
kuma yake furta kalmomin da yake so ban iya ce mishi komai ba...
Nace in sonki Maryam nace ina sonki kin ji abinda
na fada ko ba ki ji ba? Ba dai ke burinki ince ina sonki
ba? To sau nawa yau kike jina ina furta miki wannan
kalmar? Maganar yake yi cikin yanayi na jaruntaka
saboda gajiyar da ke tare da' shi da dai ace so shi ne samu
da shiru ya yi ya yi baccinshi don jikinshi ya samu
hutund a yake bukata, ni kuwa ina jinshi bance mishi yi
shiru ka huta ba saboda gani nake nima tamkar bai yiwa
nawa jikin irin adalcin da ya dace ya yi mishi ba.
Washegari da safe ni kan farkawa nayi a makare
saboda bude ido nayi na kalli agogo hannunshi dana gani
kusa da ni na ga karfe shida ne har da mintoci guda biyar
na mike na shiga bandaki nayi wanka sosai na yiwa
jikina duk wani abinda nake ganin zai taimake shi nayi
alwala na fito ina cikin yin salla ne na ganshi ya shigo
dakin ya koma gefen gado ya zauna sai da na idar na
shafa addu'ar da nayi sannan ya mika hannu ya sake
kamoni ya dorani a kan cinyarshi kamar yanda yayi min
117

Jita, saukin abin kawai babu irin mas'alolin jiyaa tare da
shi banda haka kuma a yanzu yana sanye da sabuwar
jallabiya ne da ta saukar mishi har idon sawunshi.
Kin yi min addu'a kuwa? Na gyada kai a hankali
nuna alamar eh, don kuwa ban tashi a wurin ba sai da na
yi mishi, ya ji dadin amsar da na bashin, cikin natsuwa
ya ce min addu'o'i masu yawa nayi miki Maryam na
kuma yiwa Inna. Muka dan yi shiru kafin ya kawar da
shirunda tambayata me kike so ki ci yanzu nasan kina jin
yunwa musamman ma da yake kin kwanta ba ki ci komai
ba, ban yarda mun hada ido ba na ce mishi nafi so in yi bacci.
Ya yi maza ya mike na kwanta ya tayani gyara
kwanciyar sai da na ce mishi ya yi sannan ya fita ya ja
kofar dakin wai don in kara samun nutsuwa.
Na farka ne ina tunanin lalle nayi bacci saboda yanda
naji yanayin jikina ya canza ban dade da farkawa ba na
soma jiwo muryar Mubarak a falo yana magana da wata
da nake zaton Umminshi ce.
To ko Maryam ce kadai a gidan yau kam ai ab za ta
yi girk ba, 8in ta ga dama tayi in bata gani ba ta bari duk
abinda take ganin kamar in tayi ita ta yiwa ta bari ba ita
na yiwa aurena ba.
Ban ji maganar Umman ba saboda muryarta ba mai
karfi ba ce kamar tashi sai na ji shi yana cewa, eh Umma
dukansu nawa ne na kuma yi alkawarin yin adalci a
tsakaninsu, to amma yana daga cikin adalcin ne ace don
na kwana a dakina marya jiya ace yau ta fito ta yiwa
mutanen gida girki? Banji abinda tace ba na sake jinshi
ya ce, a'a Umma ku yi hakuri kar ku roketa na gaji da
118

rokon da ake yi mata in dai alfarmar yiwa Maryam girki
ne kar ta yi bana so.
Assalanmu alaikum, wata sassanyar murya ce na ji
tayi sallama na kuma ji dadi saboda na gane mai ita, a'a
Ramatu ce Umman ce ta fadi hakan ta amsa eh ta soma
gaisheta kafin naji tana cewa Mubarak sannu kawu, ya
amsa tare da amsa gaisuwar da take yi mishi, yaya su
babanki da antin, tace sunce a gaisheku.
Ban san me ya gani ba naji yana ce mata, ai tana
bacci ne, cikin ladabi ta ce msihi ba dakin zan shiga ba
zan shiga kicin ne in ajiye kayan da nazo da shi ya ce
mata to.
Tana shiga kicin din naji motsin ruwa ya fara zuba a
fanfo na tabbatar zata gyara wurin ne tayi wanke wanke,
Inna yarinya ce da yaya Dija ta yiwa tarbiya iyawar
iyawarta aka kuma yi dace ita din mai daukar tarbiyya ce.
Tashi nayi na shiga bandaki na sake watsa ruwa a
jikina an fito na zauna nayi shafa nayi kwalliya da wani
lallausan leshi na sanya 'yan kunne da sarka na zinarin
da ake yayi loakcin me ludayi nayi matukar yin kyau ga
kashi na fito na tsaya a bakin kicin din ta juyo ta kalleni
saboda motsin da taji cikin natsuwa ta soma gaisheni
mama ina kwana? Na ce mata lafiya Inna yaya su
Abbati? Ai da wai zasu biyoni Mamanmu ce ta hanasu
zuwa to a kan me? Na yi tambayar daidai na shiga kicin
din na dauko kwalbar zaitun da cokali na dora kan dan
karamin tire saboda hangen Mubarak da nayi a falo a
mike kan doguwar kujera a hankali na ma tsa kusa da shi
na durkusa cikin nutsuwa na tambayeshi, kana bacci ne?
119 

Ya yi maza ya bude ido ya kallen, uh'uh ina jiran
farkawarki ne, sai dai kuma idanuwan nashi sun canza
launi watakila bacci gami da gajiyar hidimar da akayi
watakila damuwa ko bacin rai.
Ba ki karya ba, kai kaci wani abu ne? Uh'uh na fara
mikam ishi robar ruwan swan, ya ce a'a na sha ruwa na
ce to ungo zaitun magani ne bai yi musu ba ya karba ya
ci kwaya uku, wai me za ki ci ne? Na danyi murmshi
kafin nace mishi, me yasa ka damu da yawa, a daki na fa
nake maganar tayi mishi dadi ko kina dakinki ai ke din
bakuwa ce Maryam ban amsa ba na mike na shiga kicin
don nasan ina da wasu abubuwan a ciki sai kawai na ci
karo da kayan da Inna ke cewa zata ajiye sinasir ne da
miyar taushe da ya ji kayan ciki a ciki da kashi na bude
oven na sa kwanon farfesun kajin da tun jiya ta aikomin
da shi ban samu naci ba ga kuma gasassun kajin da shi
Mubarak din ya shigo da su bai barni na tabasu ba, nan
da nan na kewayeshi da abubuwa iri-iri kasancewar
kuma dama na riga na saba da cin abinci a gabanshi sai
kawai na zauna muna ci tare, ga dukkan alamu kumna
dadi ne ya kamashi watakila ya ga alamar in ma so ake a
takurashi kan abinda zanci to zai iya samun sauki ta
wurina tunda zan iya kula da kaina kina nufin duk da
bakuntar dake tare da ke zaki iya hidimominki? Cikin
natsuwa na ce mishi me zai hana? To yi min wani
alkawari man Maryam, a hankali cikin natsuwa na
tambayeshi kamar wanne fa? Tsareni yayi da
idanuwanshi kafin ya ce min,n a zaki barni in zauna
lafiya za ki barni in samu natsuwa a tare da ke, na zaki
120

barni in yi hukunci da duk wani abinda kika san nawa ne,
Za ki taimakeni in fita daga mas'aloli in har ina cikin su. 
Ban kalleshi ba na ce mishi in har kayi min bayanin
yanda zanyi in yi maka hakan ina ganin kamar zanyi
amma yanda kayi min maganar a haka ai ba zan gane
abinda zanyi ya zama D8 1ya yi maka wadannan
abubuwan ba.
Yana kallona ya ce min, ki taimakeni ki yarda in na
saki iki yi in na hanslki ki cikin sauki na ce mishi zanyi
saboda ba tare da na tsaya yin wani tunani ba saboda
yaya Dija da sauran mutanen da suke ganin sun isa su
gaya min inji sunyi ta gayamin cewar in ya hanaki ki bari
in ya sa ki i yi shi aure da kike gani ba komai bane face
ladabi da biyayya sai ko mututnawa na ce musu to don
haka hankalina a kwance na ce mishi to kamar yanda
Suma na gaya musu.
Wanka yayi ya tsalo wata irin kwalliya da zan iya
cewa ban taba ganin yayi kyau irin na rannan ba ya wuce
can cikin daki, zo mana, na tashi na bishi ina tunanin ya
yi kiran ne don ina tare da Inna.
Wannan hular da wannan wacce ya fi kamata in
saka? Na reba kallo tsakanin hulunan duka biyu kafin
ance mishi, wannan bai sake dubava ba ya sanya wacce nace din. 
Me da me kike so a kawo miki? Na gane abinda
yaken ufi na ce ni fa nafi so in yi girki da kaina, kina
amarci kina girki? Ba a yin haka abubuwa sai su yi miki
yawa, ki kwanta ki yi bacci ki huta, nace uh amma ai
Inna tana nan za ta yi min aiki bai sake magana ba kudi
ya cire ya ajiye a gefen madubi, zan turo Isiyaku ki yi
121


mishi lissafin abinda kike so a kawo miki, nace mishi to
a dawi lafiya, ya ce Ubangiji yasa ya fita.
Kudin da ya ajiye din masu yawa ne sosai har
Zuciyata tana tunanin me zan saya da su haka? Ina zaune
ina jiran zuwan Isiyaku cikin tunanin ko dai bai ganshi
bane ko kuma ya manta ya yi tafiyarshi? Sai ga Isiyakun
ya shigo da manya manyan ledoji a hannunshi kicin ya
wuce ya ajiyesu na ce mishi, kai Isiyaku ba nice mai
girkin gidan ba kai musu can, ya ce a'a nan ya ce in
kawo wadannan ga nasu can a waje na ajiye musu, Inna
nasa ta duba kaji ne da koda, sai kayan ciki da kuma
sauran abubuwan da zan nema ba tare da na tambaya a
gidan ba na dawo na zauna ina tunanin a yanda zanyi da
aiki irin wannan na sani da bance mishi zanyi ba saboda
dai karfin hali kawai na ke yi nake daure amma gaba
daya jikina ciwo yakeyi sai ga anti Kubra ta yi saliama
ta shigo bayan na ji ta tana gaisawa da Rumasa'u a tsskar
gida ina ganinta naji dadi ya kamat sannu a zuws anti,
sannu 'yar albarka ke dai ai daga gidan Hadiza nake ina
can sai ga mijinki yaje kunyar ambatonshi a matsayin
mijina ya kamani saboda yanayin da take magana a cilcin
nashi yaje ya kai mata fan hamsin ya ce ta sailami duk
wasu baki da suke nan daga wurinta har zuwa gidan baba
ya kuma sake bada jakar guda ya ce a sai miki abinda
aka san zai yi miki amfani don ya tambayeki kin ce ba
kya son komai.
Kunyar anti Kubra ta sake kamani na sunkuyar da
kaina kasa har na kasa dagowa, ato ina masu cewa ita
tana aiki ne kawai ke kina waje yanzu ai tun a wajen ana
122

tare ne kawai ba komai ake yi ba? Shiru nayi ban iya ce
mata komai ba.
Itace ta sarrafa duka bubuwan da ta samu an kawo
din ta adana na adanawa ta girka na girmawa irin kayan
shan farfesu ki sha romo sosai saboda kula da jikinki
bayanin take yi min bayam ta titsiyeni na ci na sha adadin
da yake nema yafi karfin cikina, ai garama da tayi miki
haka mu kishiya wacce iin yunwa ce bata gana mana ba
ga abin nan a wadace amna bata sarrafa shi ba balle ta
baka sai ita da 'ya'yanta ta san hikimar da tayi ki kula da
kanki na gaya miki ki ci gasasshe nama ki sha farfesu ki
kuma hora kanki ba yanda za ki citu ba kama hanya a tafi
ta bar Inna tana gyaran wajen.
An idar da sallar azahar Mubarak ya shigo baba da
yaya Dija suna gaisheki naje na yi musu bangajiyar baki,
nace ina amsawa ya ka barosu? Lafiya ni zan kwanta ko
za ki zo mu je tare? Na ce uh'uh na nuna mishi Inna da
ke kici bai yi magana ba ya wuce ya shiga daki sai wajen
hudu ya fito.
Rannan da daddare mnuna kwance a gadon mu
gwanin dadi yana manne da ni a jikinshi hira yake yi min
yana bani labari baki sani ba Maryam a hankali na
tambayeshi menene, cikin nutsuwa ya ce min, sai in
rinka ganin tamkar a mafarki nake sai na ganki a zahiri
ko na jiki a jikina sai in gane ba mafarki bane, sai in tuna
lokacin da baba yake lallashina yana gaya min cewar in
matarka ce zaka aureta wani ai baya auren matar wan
ashe ashe ashe kuwa haka din ne, a hankali cikin
natsuwa na ce mishi baban? Ya ce eh mana ance miki ni
na iya irin wannan noke noken ne irin naki? Kana son
123 

abu kana kaiwa kasuwa? In banda na nuna mishi zahirin
al'amarina zai yi ta wannan zirga zirga ne da ya rinka yi
ke fa kina jin yanda nake ji ko na rinka ji, gaya min
gaskiya sau nawa kika taba yin mafarkina? Ni bana
Rarya maryam bana kaiwa kwana ashirin ban ganni tare
da ke ba a taccina har na rinka sanmun mas ala na wankan
da nakeyi ban san dalilinshi ba na yi kamar ince ishi ai
nima ganin nake tamkar mafarkin nake yi sai na fasa
neyi maza na ja bakina na tsuke, a hankali kuma sai na ce
mishi to mu yi bacci mana yallabai ko zaka samu ka kara
wattsake gajiyarka.
Kwanaki uku a jere ni nake hidimomina ni nake yin
girkina babu fashi kuma kullum yaya Dija zata aiko min
da abin karyawa mai dadi da gamsarwa Inna zata zo tayi
min duk aiyukan da suka dace ta kuma tayani hira sai
lokacin makaranta ta yi shiri ta tafi in ta taso ma nan
wurina zata sake dawowa haka shima Isiyaku kullum zai
kawo min cefane..
Rannan na cika kwana hudu cikin daki ban ito ba
saboda ajiyar Mubarak bai yarda munyi irin kwanciyar
da muka yi a kwanak biyun da suka biyo bayan daren
angwancinmu ba ina jin sanda Inna ta shigo ta gama
abinda zatayi tazo ta tsaya daga bakia kofa ta gaisheni ta
ce min zata je makarantar allo ta dawo na ce mata to kin
karya ne? Ta ce eh nace to sai kin dawo, ina cikin hakan
ne Mubarak ya sake shigowa dakin ko za ki zo muje can
wajen Rumasa'u mu karya, kamar in ce mishi tuntuni
bata kirani karyawa ko cin abinci ba sai yanzu da na riga
na zama 'yar gar? Ban iya yin hakan ba na ja, bakina
kawai na yi shiru.
124 

Ya nemi wuri a balkin gadon ya zauna, bana so wata
mas'ala ta taso ace ta wurinki ne Umma ta kirani ta ce
min wai anyi mata fada taji kuma zata gyara kuskurenta,
don kar in yi musu da shi ya sa na tashi na dauki gyalena
na yafa a kan doguwar rigar da ke jikina na bi bayanshi
zuwa dakin nata na kalli zirga-zirgarta na gaisheta kafin
na nemi wuri na zauna a kan shimfidar da na samu ya
riga ni zama.
To ki yi ki kawo mana. ruwan zatin mana, ya yi
magana saboda ganin bata gama kammala abubuwan ba,
ta ce to ta kawo ta ajiey taje zata zauna kadan ta rage ta
hau kan cinyar shi in banda ya yi hanzarin kawar da
jikinshi ina jinda nan din ta zama, nan da nan naji
zuciyata ta yamuise wani bangaren na ta ya rinka
rayamin cewar so take ta una miki cewar nan din wurin
zamanta ne kokari mai yawa na yi kafin na dawo da
kaina ga natsuwata nan taek kuma nayi ta tunawa kaina
da cewar matarshi ce matar sai ce a hankali na zuba
ruwan zafi a kofi na tsoma ifton a cikin a soma sha.
Wane irin karyawa ne wannan Maryam? Kina mufin
duk abubuwan da ke nan ba za ki ci komai ba sai ruwan
lifton, daurewa na yi in banda haka da nayi mishi kuka
na dago idanuwana do in yi mishi magana karab suka
hadu da na Rumasa'u itama ni take kallo ba kuma kallon
dadi ba ne watakila 'yar kulawar da ya nuna ne ba ta yi
mata dadi ba, sai yau muka ga juna ido da ido daga ganin
da nayi mata a asibiti da suka zo duba babana zuwa yau
din ta zabge sosai sai dai in aka barni sai ince tafi kyau a
hakan don da ta bar kanta ta ajiye teba mai yawa.
125

 A hankali na ce.mishi, na manta ne na fito ban yi
brush din bakina ba ko inje in yi in dawo? Har ya ce eh
ban san abin da ya tuna ba sai naga ya miko min kwano
guda daya na karba na dawo na ajiye na shige bandakina
na kwanta cikin zuciyata ina tunanin ba zan sake yarda
ya dorani a kan cinyar shi ba wato dama shi dabi'arshi
kenan dora mace a kan cinya to na daina yarda in
hau.nan take naji zuciyata tana raya min Wasu al'amuran
da nan take na ji babu abinda nake so iri in yi kuka shi ne
Tmutumin da nalke so a rayuwata na yi ta bunn auren shi
sakacinshi da sharrin baba Lantana su ne suka taru suka
yi sanadin da burin nawa bai cika ba a wancan lokacin
har yaje ya auri wata matar ya Soma yi mata abubuwan
da ya kameta a ce ni kadai zei yi wa, motsin shigowar da
ya yi ya sani nayi amza na share hawayena amma duk da
haka sai da ya gane kukan nakeyi, me ya saIneki? Na yi
shiru zuwa dakin nata ne bakya so? Nayi maza na ce
mishi a'a, to menene? Na ce mishi bana jind sdi ne, to in
bakya jin dadi sai ki yi kuka ba za ki gaya min ba? Ko
dai wani abu yana yi miki ciwo ne, nayi amza na ce
mishi a'a, a kaiki asibiti nas ake cewa a'a Isiyaku ya siyo
min maganin zazzabi.
Ya ce in to ki yi wanka ki yi kwalliya in ganki in ji
dadi na ce mishi to a haka na wattsake, ana gobe zai fita
dakina ma sai da ya sake takurani ya yi yanda ya so da
rannan kam kuka nayi ta yi msihi saboda na kasa hakuri
in jure tun yana rarrashina har va soma mita wato kenan
baki gamsu da adalcin da nake vi miki ba kenan ko So
kike in tattara hannu in zuba miki ido ina kallonki, banyi
magana ba iyaka dai ranar ya koma dakin Rumasa'u ni
126

kuma na kwana tare da Inna shi ne ya cew yaya Ibrahim kar a ga bata dawo ba zata tayani kwana yace mishi to. 
Tunda karyawar safe ta zama ka'ida za mu yi ta tare har da shi sai ya zama ka'ida kullum sai ta san abinda tayi ta bata min rai da na yi tunani naga abin bana karewa bane  sai na yi maza na cire abubuwan da nake ganin tana yi mishin a raina tunda dai ni ba zan iya yi mishi hakan a gabanta ba bale ince zan rama. 
Satina uku da zuwa gidan aka soma azumin watan ramadan babu yanda banyi da shiba ya barni in je in yiwa babana barka da shiga watan mai albarka ya ki wai shi ya je ya yi mishi hakan itama yaya Dija ban jeba bata zo ba nayi aike har na gaji na hakura taki zuwa sai ana gobe zamu tafi umarar da aka yi ta rikici akan tafiyar da yace zai yi da ni har sai da babanshi ya sa baki cikin maganar shine wai tazo yi min sallama,  na sunkuyar da kaina kasa na ki kallonta naki yarda kuma nayi shiru in daina kukan da nake yi mata,  wata uku?  Wata uku bamu ga juna ba amma baki yi marmarin ganina ba?  Baki kuma ji tausayina ba?  Tayi murmushi,  to yi hakuri Maryamu yi hakuri Merona ai Meron Alhaji Ahmad kwanaki talatin din nan da kikayi a gidanshi kinga yanda kika zama?  Ko da yake dai shima naji babansu yana cewa wai kwanciyar hankali dai shine wani abu banga yanda Alhaji Ahmadu ya zama ba amma zai yiwu ne inyi tayi muku zirga-zirga a gida? Yanzu ma ba ki ji ana cewa kullum sai na aiko Inna ta kawo miki magani ba da sassafe?  Na daga ido na kalleta saboda jin maganar tata tayi maza ta kawar da zancen ta hanyar fadin in kin yi dawafin Umra kiyi addu'a Ubangiji ya baki 'yan
127

tagwaye, ban kulata ba na shiga daki naje na kawo mata
abinda nake nufin kawo mata watakila sai gab da salla
mu dawo watakila sai bayan sallar ki yi wa su Inna
sayaiya ta ce min to.
Sati uku cif mukayi sai ana gobe salla muka dawo,
kudin sadakina da wanda baba Abba Gana ya bani
kyauta ya ce a kawowa 'yar uwata ta sai min abinda ya
dace su yaya Dija ta kawo min da zamu tati da su na
sayo ra rai masu kyau don ma naki karbarj aka gudan da
Mubarak ya bani na ce ya rike su.
Hirar da Mubarak ya yi min a car wanda a ciki ya
tabbatar min da labarin da baba Sumaye ta taba bani na
cewar ba ummanshi ce mahaifiyarshi ba ya sani yiwa
ban gaya mishi ba, nayi rabon tsaraba na dai dai
mahaifiyar tashi sayaiya mai yawa don tsarabarta sai dai
gwargwado na kuma yi rabon har da mutanen Gaidan na
aika musu da shi.
A wannan lokacin ni da Mubarak anarci sosai
mukeyi saboda duk abubuwan da a farkons l'amarin
suke masu tsanani da sanya faduwar gaba a tsakani sun
zamo masu sauki a yau da sanya nishadi in tsaya fadin ji
da ni yake yana tarairayata ya zama tamkar sakarci ne
zanfi gwammacewa in ce muku duk abinda yake so shi
nake yi mishi.
Ashe duk wannan kwaramniyar da wannan kai
kawon Maryam ashe dai ke din matatace, ince mishi eh
yallabai ni taka ce da rabon dai kawai za a ji jiki ne, sai
ya yi maza ya ce a1 babu komai ba gashi yanzu ya wuce
ba darussan da muka koya tare da mu kuma suna nan
128

Zamu rkesu iya tsawon rayuwarmu? in ce mishi eh, sa
ya ce to ai shi kenan.
Kwananmu shida da dawowa randa mka dawo ya
sauka a dakin Rumasa'u ne ni ma ranar ban wani damu
sO nake in dan samu sararawa ya yi kwana biyu ya dawo
wurina ranar ma ina hutun sallah ya yi biyu yau koma
can ya sake yin wasu biyun ranar zan karbeshi ya shigo
wurina da safe akwai wata mas'ala ne? Na ce mishi, a'a
ni kin fara ealla ikuwa? Na sake ce masa a'a har ya juya
zai tafi sai na ce mishi da ina so in rokeka wata alfarma,
ya juyo yana kallona, kamar wace iri kenan, nace so nake
ka sa a kaini jaji ina so inje wajen su Inna.
Ya danyi shiru kadan kafin ya ce min, to ki saurareni
na ce mishi to ya juya ya tafi.
Banda vvannan girkin da nayi da ya koma wajen
Rumasa'u zai sake dawowa wurina sai muka tafi. 
Wajen karfe hudu da rabi muka isa duk da ya ce
sammako zamu yi mu isa wajen sha daya ko sha biyu in
mukayi la'asarm u wuce Kaduna gidan Abdulhamid mu
kwana a can ban san yanda akayi sarnmakon bai yiwu ba.
Hirar baki ba za za ta iya fahimtar da mutum ya gane
irin son da Mubarak yake yiwa mahaifiysarshi ba sai yaje
inda take da zama yaga irin gatan da yayi mata shi ba
mutum ne ma yawan magana a kan mahaiñyarshi baa
ssannan bakina da nashi sai ya tabbatar min da cewar
yana dadewa baije wurinta ba a dalilin babu wata
shakuwa a tsakaninsu ya santa ne bayan ya girma har ya
soma karatu a jami'a ya nemeta don kanshi ita bata taba
waiwayowa ta kalleshi ba watakila an bata mata rai ne ya
sa tayi mishi hakan watakila kuma don ta ga ta haifi
129


wasu mnasu yawa ne ya sa ta hakura da shi tunda shi 
kadai ne.
Cikin natsuwa na ce mishi, ko kuma don kunyar kai
din dan fari ne ba'? lyayenmu ai masu kunya ne, yayi
shiru ya bar maganar. 
Muna isa Jaji na sha mamaki gidan da aka tsaida
motar da muka yi tafiyar a ciki gida ne ginin kasa ko ince
block din kasa ginin mutanen karkara sai dai babba ne so
sai cikin zaure gidan muka shiga muka fada tsakar
gidan mai matukar girma, Isiyaku ne yake jagoranta ta
den daga hirar da nayi ma sai nags kamar yafi yallabai
din yawan zuwa garin a'a ahah kar dai amarye ce yau a
gidan namu? Na daga ido a yanayi na girmamawa ina
sauraron kalamanta cikin zuciyata na tabbatarwa kaina
da cewar itace dattijuwar da ban gane ba a Gaidan ashe
daga nan taje can din. 
A'a wuce mansa wuce ki karasa ina uan shigowa, na
bi umarmin da ta bani naci gaba da bin bayan Isiyaku ban
karasa inda zanin ba naji tana cewa sannu da zuwa Alhaji
kun zo ba? To hannurkn da zuwa hannunku da zuwa.
Wata kofa na shiga wacce na dade ina hange saboda
nisanta wani tabkeken gida na gani a cikin wata
kanmalalliyar katanga ginin block, sannunku da zuwa ta
yi min sannu da zuwa cikin matsananciyar fra'ar da ta
baiyanarda jajayen hakoran makkanta guda biyu dan
kamannin da ke tsakainta da shi kacna ne sai dai kuma
hakan ba zai hanaka sheda cewar ita din mahaifiyarsa ce
ba shi dogo ne ita. kuwa bata da tsayi shi ingarma ne ita
mai dan jiki, ita fara shi wankan tarwada a bakcan kuma
130
su na da dan wani abinda ya hadasu da ya danyi shigenta 
kadan sai dai ban gane menene ba?
Har kun fito? Cikin ladabi na ce mata,  ah to sannu da
Zuwa shiga mana na shiga falon na ta na samu daya daga
cikin luntsuma-luntsumarn kujerun da ke wurin na zauna
a cikin ina mamakin wurin nata yafi kama da na sabbin
amare saboda irin kawatuwar da akayi mishi, sannu da
Zuwa ta sake fadi daidai ta zauna a kan kofar shiga daya
dakin nima ra sauko kasa na zauna muna gaisawa tana
tambayata yaya gida? Yaya manyan duka? Ina amsa m
ata da na ji ta danyi shiru sai na tambayeta Inna ina
Izzatu, tayi dariyar jin dadin tambayar yar autar ta ta da
na yi ta ce, ai kuwa dai yanzu na aiketa wurin yayarta
dake nan bayanmu.
Mubarak ya yi sallama ya shigo ya koma can gefe
sannu Inna daga yanayin maganar tasu na kara gane
gaskiyar abinda ya gaya min, baba baya nan ne? Ya yi
tambayar bayan surn gaisa ta ce eh ya zaga baya can
kasan sunf ara sharar gona saboda ana ganin kamar
damuna tana gab da zata fara zube ya ce haka ne.
Isiyaku ya yi ta shigo da tsaraba yana jibgewa a wani
daki na daban wanda yawanci kayan amfani ne ya gama
ya miko min jakunkunan guda biyu na dauki daya na
mika mishi daya na ce a amyar min da ita ta ce a'a haba
jaka tayi ta zama a cikin mota a sa miki su a dak mana.
Mubarak ya ce ai ba dadewa ma zamu yi ba Inna
Kaduna zamu uce gidan abokina, ta ce a'a ai dai ku ku
wuce amma ita wannan ai nan ta zo za ta zauna ta ga
yan uwanka su ganta ta sansu su santa in ya so in kuka
juyo sai ku biyo ku dauketa.
131

Shiru yayi ni kuwa naji dadin hakan da ta fada tunda
ni kam asalin niyyata dama ai ta zuwa wurina ne ya ce
sai mu karasa Kaduna na ce to.
Ashe kuma baki sun zo ta amsa a yanayi na kunya,
saboda hada jam'in maganar da akayi sai naji ta ce ni fa
amarya ta fito na ce wannan tafiya mai nisa da tayi gashi
ba ta gama hutawa ba ta sake yin wata ko da yake dai
wannan tai bada ce muka gaisa da matar da na wuto a
tsakar gida tajuya ta tafi cikin natsuwa na ce mata, Inna
ban san da mutane a gidan ba ni su Izzátu kadai na yiwa
tsaraba na tura mata jakar da tsarabar ke ciki, wannan
duka su Izzatu? Ai kuwa dai su suka kwashe kayan jakar
taki, to Ubangiji ya yi mulu aibarka ya rufa m uku asiri
ya zaunarmuku da wannar aure na lau lafiya ya kuma
kareku daga sharrin mahassada. 
Mubarak dake can gefe ya ce anin ni kawa nayi shiru. 
Ta mike ta fi ta ta kallei, ni fa zan wuce na ce mishi
a'a mu kwana tare, da sauri ya kalleni a ina? Na nuna
mishi ga dakuna in ma ba zaka kwana anan ba ai ba za
ka rasa dakin kwana a gidan ba duk yanda za su kai da
jin dadin ganin ai bai kai su ganmu tare ba, ta daure
fuska mai don kar in ga yana wasa nima nayi kamar ban
ganshi ba na kau da kaina gefe ta sake shigowa zata
wuce, cikin natsuwa ta ce min wai so nake in yi sauri don
mijinki ya danci wani abu kafi ya tafi, ban kalleshi ba na
ce mata ai kwana zai yi, da sauri ta ce au haba? Lalle yau
da bak a gidan to a zo a gyara muku wancan daki
mana, ta fita tana kiran Izzatu mai yawon nunawa
kawaye tsarabar da aka kawo mata.
132

Amma ba kina shirin turani wancan dakn ne ke ki
dawo nan ki kwana ba ko? Na yi maza nace mishi
share dakin tasa aka yi ta canza labule ta fitar da katifar
dake ciki ta sa aka kai wata akayi shimfida yana dawowa
daga sallar magariba na ce mishi kO zamuje can ne in kai
mana abinci? Bai yi musu ba daki ne har da bayan gida
a ciki ya fita sallar isha'i ya dan tsaya wajen mai gadin
suka gaisa wanda shima ya jid adin ganinshi don har nan
ya biyoni wai mu gaisa Innan ce ta ce mishi ai nima
zanzo in gaisheshi ya ce to ba yanzu ba a barni sai da
safe saboda duhu.
Nayi hira yar kadan wurin Inna saboda sanin da nayi
mijina yana can shi daya a dakin, sai da safe Inna, ta ce
min to sai da safe 'yar nan dauki wannan kwanon ki tafi
muku da shi na ce mata to, a dakin kwanciyar namu
Mubarak ya yi kwanciyarshi iritn ashi bako ne ni kuwa
na mike na zauna kan shimfidar na soma zare kayan da
ke jikina daidai da daidai ina yin wurgi da su ba tare da
ina lura da inda suke faduwa.
Da sauri ya dago kai ya kalleni a hankali cikin murya
kasa-kasa da ke kare baiyanar da bakuntrshi a urin ya
ce min, "Ke Maryam a gidan mutane kike irin wannan
tubewar?"
Ban kula shi ba, ya yi maza ya jawo gefen babbar
rigarshi ya rufe fuska, wai ma ba zai bari ya ga abin da
nake yi ba, ban daina ba bar na kai ga babu abinda ya
saura min sai r brazier da ke jikina na mika hannu
daya da nufin in karasata itama sai na ji caraf ya rike
hannun nawa.
133 

"Tun da dai abin da kike so kenan to barni kawai zan
karasa wannan din."
Ban sani ba ko bakuntar da yake ji a zuciyarshi ne ya
hanashi makara duk da abubuwa masu dadi da suka
kasance a daren wadanda suka hanashi samun baccinshi,
kiran sallar farko naji ya tashi ya kammala abubuwan da
zai ya yi nufin fita masallaci ina jinshi yana tashina ban
ayrda na tashin ba.
Mubarak da dole dole ce ta sanyashi kwana a gidan
nan sai gashi shi da kanshi ya cewa Inna zai bar tafiyar
sai gobe saboda ganin yanda yan uwa ke ta isowa suna
fadin sun zo ganin babban yaya da amaryarshi, ita kuwa
Inna duk wanda ya shigo mace ko namiji dan uwa ne ko
abokan zama abokan mutunci sai ta dauko wani abu
cikin tsarabar da mukazo mata da ita ta mika mishi a yi
ta godiya ana sa albarka, shi ma Mubarak rannan ya yi
kyauta har na rinka tsorn kar dai kudin nashi su kare sai
dai kuma anyi sa'a basu karen ba, bai yiwuwa in tsaya
cewa Ina tayi farin ciki sai dai kawai in ja bakina in yi
shiru. 
Washegari da hantsi ina zauze a gabanta yayin da
Mubarak yake waje wajen mai gidan don yin sallama da
shi saboda tafiya za mu yi sai ta kalleni ta ce min
"Ubangiji ya yi miki albarka ya rufa miki asiri ya baki
zuriya mai albarka, ya jikan mahaifiyarki da rahamarsa,
in kunje gida kuma ki sa hannu ki kar6i girkin gidan
mijinki da yace min baki soma ba ki rinka girki kina
baiwa uban mijinki yana cin abincinki, itama matar gidan
uwar taku kar ki yarda ki samu mas'ala da ita don tana
da tasiri mai karfi a kan al'amarin mijinki sannan
134

ya'yanshi ki sa hannu biyu ki rikeiSu babu ruwanki da
uwarsu kin ji ko baki ji ba ko?
Na ce "Naji Inna na gode Ubangiji ya kara girma.
Izzatu ta shigo dakin kuka takeyi wai zata bini na ce
"To Inna inje da ita mana ai itama 'yar yata da na goya
haka take kamarta.
Ta yi maza ta ce "A'a ba yanzu ba in kin haihu dai za
ta zo ta tayaki jego." Shiru nayi ban amsa ba.
Inna ta ban tsaraba kashi biyu tace daya namu daya
kuwa na yaya Dija, muna barin Jaji Kaduna muka karasa
gidan Abdulhamid muka sauka shima mata biyu ne da
shi sai dai shi amaryarshi har ta haihu nan din ma fafatak
ishi mai zafi akeyi a tsakaninsu.
Mun dawo da kwana uku anti Safara ta haifi da
namiji zuwa ginin yaron da nayi shi ne shigata gidanmu
na farko tun taifiyata Gaidan shi ma barka kawai naje bai
yarda naje sunan ba wai ban kai zuwa suna ba don haka
Rumas'au ya tura taje a madadina duk da ba wani shiri
muke yi ba.
A wannan lokacin ne akayi gagarunin zama tsakanin
Rumasau da Mubarak da kuma iyayensu gaba daye ashe
duk wani iya shege da takeyi da nunannin ita da miji kut
da kut suke a mane dajuna ita kishi ne kawai ya sa take
yin hakan tsakanin nasu ba mai dadi bane.
Wurin yan tsegumi masu kai kawo tsakanin jama'a
na samu labari don a bakin Mubarak dai ba zan ji ba
saboda baya yin maganar wata a wurin wata musamman
ace ba ta nan.
Ashe wai tun sanda babana ya zo ya yiwa Alhaji
Muhammadu maganar nan cewar in har Mubarak yana

135


da muradin aurena bai fasa ba to su zo su karbi auren ya
basu, ya ce eh basu fasa ba, da ta ji maganar ta rokeshi
va yi mata alfarnmar neman wata ya aura in yaso ma kar
ya auri guda daya ta yarda za kuma ta zauna da su lafiya
in har ni zai hakura da ni ya ce mata a'a wannan bai
shafe ta ba in tana da wani abin dai ta fada, ta ce ita
kadai ce ya ce to a'a ba huruminta bane don ba itace zata
zabar mishi matar da zai aura ba, tund aga nan in yazo
gareta da bukatarshi bata sauraronshi ba ta yarda da shi,
haka suka yi ta zama har akayi bikina watanni uku don
haka da na zo gidan shi kuma sai bai salke komawa ta
kanta ba shiga dakin yake yi ya yi baccnishi in gari ay
waye ya tashi ya fita, ba ki ga yande ta kare ba, na cewaa
mai bani albarin ai bana kallonta, ta ci gaba da bayani, ai
yanzu ba ta fi rabin da ba don irin wannan wulakancin
ciwo ne da shi to yanzu shi ne ta gayswa kakar ta ta irin
zaman da sukeyi shi ne akayi zaman to yanzu wai an
sasantaus shi aayi mishi fada an gaya mishi laifinshi ya
ce a yi hakuri zai gyara itama anyi mata na ta fadan ta
rokeshi gafara ya ce ya yafe. 
Hausawa suka ce wai kishi kumallon mata gashi dai
dama can ban san irin zamand a sukeyi a tsakaninsu ba
amma da akayi min wannan bayanin sai na dan ji nauyi a
zuciyata nan take kuma sai ta fara tunano min to wato
abinda ya faru kenan shi yasa jiya na ganshi ya makara a
dakinta bai kuma iya fitowa mun karya da safe ba har na
gaji na karya a wurina ni da Inna wai yana bacci kan
kace meye wannan sai zuciyata ta soma nunawa
idanuwana irin bare-bare. da zumudin da Mubarak din
136 

yake yi a kan daidaitawar tasu nan da nan sai naji na
kullace shi a cikin raina.
Kusan sati biyu ay kasa gane al'amarina tun yana
kallon abin a wani irin yanayi har dai ya gaji ya
tambayem Kina da damuwa ne? Na ce babu, to meke
faruwa ne? Na ce ba komai, a'a yaya za ki ce min babu
komai, na mike na tafi na barshi wuri bai sake ce min
komai ba muka ci gaba a haka. Rannan mun kai sati
hudu a wannan lokacin ko yarda mu hau gado daya da
shi bana yi cikin dare ya taso ya zo ya sameni a kan
katifar da nake kwance na yi zumbur na tashi na zauna,
wani irin lalataccen kallo ya yi min, ke kar ki maidani
sakarai mana kina ganin kamar wai zan tilastaki ne? To a
kan me? Ai ba haka nake ba ko sanda nake da mace daya
bana wannan shirmen bale yanzu.
Maganar tashi ta soki zuciyata naji zafin ta ba kadan
a raina na ce ai kuwa dai sai dai mu yi ta zama a halka in
don ka ga ana kai kararka ne, ya katsemin tunanin nawa
a dalilin maganar da ya yi, so nake in tambaye ki wane
laifi nayi miki? Na tabe baki tare da girgiza kai don in
nuna mishi bai yi min komai ba, ya zubamin ido yana
kallona haka kawai kike nishadin ki ka ga bari ki yi min
wulakanci? A zuciyata nayi nufin ce mishi eh sai dai ina
dagowa da nufin yin maganar idanuwanmu suka hadu sai
naji ba zan iya ba nayi maza na sunkuyar da kaina kasa,
ba kya ganin kamar in na gaji da hakurin da nakeyi zan
iya ramawa don kema ki ji inda dadi? Cikin natsuwa na
ce mishi ai gara ka raman, ya ce to shi kenan ya mike ya
koma in dai ya fito ya yi kwanciyarshi.
137

Washegari da muka tashi ko gaisheshi ban yi ba na ci
gaba da harkokina na kuma zuba ido cikin sauraronta ina
ramakon nashi zai faro.
Ina cikin dakina a kwance sai kawai naji sallamar
yaya Dija da sauri na taso ina rike da dankwalina a
hannuna kai yaya Dija bakya ko jin tausayina, sai ki ki
zuwa in yi ta jin marmarinki har in gaji in hakura,  bata
amsa ba ta nemi wuri ta zauna na wuce naje na kawo
mata abubuwanci citrus wrapes,  perrz da arapers ciko
farantin nayi nazo na ajiye mata na sake komawa naje na
kawo mata soyaiyan naman rago na sake komawa na
kawo niata kindirmo na sake juyawa na dauko wani
kwanon tayi maza ta dago ido ta lkalleni, ke bana soon
rashin bankali ina zan kai wadannan abubuwan da kike
taramin?   Zo ki kwashe su duka 'ya'yan itace kawai nake
bukata yanzu nace mata to.
Wani abu ya faru ne? Tayi min tabmayar bayan mun
gama gaisawa a hankali na tambayeta me kika gani? Idonta
yana kaina ta soma yi min magana cikin natsuwa, Alhaji
Amadu ne ya aika a gayawa babansu wai in babu
damuwa yana son ganina yanzu, na taba baki tare da
girgiza kai, fuskarta tayi saurin canzawa alamar ba ta ji
dadin yanayin amsar da na bata ba kan atce min komai
sai gashi ya shigo adonshi yayi kyau gashi sai kanshi
yake yi.
Ki yi hakuri na tasoki, ta ce a'a babu mas'ala ina fata
dai babu damuwa, ya ce eh babu a hankali ya soma
magana, ba ina nufin kawo kararta ba ne don gaskiya ba
dabi' ata ba ce ma yin hakan amma ina so in rokeki a yi
mata magana saboda bana son fitina a tsakanina da 1ta,
138 

na tambayeta in wani abu akayi mata ta fada ko ba ni ba
in wani ya yi mata tana da yancin gaya min domin
zamana take yi taki ta yi magana nace zAn rama abinda
take yin don itama tai in da dadi ta ce wai gara inr ama,
kinga kenan tana sane da abinda take yi tana yi ne kuma
da wata manufa shi yasa na nemeki me akayi mata? To
in an yi mata sai ta nemeka da fitina wane irin al'amari
ne wannan? Me akayi miki? Nayi shiru kenan gobe ko ya
ganki kina yina binda kika ga dama kar ya nemeni don
ban isa ki gaya min damuwarki ba? Ya mike ya fita ya
barmu ni da ita, tana ganin yaf itant a soma yi min fada
mai tsanani ni kuma na soma yi mata kuka dont ayi shiru
taki yarda ta yi shirun.
Ke ba za ki gane abubuwan ba ne, a halin da ake ciki
fa ni babu mai sona a gidan nan nice bare, su kansu a
hade yake in banda kwarata babu abinda ake son gani.
Me suke yi miki na kwarar? Nayi shiru na rasa ta inda
zan bullo mata, to a soka a gidama ai halinka ke ja maka
kuma yaushe kika zo gidan har kika soma wadannan
maganganun? Kenan har kin fara samun mas'ala da
mijinki Maryam in banda mummunan tarbiya da kika
samu? To kin girma gaban mai cewa miji ya kunshe baki
kamar masai ai ni dama gabana yana faduwa ina tunanin
wane irin zaman aure za ki yi? Kuka sosai ta soma yi har
tana fyace majina da zaninta, wace irin magana kike so
kija mana? Yanzu a irin yanda akayi auren nan naku da
irin dawainiyar da mutumin nan yayi babu abinda ba a
fada ba babu wahalar da baiyi ba ga 6acin rai a kan aurenn
ne fa mnatar tayi ta tsalle tana cewa gara mata kishiyoyi
hudu da ke ke kadai bata sani ba ma ashe sakarya za a
 139

kawo mata, kai ba a kyautar zuciya Maryam da na samo
Wacce tafi dacewa dake na baki.
Ganin 6acin ranta da ambaton matarshi da tayi ya sa
ni ce mata, to ai yafi sonta da ni kinga bare-baren da
yake yi ne... ban karasa ba ta katseni, ba dole yafi sonta
dake ba ita sulhu take nema a tsakaninta da shi ke kuwa
kina nemanshi da fitizaa, haba in banda namiji bai gajiya
da abinda yake so wane dadi yaji ne a tare da ke kuma
karya kike yi mishi wane bare-bare zai yi a kanta da ya
wuce wanda ya rayu yanayi a kanki? Kurna sai me in ya
yi ba matar shi ba ce, ba da ita kika sameshi ba, na kara
tsaranta kukan da nakeyi saboda tsananin bacin ran da
kalaman anta suka kara min gaba daya yaya Dija ba zata
fahimceni ba ban san yanda akayi ba sai naji bakina yana
ce mata kwacemin shi akayi aka bata, kwace min shi
akayi saboda ita tana da gata ai ba nata bane ni ba mijinta
na aura ba ia ta auran min.
To yan ya ya za ki yi Maryau? Tambayar da ta yi
ta fito a lafazi na baiyanar da canjin da zuciyarta ta samu,
ki yi hakuri ai kaddarace ta yi miki hakan ba wani ba ne,
itama matarshi ce rabon ta kuma yaî naki zafi baki ga ke
har yanzu baki da komai ba? Ita wate tara babu kwana
biyar tayi ta haihu a gidan nan ina lissafi ban yi magana
bane kawai kina nufin da ya aureki a wancan ba zai
aureta ba'? Zai aure ta domin 'ya'yan dake tare da itan
nashi ne.
Don haka ki yi hakuri, ina share hawayena da bakin
gyalena na ce, to shi kenan ni na hakura ya daina taba ni
bana so bana so na hakura da shi tunda rabon ta ma yafi

140
 
nawa karfi to na bar mata shi ni ya kyaleni kawai, na ci
gaba da wani kukan.
Mubarak ya sake shigowa bayan ta amsa sallamarshi
bari muje in saukeki sai in wuce don za ni Bauci, to ko
zakaje kawai in na gama sai in tafi? Ya ce a'a uje kawai
ai babu damuwa.
Ta tashi suka tafi amma dai ranta a bacei watakila
saboda ganin kamar zuwan nata bai samar da wata mafita ba.
Ina zaune a falon ni kadai ina tunanin haushina takeji
saboda bata san kishi bà saboda tayi sa'a ita kadai ce a
gun mijinta ba zata iya fahimta ta ba saboda bata taba jin
irin zafi da ciwon da nake ji a cikin zuciyata ba.
Da kyar na iya tashi nayi wanka nayi salla na hau
gado na kwanta ko nemarwa abin da zanci ban yi ba ina
jin Rumasa'u tana ta kyakyacewa da dariya na kuma san
dadi ne ya kamata Mubarak ya yi tafiya a ranar da zan
karbi girki.
Nayi duk abinda na sabayi na al'adata na sa makulli
na kulle kofata na hau gadona na kwanta nufina wai in yi
bacci da wuri sai dai baccin bai daukeni ba wajen karfe
tara da rabi na dare na ji ana kwankwasa kofar tawa, na
tso nazo na bude shi na gani a tsaye fuskarshi a daure
alamar ranshi ya baci da kulle kofar da nayi, ban ma
tsaya a falon ba balle in yi tunanin yi mishi wani abu ina
jin shi ya. yi kaikawon da zaiyi ya gama maimakon ya
shiga dakin da yake kwanciya ya kwanta sai naji shi ya
shigo wurina nayi maza na gyara rufata.
Tashi muje wancan dakin, nayi maza na ce mishi a'a
ni a nan zan kwana.... wani irin cafka ya yi nmin mara

141
 
dadi kan kace meye wannan sai gani a inda yake nufin
ganin nawa, yi hakuri ki sa hannu ki rage kayan jikin
naki, na sake cwa uh'uh ba zan yi ba bana so kar kuma..
nayi maza na canza maganar saboda ganin abinda ya
soma yi to ai kai kace baka tilasta mace ko sanda kake da
guda daya ma baka yi hakan ba balle yanzu ya ce eh ita
kadai zan rinka yiwa wannan adalcin banda ke tundakin
bari na ganc ki na riga na gane ita daba ke daban, ni
kuma zan iya zama da ku dukanku bisa tsarin da ko
wacce take so banda haka kuma daga yau ba zan sake kai
kararki ba tunda na gane baki da mutunci mara kunya
kawai sokuwa sakarya wacce gata yia hanata fahimtar
abinda take ciki, zagin da ya yi min din zagi ne na
wulakaci bai kuma hanashi yin duk abinda ya shirya yi
ba.
Ance miki tsoro ne ya sa ni, kai traganarki wurinia?
Tana da girma ne a wurina da kika barta har ta fita baki
bata hakuri kan bacin ran da ta gmu da shi ba a
dalilinki, sannan duk maganar da kikayin naji wani abin
da baku i. himta b ke da Rumasıi'u shi ne ni din babu
wacce za 1a sa ni n yi abinda banyi niyya ba, sannan baa
zan saki wata a cikinku wani kato yaje ya auran min
mata ba, ba kuma zan yarda in karkata karkatar da zata
cutar da ri ba, dukkanku ing ennku ina kuma son
dorewar zamana da ku don haka zan zauna da kowacce
ne a bisa tsarin da ta nemi mu yi zaman ni da ita wacce ta
nemi zaman lafiya mu yi wacce ta nemi sabanin haka ma
ina shirye in wani zai yi min laifi in kyaleshi kuma ina
tabbatar miki in kikayi min ba zan kyaleki ba, ba zan
yarda ki bata min rai ki ga kamar kin ci bulus ba za ki
142

rinka tuna wane da kikayi min kaza nima nayi miki kaza
ba kalau kik kwashe ba, don haka admision din da na
saman miki na karanta Is!amic law a jami'a na janye shi
na fasa ba za ki yi karatun ba. Na soma kuka ina bashi
hakuri ya ce ai sai ki yi ai ba hauka nake yi ba saboda
kishi sai ki hanani taba jikinki tsawon wata guda? Kina
so ne ki rinka tirsasani da hakan? Ai itama ban barta ta ci
nasara a kaina da hakan ba balel ke, zuciyata ta kara
kutata zafin da ke cikinta ya kara karuwa kwoacce
magana zai yi sai ya hadani da ita kowacce magana zai
yi sai ya nuna min ta fini, za ki rinka tuna sanda kika
hanani kanki na hanaki, karatu saboda na gane wanda
kakayi a baya bai yi miki amfani ba don bakya aiki da shi
nan gabe in kika koyi sanya iliminki a cikin aya kanki sai
mu san abin da muke ciki.
Babana a shirya zuwa Gaidan wurin danginshi karo
na farko cikin shekaru talatin dabiyu shi da anti Safara da
jaririnta da su yaya Dija yaya Ibrahim nema zai kaisu a
cikin sabewar motar da tace min Mubarak din ya bashi
banje musu sallama ba banje musu sannu da zuwa ba
saboda bai ga dama ba, na rame na zube haskena ya ragu
saboda abubuwan da na samu kaina a ciki, a hakan kuma
na soma girkin gidan gaba daya saboda yace in karba ko
dama can kuwa tund awowar da' mukayi daga Jaji na
soma yiwa baba abincinshi na safe da na dare saboda
kasancewarshi mai lalurar suga.
Banje ko ina da fara yin girkin ba naji hirar
Rumas'au da kawarta tana gaya mata cewar a'a
abubuwan sunyi sauki sun kuma lafa daman ashe doki ne
kawai ya firgitata har ya nemi sata ta gudu ta bar ladanta

143

ai yanzu wayar gari take yi tana kwance tana hutawarta a
dakinta nike tashi da sassafe in yiwa yara wanka in
shiryasu in basu abinci su ci su tafi makaranta dole kuma
in yi ko don in zauna da shi lafiya tunda shi a kan
ya'yanshi babu abinda ba zai yi ba ko ita da ta haifesu
lallabashi take yi in dai a kansu ne. 
Raina ya baci na samu kaina cikin wani al'amari nayi
kamar in daure in ci gaba kawai da abinda nakeyi sai
kuma naga ba zan iya in dai hidimar yuran zai iya zama
sanadin zarnana to ina ganin gara kawai ya zama ko na
samu in huta da 6acin ran da nake gamuwa da shi gashi
ko bacci bana iyawa matukar yana dakinta to ni kuma
bana iya bacci da daddare gashi tsakanina da shi abin ya
ki dadi.
Na kar6i girki ina cikin dakina a wkance da safe ban
fito ba balle in yi abincin karyawa ball in yiwa yaran
wanka, Ummulkairi ta shigo falon ina jinta ana gaya
mishi baba wai inji mamauau wai zamuyi lattin
makarant,  to menene? Wai anti tazo tayi mana wanka ta
shiryamu.
Ina jira i ji kiraná zaiyi ko me zai yi Sai naji ya ce
mata ke tafi bani wuri ba a dade ba naji isowar
uwartata na ce Ummu tazo ta gaya maka za su yi lattin
makaranta, ya ce to menene? Ta danvi shiru kafin ta ce,
nace. wai wankan ba zata fito ba ne? Wacece mai
wankan? Ke kuturwa ce da ba za ki yiwa 'ya'yanki
wanka ki shiryasu ba, sai wata tayi musu? 
Ta ce ahh hakama zaka ce? To su bar zuwa
makarnatar mana ya' ya na ne? Ai dama na sani tunda ka
samu kwana biyu...: ya yi maza ya katseta, in kika

144

gayamin magana a gaban yara, bata tsaya ba ta juya ta
fita, ban san yanda akayi ba sai naji an tafi kaisu
makarantar bai kuma dai fita ba balle ince ko shi ya yi
musu girki biyu a jere ban yi ba. Rannan ya zaunar da ni
yana tambayata, kina da mas'ala da shirya yara da safe
ne Maryam? Na ce mishi ch, menene mas'alar? Na ce a
canzamin wani aikin kawai ba wannan ba, bai ja ba ya
ce, to ki rinka yi m usu lesson, na ce to, za ki yi? Na ce
eh zan yi, ay ce to shi kenan na tashi nayi tafiyata ba tare
dan a tsaya gaya mishi wani dalili ba balle aje ana kace
nace, da na samu zarafin gaya mata magana kuma sai na
gaya mata cewar ni din zama kaina nake yi a wurin
mijina ba zamanw ani ba duk wata kunatawa da zan yiwa
wani to zan yi ne don in kara gyara auren nawa amma ba
don ina tsoron kar ya zamo mishi wani sanadi ba.
Rannan ya dawo daga tafiya ya shigo dakina ya
sameni Inna da Izzatu suna gaisheki da sauri na
tambayeshi kaje ne? Ya ce min eh, na ce amma baka
gaya min zaka ba'? Ya ce e ban yi niyyar cewa najen ba
sakon da ta bani in baki ne ya sa na gaya miki, tana ta
tambayata wani har yanzu haka kike babu komai? Nace
mata eh shi ne ta bani wani ita ce tace ni kawo miki
wannan amma na gaya mata cewar ke din maganin hana
haihuwa kike sha, ban yi mamakin jin maganar a akinshi
ba don naji irinta ko makamanciyarta a bakin Umam
bance mishi komai ba na sa hannu biyu kawai na karbi
Itacen na ce mishi na gode na kai daki na adana.
To a haka abin yake jifa-jifa zan danji wasu kalamai
Suna fitowa daga bakinshi wanda nasan ba ganin abin
yayi ba gaya mishi aka yi kamar in tambayeshi ta inda

145

maganganun suke zuwa msihi sai na fasa na ja bakina
kawai na yi shiru.
Ni da Rumasa'u kuma a wannan lokacin wani irin
zama m ukeyi na kai da gindi iyaka dai naki yarda mu yi
zaman gaba zaman da babu wata mu'amala a tsakaninmu
ko bata kulani ba gaisheta nakeyi sai dai hakan ba yana
ufin zata yi min in kyaleta ba ne ina kuma mu'amala da
yara in musu lesson in yi musu alheri gawargwadon
iyawata in kuma sukayi min ba daidai ba in hukuntasu
tun ina yi m usu hukuncin a ce su jira babansu in ya zo
Su gaya mishi har abin ya zama rikici tsakanina da ita
ban daina ba shima ukam ban taba ji ya yi min magana
ba.
Rannan Mubarak yana dakin ban san yanda akayi ba
dasawamukeyi tuns afe dai nasan yake tattalina yake
tarairayata watakila saboda yana bukatar daren ya zamo
mai cike da kwanciyar hankali, to dansa hannu ki rage
kayan jikin nan naki mana Maryam yaushe rabon da ki yi
min irin wannan mututnawar? Ba fa najin dadin irin
wadannan abubuwan na tashi zaune na soma cire kayan
jikin nawa saboda nima ba jin dadin karfin da yake
gwada min nake yi ba, dadi ya kamashi, yanzu in duniya
tana da gaskiya Maryam ni ace tsakanina da ke zaki iya
hanani jikinki? Wannan jikin dai to na wane ne? Ban
kalelshi ba nace naka ne, to me nayi miki ya sa kike
gayawa mutane ba za ki yi a zama da ni ba? Wa ya gaya
maka? Ya ce uh'uh kar ki tabmayen wanda ya gaya min
kin fada ko baki fada ba? Cikin natsuwa na ce mishi, na
taba gayawa yaya Dija banda ita ban taba gayawa wani
ba itama kuma nasan ba zata fada ba, ya yi maza ya ce

146

haka ne me nayi miki? Bance mishi komai ba sai naji ya
ce min, kishi ne ya yi miki yawa Maryam ni kuma bakya
barina inji tausayinki sai kice zaki tirsasani, ba zan iya ba
ba zan iya yarda da hakan ba saboda ina gani na cancanci
abubuwa guda uku daga wurinki saboda dalili guda daya,
na cancanci kulawa tausayawa da kuma rangwame, ki
kula da ni ki kyautatamin saboda kasancewata a
tsakaninku a tsakanin naku kuma ina cikin zargi, dole
kuma in yi adalci saboda shari'a bata barni in yi abinda
naga dama ba ta kewayeni da dokoki in nayi miki
kuskure kuma ki yi min rangwame saboda kin san
kuskure nayi kin sani sarai ba zan 6ata miki da gangan
ba ai ina gudun 6acin ran naki bakya ganewa na
wadannan abubuwan kuma don kin yi min su ba komai 
bane saboda ina sonki ba dabi'ata bace fadin hakan
amman kin sani na koya karfi da yaji a hakan kuma ban tsira ba.
A hankali na ce mishi, to ka yi hakuri, ya ji dadi
sosai, a hankali ya sake ce min, to yi min wani alkawari
bayan hakurin da kika bani don in kara samun natsuwa a
raina, ba zan sake hanaka jikina ba, ya sa hannu
juyar da ni ta yanda muka fuskanci juna, ba za ki sake
ganin bacin raina ba kenan ai ko laifi kikayi nasiha kawai
zan rinka yi miki ba fada ba, ai da wata ce tayi min
yanda kika yin sai in bata wata shida to amma ke da yake
kin san ba zan... na katseshi ta hanyar tambayarshi,
ya cem aka ina hana kaina haihuwa? Ya ce uh'uh ai nace
kar ki tambayen amma ba ga magani nan Inna ta ce ta
kawo miki ba ki sha ba me yasa? Yaya Dija ce ta ce in
ajiyeshi tukunna, ya danyi shiru kadan kafin jimawa ya

147

sake tambayata, da ma ita antint asan da wani abu ne?
Nayi shiru to shi nę ni ba za ki gaya min in sani ba, Inna
ma in gaya mata hankalinta ya kwanta, kinga yanda ta
kosa taji kina da wani abu kuwa sai kace bata taba ganin
jika ba.
Tun daga ranar muka koma zama mai dadi tsakanina
da shi sai dan abinda ba za a rasa ba ban sake yarda wani
abu ya faru tsakanina da shi da ya zama dalilin da nayi
mishi rowar kaina ba, hakan kuma sai ya zama sanadin
raguwar bacin rai a tsakaninmu.
Ana cikin hakanc ikina ya kai watanni bakwai yaya
Dija ta soma yi min aiken magugunan zaki da saukin
nakuda sai dai bana sha don basa yi min dadi rannan ta
zo dubani muna hira sai ta ce min bakya shan
magungunan saboda bakinki ya saba da zaki bari zan
Rara tambayar baba Lami inji rake ne yake maganin zaki
ko zuma ne? Wadannan kam ai za ki sha ko? Nayi maza
na ce garama dai ace raken ne, to ki dai bari in kara
bincike tukunna nace to.
Tun daga washegarin ranar na soma shan rake a
matsayin maganin zaki da kuma saukin nakuda, sai in
wuni ina sha ina gyatsarshi ina karawa in naga ya kusa
ya kare mi ince Isiyaku a kawo min rake ya ce to ya
kawoshi cikin wheelbarrow, ke Maryam kin tabbatar
raken nan da kike sha haka maganin zakin ne ko? Ince
mishi eh baba Lamin gidan su yaya Dija ce fa ta fada ita
kuwa ka san babba ce haihuwarta goma sha hudu sai
Mubarak ya ce min to babu laifi.
Rannan na wayi gari bani da lafiya nayi maza na
yiwa baba abincinshi na safe da na dare na aike mishi da

148


shi saboda tun daga jin cabkar farko da nakudar nan ta
fara yi min na gane uh lalle da magana ba karamin artabu
za a yi da ita ba. Kafin hantsi har na fara gundura da ita
na fara gurnani ina mita tafdijan yanzu duk uban raken
nan da nayi ta sha dama haka zamuyi da nakudar nan?
Mubarak ya kalleni ya kawar da kai, to rake da kika yi ta
sha ba dadi kika sha ba? Na soma kuka, yayi maza ya
dakatar da ni, ke Maryam tsaya in gaya milki mata fa
basa kuka in zasu haihu har ki yarda ki yi abinda
Rumasa'u za ta zo tana yi miki gori don ita ba ta kukan
haihuwa.
Hankalina a tashe na ce to kar tayi din mana ni ina
ruwana? Ya mike ya kama hanyar fita tare da fadin, bari
in kira su Umma su zo su kaiki asibiti da wuri tun baki
jawa kanki wani abin magana ba a gidan.
Sy Ynna syja sgugi daudau uba cewa uh uh uhh tafi
can lalle yau za a yi ta, ba za a yi komai ba, lafiya yau za
ki haihu ai duk wanda kika gani da danshi abinda ya ji
kenan kafin dan ya kai ga zuwa hannu.
Waiyo waiyo kwankwasona ai yau kam ina jin gaba
daya zai ratattake ya zube a kasa da dai ace na san haka
ne da ban bata lokaci ba ma wajen shan raken nan.
Rumasa'u ta kyalkyale da dariya har tana neman
wurin zama a dalilin dariyar ta tsananta lalel yau mata
zasu haihu tafdijan.
Takaici ya kama Mubarak ya rasa yanda zaiyi dani to
wai ke babu dama ki rufe bakinki ki yi shiru ne? Umma
ta ce a'a to wai kai ina ruwanka da ita ne? Nace uhun
kyaleshi kawai bai san yanda abin yake ba ne waiyo
waiyo kwankwasona.

149

Sannu Maryam, Umma ce mai yi min sannun sai in
ce mata yauwa Umma na gode.
A haka mukaje asibiti muka samu yaya Dija don an
gaya mata za a kaini asibiti, ita kam saboda takaici ji ta
rinka yi tamkar tayi amai don bakin ciki, to wai ke ba
dama ki yi shiru ne? Sai ince uh uh yaya Dija ba ki fa san
abinda nake ji ba kin san ke naki masu saukin kikeyi da
rakin da magana, ganin da kukan da ihun kiran likitan
gaba daya basu sa haihuwar tazo ba sai da lokacinta yayi
wajen karfe goma da rabi na dare gabjejen yaro kato ga
girma ga nauyi tubarkalla gashi mai kyau sai raba
idanuwa yake yit amkar dai ace kallon mutane yake yi.
Suna Mubarak ya yi irin wanda Rumasa'u da yan
uwanta sukace wai bai taba yi ba ya kuma sanyawa
yaron suna Muhammad ya kara yiwa babanshi takwara
bayan da ya yi mishi da danshi na biyu wanda yake
namiji 'yan uwan Mubarak na Jaji sunzo sunan ba kadan
ba sun kuma zo min da alheri mai yawa, Inna ma ta cika
alkawarin da ta yi na turo min Izzatu ita da Inna ne da
kuma tsohuwar da aka daukar mun suke tayani hidimar
jegon.
Duk kokarin Mubarak na ya boye ya barwa
zuciyarshi al'amuranshi don ya samu tsaida adalci
tsakanin iyalinshi ya kasa kawar da kai a kan
al'amarinshi yana ganinshi yake sakin lallausan murmshi
na kuma san da wuya in har ya san sanda yake yin hakan.
Wani irin lafiyayyan jego nayi ni da yaron muka
zama tubarkalla in banda ina aka saka damu babu abinda
Mubarak yake yi da mu.

150

Rannan ya shiga dakina ya fito a lokacin nan kuwa
satina uku ne da haihuwa na tsala wata irin kwalliya da
in ka ganni sai kayi zaton ranar ne zan karbi hidimar mai
gidan, biyosyi nayi tsakar gida ina rungume da yaron a
kafadata, karbeshi mana to ba ka ce wurin baba zaka ba?
Kaje mishi da shi mana, maganata nakeyi ba tare da na
damu da zaman Rumasa'u a tsakar gidan ba.
Mubarak ya juyo ya karbeshi yana kara lillibeshi atre
da fadin, ki fa rinkayin hankali da shi girman jiki ne
kawai... bai karasa ba sai kawai muka jiwo Rumasa'u ta
kwallara ihu da sauri muka juya don ganin abin da ya
sameta kwankwaso naga ta rike da iyakacin karfinta
gabana ya yi mummunan faduwa don tsoron abin da take
shirin yi don kuwa damkar da naga ta yiwa kwankwason
nata irin wanda na rinka yiwa nawa kwankwason ne a
ranar da nayi gwagwarmaya da nakuda waiyo-waiyo
kwankwasona, Umma ina jin dai yau din nan za a yi
abinda ba a taba yi ba don gani nake tamkar
kwankwason nan nawa zai tarwatse ne ya ratattake ya
zube a kas,a me rake kai yara ku kira min mai rake.
Mubarak dai tunda ya yi mata kallo guda daya bai
sake ba balle ya nuna ya ji ko ya ga abinda take yi, hannu
biyu kwai ya saka ya dauke danshi ya wuce ya yi
tafiyarshi da shi ya barni nan wurin a tsaye ina kallon
busasshen wulakancin da Rumasa'u take yi min, ni ba
abin in sureta in fyadeta da kasa ba damben tsiya za mu
yi kafin in kaita kasa don itama karfi ne da ita to balle a
halin da nake ciki yanzu na jego danye.
151

Humhum hum waiyo waiyoo bayana in dai kuka
raken yakema to ba zan sake shanshi ba, ta kwashe da
dariya ai kuwa dai an bar dadi.
Na shigeta nayi tafiyata na shiga daki na zauna ina
jirani zuwan Mubarak don ya san da ni takeyi amma ya
ja bakinshi yayi shiru.
Yana shigowa na soma magana yanzu nan haka
matar nan za ta yi tayi min irin wannan wulakancin a
gidan nan ba za ka tsawatar mata ba? A fusace kwarai ya
ce min an ki a tsawatar din sanda kikeyi ban yi miki
kashedi ba? Bance miki za ki yi abin da za ta zo tana yi
miki iya shege da shi ba don ita bata kukan haihuwa
kikace tayi din, sai kuma yanzu da kika jawa kanki abin
magana inje ina tare miki? Ba zanyi ba in taji kin yi shiru
ba ki tanka mata ba za ta gaji ta bari ai babu abin da ya
tabbata kar ki kulata kin ji? A kan dole na ce mishi to
don na gane ba zai yi komai a kai ba.
Ta tasoni a gaba abin har ba a magana, kyakkyawar
dariya in taji nayi sai ta shiga kwalawa mai rake kira.
Rannan kawai nayi sa'a tana cikin tsala tsiyarta a
tsakar gida tana murde-murde da iface-ifacen a rike mata
kwankwaso zai ratattake ya zube a kasa sai kawai na ji
muryar baba yana kwalawa Ummana kira,  ina 
Ummulkhairi ta ke? Da sauri Umman ta fito tana rike da
dankwalinta a hannunta, gani Alhaji lafiya dai ko? Bai
amsa mata ba ya soma jero mata tambayoyi, yanzun nan
kina nan a gidan nan ake yin wannan iya shegen baki
hana ba? Ko kina jira ne sai abin ya zama tashin hankali
a tsakaninsu? A kidime Umma ta ce mishi, nayi magana
Alhaji.. Da sauri ya sake tambayarta ba ta ji ba kenan

152

saboda kema ta raunaki? To ai kuma shi kenan na riga na
gano kan al'amari na gane dalilin da ya sa fitina taki
karewaa tsakaninsu shi ne na kina da bangaren da kike
marawa da kinja kin tsaya a matsayiniki na uwar danki
kawai wanda ya yi ba daidaiba ki tsawatar mishi da abin
nasu bai yi tsanani haka ba don haka zanyi maganin abin
in kuma na sake jin sunyi fada to na san mai laifin tunda
na gane ita din fitinanniyar yerinya ce. 
Tu daga nan jikin Rumasa'u ya yi sanyi ta shiga
tsoron kar wani abu ya hadani da ita baba ya ce itace mai
laifin, ni kuwa sai nayi arnfani da wannan darmar nima
muna hada ido da ita sai in mata gwalo, rannan ina
falona a kan kujera shirya Muhammad nakeyi sai ga
Mubarak ya shigo zuwa ya yi ya zauna kusa da ni ko
ince manne de i tamkar dai a ce maida mu cikinshi zai
yi dagan i har yaron, rike yake da kafarshi yayin da shi
kuma yake ta faman modar nono. 

Ban taba ganin mai son da ba irinki gyara dai gyara
dai kowane lokaci balkya gajiya da gyarashi ke duk
kokarinki wai ki nunamin kin fini sonshi ne ko? Da sauri
na ce mishi wace ni yallabai? Baba ne ya ce alkai mishi
shi shi ne nake kara kintsashi. Ya kara baiyanar da jin
dadinshi ya ce min, kin san abinda yasa baba yake son
yaron nan, nayi maza nace mishi uh'uh, to tunawa yake
yi da irin wahaloli da kai kawon bacin ran da nayi ta
gamuwa da su a kanki Maryam domin shi din shi ne
takuici na duk wani abinda kika sani a tsakanina da ke na
bada yaron aka fita da shi ya knkameni a jikinshi na
tsawon lokacin da yaga hakan ya isheshi sai da ya sake ni
don kanshi sai kuma ya kalleni ya ce min, na ganki kina
153

yiwa Rumasa'u gwalo dazu kar ki sake don ba zai zamo
min komai ba inje in sameshi in gaya mishi cewar ba ita
kadai ce fitinanniyar ba ku dukanku biyun mutane ne daa
baku da kirki don baku damu da son zaman lafiya ba, too
kawai nace mishi na ja bakina nayi shiru ban dai sake ba.
Rannan sai ga Asabe ta zo wurina a wan1 irin yanayi
da ba zai kwatantu ba na rashin kyan gani ga kazanta na
tuna tsabta da kwalliya irin ta Asabe wai ta zama
kazamar da karnintama kawai ya isa ga 'ya ya uku su ne
biye da ita daya kuma a bayanta hudu gaba dayansu
callo duya zaka yi musu ka kawar da kai, aka ce min kin
haihu shi ae nace bari inzo in ga yaron daga nan in yi
miki barka, na ce ai na gode bari in kawo miki shi ki
ganshi, ne shiga daki don dauko mata shi.
Mubarak dake wurin ya kalleni, ke kada ki rinka yi
min rashin hankali kin ji ko? Na ce mishi to na dawo na
sameta muka dan soma hira har ta kaima na tambayeta
ina baba Lantana'? Ta tabe baki ta ce tana can Enugu tana
jin dadinta mu tayi banza da mu a nan ta barmu tamkar
ba itace tayi mana sanadin wannan wahalar ba, ai ko
rannan da naje wajen yaya Salau da sauri na ce a'a
Sallau yana ina ne Asabe, ta ce yana can wani gari nan
baya yana ta sana'arshi ta gwari, na c kai madalla kowa
Ubangiji ya bashi yanda zai yi, maimakon tace amin sai
ta ce uhun kai kam ai uwa ta riga ta lalata maka komai
sai dai sakaiyar Ubangiji kawai don ta ciceka, zuba mata
ido nayi ina kallonta cikin zuciyata na ce, me wannan
haihuwar ta amfanar? Iyayen da akace mu yi musu
addu'a ita sakaiya take nema a kanta uwar uba kuwa
dama ba a maganarshi na sake yin wani tunanin na tuna
154

rayuwar dá baba Lantana ta so inyi kenan a gidan Nalami
sai kuma reshe ya juye da mujiya da hannunta ta kai
yarta.
Kinga baya bamu sabulun wanka bare na wanki balle
man shafawa balle zani abincima na dare kawai yake
bayarwa in nayi magana ya ce wai shi yana ganin
kokarin kanshi in nace zan yi sana'a matarshi ta hana in
wasu sukayi tausayina suka bani abu tace satar mata nayi
shi kuma yana kallo bai cewa komai don tsoronta yake ji
tafi karfinshi.
Mama ga kudin cizo a jikinki tayi maza ta kai wa
yarinyar duka wannam ne kudin cizo? Kyankyaso ne, na
mike na shiga daki na debo turare guda biyu na kawowa
Asabe tare da kudi masu dan aiki don na Mubarak ne na
gani a ajiye tayi ta godiya ta tafi ta bani ina tunanin
rayuwa tare da tambayar kaina ko me baba Lantana taje yi a Enugu?
A wannan shekarar ne dai babana ya tafi aikin haji
Alhaji Muhammadu mahaifin Mubarak ne ya biya mishi
amma sai ya ce wai Muhammad dan jariri ne ya biya
mishi.
Shekaru biyar bayan wannan lokacin na sake jin wani
jegon jegona na uku sai dai a wannan lokacin ina yin
jegon ne a wani sabon katafaren gida da Mubarak ya
gina mana in da ni da Rumasa'u muka zama sai wacce
taga dama ne take shiga wurin 'yar uwarta don bama ma
jin motsin juna iyaka dai katanga ta hadamu a wannan
lokacin kuma ina jegon nawa ne bayan na kammala
karatuna na digiri a jami'ar garinmu banda wannan kuma
wani karin jin dadin shi ne ina yin jegon ne a karkashin
155

kulawar uwar miji wacce bata taba zuwa gidan dan nata
ba sai a dalilin haihuwar tawa ga kuma baba Sumaye da
na riketa matsayin uwa saboda sanin da nayi taso
uwartawa sanda take raye taso ta kuma bayan bata nan ta
kuma ike amanar dake tsakaninsu yana kuma daga
daga
kuntatawar da da zai yiwa iyaye a bayansu ya mutunta
wanda suke mutuntawa.
Inna da Izzatu suka shigo su biyun a yanzu manyan
ya mata ne in ka barni ma sai in ce shirin aurensu
Mubarak yake yi ko da dai bai gaya min ba don su din a hannuna suke.
Shirin mikewa nake yi inje wurinshi saboda
dawowarshi da naji sai gashi ya shigo da murmushina na
tareshi ina fadin, yallabai kaji wai ashe musakai da
mabaratan nan da gwamnatin kudu ta tattara ta dawo
arewa da su ashe wai har da baba Lantana a cikinsu ashe
can Enugun da taje bara takeyi sannan wai bata barar
hakan kawai sai ta lallankwaye ta maida kanta tamkar
wacce aljanu suka taba yanzu kuma da aka daw0 ia su
anyi juyin duniyá ta koma yanda take abu ya gagara
komai ya makale tana can sai zuwa kalon ta akeyi tana ta kuka.
Juyawa yayi zai fita ba tare da ya ce min kala ba,
Inna tayi maza ta ce mishi haba kai kuwa wane irin
miskilanci ne wannan? Yarinya tana ina taka saka da kai
sai faman gwaleta kana shassharewa kakeyi me tayi
maka ne?
Ranshi a hade ya ce, haba Inna gajiya nayi da abin
kunyar da yarinyar nan take jawa mutane, yanzu ace ita
ba zata daure tayi hakuri da bainda sauran mata suke
156

hakuri da shi ba? Kullum in zata haihu ta rinka ihu kenan
tana yi mana bankada a wuri ana kallona? Kuma wai har
a gabanki ba zata fasa ba?
Inna ta ce mishi kai tafi can da wannen maganar taka
kai dai fitinannen mutum ne yanzu yanda wurin nan ya
kacame da iface-ifacen mata har kana iya sheda ga
muryar wata a ciki? Duk matan ma yanzu ba kukan
haihuwar suke yi ba? Kai kasanta ne? Da sauri ya ce ba
dukansu bane Inna ai Rumasa'u bata yi shiru take
haihuwarta sai dai a ganta da danta kawai, haushi da
takaici shi suka taru suka lullubeshi in har akwai wani
abidna na tsana bai wuce misalin da yakeyi min da
haihuwar Rumasa'u ba.
Da sauri naji Innan tayi mishi tsawa, kai tafi can ka
bani wuri wadannan 'yan mitsi mitsin 'yayau da take
haifowa in tace za ta yi kukama ba sai a dake ta ba, dadi
ya kamani shi kuma yayi murmushi, Inna ba ki son laifin
Maryam to a dan bani yaron in kaiwa abokaina da suka
zo min barka su ganshi.
Yana barin dakin nayi kwafa na ce bari tunda abin
nashi ya zama hakan nasan abinda Zanyi ba sai na yarda
na kara baihuwar ba ne ma zai sake yi min irin wannan
wulakancin? Ai yafi kowa son 'ya'ya tunda shi ne mai
zirga-zirgar nunawa jama'a su to na daina ba zan kara
ba.
Ta harareni da gefen ido kafin tayi tsaki ta ce min
kinji shirmenki kuma ni ina cewa wani abin za ki yi don
ki kwato 'yancniki a wurinshi ya kame bakinshi ya daina
wannan iya shegen? To in kin bar haihuwa wa kika
yiwa? Danki ai arzikinki ne, yanzu ni baki ganni ba?
157


Haihuwarshi fa akayi aka kwace min shi na hakura na
tafi da ya girma bai nemoni ba? Da sauri na ce mata ya
nemeki Inna, to da wanda ya kai ni morarshi ne a yanzu?
Da sauri nace babu. Ta gyada kai, to nemo wata mafitar
amma ba wannan ba na ce to.
Kwanakin jego sun kare har inna da baba Sumaye
sun koma gidajensu daga ni sai iyalina ne a gida 'yayana
uku Muhammad, Khadija sai mai sunan babana
Abubakar Siddik sai kuma 'yan mata na Inna da Izzatu
da masu aikin gidan a yanzu ban cika lura ko neman
sanin me Rumasa'u ke ciki ba balle ta dameni
musamman da na gane irin roaganganun da yake yi min
suke yi min ciwo na ita dabn ce ba halinku daya ba ita
ai tana jin maganata, ashe itama yanayi mata dace nayi
naji shari'ar da akayi musu inda take ta kuka tana fadin
kusan kullum sai ya kirata da sunan Maryam banda haka
kauma sai ya gaya mata ni din daban ce ni ina girmamashi
ina jin maganrshi ina gudun bacin ranshi tun daga nan na
tattara maganganun nashi na ajiye a gefe saboda na gane
dabi'ar shi ne in za a yi fada da shi ya fadi mai zafi in
kuma ana zaman lafiya kaga tamkar bai iya komai ba sai
alheri. 
A yanzu kokarina yafi tafiya re wajen ganin ban
bashi damar da ya sake shigo min da wata ba amma,
Rumasa'u wata a tsakaninmu ya fada ya kara nanatawa
wacce bata shigo ba za a iya hana shi kawota ya hakura
amma wacce take ciki to babu mai rabashi da ita don shi
din wani irin kishi ne da shi da ba zai iya lamuntar ganin
wani kato ya aurar mishi matarshi ba don haka sai ya
158

gwammace in tayi mishi yayi mata in anji jiki a gyara
amma ba saki ba.
Ita kuwa Rumasa'u a yanzu babi abinda take so irin
ganin ya kara aure ya dai kawo wata wai nima in ji irin
abinda taji sanda aka kawoni. 
Mubarak ya shigo dakina bina yakeyi da kallo ban fa
gane irin yangar da kike yi min ba na lura wani yanga
kike yi min kin a wani shan kanshi kina jammin rai ko
sanda zan karbi ajiyata a wurinki ai ba irin wannan jan
ajin kika yi min ba, wuce shi naje zanyi yayi maza ya
cafko kuguna ya rike zo ki gaya min me ya faru? Wata
uku da haihuwarki amma har yanz ba ki yi min ban
gajiya ba. 
Na daure fuska sosai don kar yaga alamar wasa na ce
ai ni na daina irin wadannan abubuwan, wadanne? Nayi
shiru ban amsa ba ia magana dai kenan ya jani zuwa
inda yake nufin kainin ya shimfideni shima ya kwanta a
gefena nayi maza na tashi na zauna, me kike yi ne haka?
Na ce mishi a'a ai ba zanyi bane ba kuma zan yarda in
sake ba da inje ina yin abinda zai zama sanadin da zan
rinka ja maka abin kunya a cikin mutane suna kallonka ai
gara ba a fara ba.
To a ina kika ga ana yin hakan Maryam kicekin daina
samun ladan mijinki kin daina faranta mishi rai, kin
daina menene menene? Wai zna me yakawo wannan ma
ganar ne kinji wani ya ce miki wani abu ne? Na bata rai
na ce, ina ruwana da wani? Me wani zai yi nin ya
dameni? Wulakancin ka ne kawai ya isheni na gorin da
kake yi min a kan kukan hai...

159 

Ban karasa ba ya yi maza ya ce, ni Maryam ai babu
sharri a tsakanina da ke to ni yaushe nake iya sheda wata
murya a wurin nan abinda Inna ma ta ce gaba daya duk
matan zamanin yanzu kukan haihuwar sukeyi, ai in dai
don ta wannan ne sha kuruminki gasa wannan bakin
nawa' zanyi ba za ki sake jin wata kalma ta fito daga
cikinshi in dai a kan ihun nan ne sai san barka da godiya,
don haka sa bannayenki biyu kawaiki rage min kayan
nan dake jikiniki don ki sa ni in ji dadi in samu farin ciki
da natsuwa a zuciyata saboda sanin duk abinda nake yin
yinshi nake bisa yarda da amincewarki, kina so ne nima
ina so ba tilastawa ko fin karfi na nuna miki  ba.
Sannu a hankali cikin yanayi na natsuwa da jan rai
irin na mace don dai in kara sashi ya kara matsuwa da
abinda ya riga ya matsu, nasa hanu na soma zare kayan
dake jikin nawa ina jifa da su daidai da daidai ba tare da
na danu ko na lura da inda kayan suke faduwa ba.

Wassalam
Taku

HAFSAT C. SODANGI

Fatan alheri gareku dukanku, na gode Ubangiji ya
saka muku da alheri bisa kulawar da kuke yi ma
rubutuna na gode.
18/2/2015
 

160